گزینش واژه پوپک برای نام دوم هدهد
گزینش واژه پوپک برای نام دوم هدهد
Second Persian name of Eurasian Hoopoe
در زبان فارسی، نام‌های گوناگونی برای هدهد به کار می‌روند که می‌توان آنها را در سه گروه دسته‌بندی کرد:
پوپک، شانه‌به‌سر و مرغ سلیمان.
یکی از واژه‌های محوری رایج فارسی برای هدهد، پوپَک هستند. در زبان فارسی، نام‌های دیگری نیز از همین ریشه برای هدهد آمده است، مانند پوپ، پوپَک، پوپو، پوپوک، پوپِه، پوپَش، بوبَک، بوبو، بوبویه، بویِه، بوبِه، بُدبُدَک و هوپ‌هوپ.
همچنین در میان گویش‌های گوناگون ایران، بوبِه در ارومیه، بوب‌بو در سولدوز، پودپود در بهشهر، بودبود و بودبودک در قزوین، پَپوی در لنگرود، پَپو (و پپو سلیمانه) در زبان کردی، پِپونگ در گویش زازاکی، پَپو در گویش سورانی وهورامی، پَپوک در گویش‌های کلهری و زنگنه‌ای، هوک‌هوک در ترکمنی و نام‌های پَپو، پَپوک، پَپوگ، هوپ‌هوپ و هوپ‌هوپِک نیز در کرمانجی به کار می‌روند.
در فرهنگ فارسی عمید و معین، واژۀ «پوپ» و در فرهنگ دهخدا واژۀ «پوب» را به معنی تاجی از پر در پرندگان دانسته‌اند و معنی دیگر آن نیز هدهد و شانه‌به‌سر است.
پوپَک در چند بیت شاعران فارسی آمده است، مانند:
پوپَک دیدم به حوالی سرخس
بانگک بربرده به ابر اندرا
چادرکی دیدم رنگین بر او
رنگ بسی گونه بر آن چادرا (رودکی)
الا تا بازگویند از سلیمان
که با بلقیس وصلش داد پوپَک (هندوشاه)
«پوپَک» یکی از نام‌های زیبای دختران ایرانی نیز است (مانند نام بازیگر سرشناس، شادروان پوپَک گلدره) که بر رواج آن افزوده است.
همچنین، نام پوپَک، به دلیل کوتاه، روان بودن و تکرار در حرف «پ»، امکان کاربرد بیشتری برای آموزش کودکان و نوجوانان دارد.
نیاز به یادآوری است که واژۀ پوپک با واژۀ پیک فارسی نیز آوای نزدیکی دارد که با توجه به از راه رسیدن این پرنده در آغاز بهار به مناطق شمالی و مرکزی، ایران به عنوان «پیک بهاری» نیز قلمداد می‌شود.
با مقایسه نام این پرنده در زبان‌های مختلف می‌توان دریافت که، واژۀ Upupa در نام لاتین سرده، پوپو در پارسی، پَپو در زبان کردی، بوپو در زبان‌های اردو و کشمیری، پوپوت در زبان‌های اوستی و کاتالان، پوپوک در زبان روسین، پوپوکیش در زبان لاتوی و Hoopoe در نام انگلیسی و Opop در بسیاری از نام‌های مشابه در زبان‌های اروپا و آسیا از یک ریشه هستند.
از دیدگاه واژه‌شناسی، واژۀ کوتاه، دوهجایی و متصل «پوپَک» برای کاربرد گفتاری و نوشتاری، بر نام سه‌واژه‌ای، چهارهجایی و دارای دو نیم‌فاصله و نیز بر نام دوواژه‌ای، پنج‌هجایی با یک فاصله کامل، ارجحیت دارد. همچنین، واژۀ پوپک با داشتن حرف «پ» در زبان فارسی برجسته می‌شود. از نکته‌های دیگر، سیر آوایی است که از نام‌های فارسی پوپَک، پوپو، پودپود و هوت‌هوت، به نام عربی هُدهُد شنیده می‌شود. در عین حال، همۀ این نام‌ها به صدای طبیعی این پرنده نیز شبیه هستند.
با توجه به در نظر گرفتن همۀ نکته‌های بالا، نام پوپَک، به عنوان نام فارسی اولویت‌دار برای هدهد در نظر گرفته شد و در فهرست‌های رسمی نیز بر دو نام دیگر فارسی یعنی «شانه‌به‌سر» و «مرغ سلیمان» ارجحیت پیدا می‌کند. بنابر این، از این پس، در فهرست‌های پرندگان، نام این گونه به شکل زیر نوشته می‌شود.
هُدهُد (پوپَک)
Eurasian Hoopoe
Upupa epops
*****
