کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

 

فهرست آرایه‌شناختی پرندگان آزاد ایران- پرندگان ناگنجشک‌سان: بخش یکم

Taxonomic checklist of the wild birds of Iran- Non-passerines- Part I

 

گردآوری و پژوهش: ابوالقاسم خالقی‌زاده

By: Abolghasem Khaleghizadeh

 

تازه‌ترین به‌روزرسانی: 11 خرداد 1404

Last updated: 2 June 2025

 

 

فهرست 326 گونه از 25 راسته و 47 تیره از پرندگان ناگنجشک‌سان ایران

Chacklist of 326 species from 25 orders and 47 families of Iranian non-passerine birds

-----

 

در رده‌بندی پرندگان و جانوران، برای نشان‌دادن هر طبقه از آرایه‌ها یک پسوند نشانۀ جمع ویژه به کار می‌رود که با دیدن آن پسوند، سطح یا طبقه آن شناخته می‌شود. برای نشانۀ جمع در رده‌بندی پرندگان، از پسوندهای زیر استفاده می‌شود:

برای بالاراسته از پسوند "مانان"،

برای راسته از "سانان"،

برای زیرراسته از "سانیان"،

برای فروراسته از پسوند "وارگان"،

برای خردراسته از "واریان"،

برای بالاتیره از "واران"،

برای تیره از "ان"،

برای زیرتیره از "یان"،

برای تبار از "تباران"،

برای زیرتبار از "تباریان"،

برای سرده (جنس) از "ها"

برای گروه زیرگونه‌ای از "ها"

برای گونه، زیرگونه و نژاد "بدون پسوند".

 

تیره‌هایی که با علامت ستاره * نشانه‌گذاری شده‌اند، جایگاه رده‌بندی آن‌ها در بالاتیره‌ها به طور دقیق شناخته نشده است.

 

در زمان کاربرد پسوند نشانۀ جمع برای تیره‌های پرندگان ایران، بر پایۀ دستور زبان فارسی، برای تیره‌هایی که حرف پایانی آنها "ا" بود، نشانۀ جمع "ان" به "یان" تبدیل شده است (دربرگیرندۀ تیره‌های چوب‌پایان، سبزقبایان، بوچانگایان و توکایان) و برای تیره‌هایی که حرف پایانی آنها "ه" باشد، با حذف این حرف، نشانۀ جمع "ان" تبدیل به "گان" می‌شود مانند باقرقرگان، یلوگان، صعوگان، سهرگان و زردپرگان.

تیره‌هایی که حرف پایانی آن‌ها "و" باشد، نشانۀ جمع "ان" تبدیل به "یان" می‌شود مانند کوکویان و پرستویان (ولی در برخی نام‌ها به طور استثنا، همان پسوند "ان" به کار می‌رود مانند فلامینگوان).

 

-----

 

در این فهرست، تلاش شده است تا برای شیوه جدا/پیوسته‌نویسی نام‌ها از دستور فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیروی شود.

• برای نام‌های دارای پسوند "زار" به شکل چسبیده و برای نام‌های دارای پسوند "خور" و "خوار" به شکل جدا به کار می‌روند. در مورد پسوند "گیر"، قاعده ثابتی وجود ندارد.
• برای نام‌هایی که دارای پسوند تک‌هجایی باشند و جنبه رسمی یا نیمه‌رسمی، اداری و سازمانی و صنفی یافته باشد، مانند استاندار، کتابدار و آشپز؛ فرهنگستان زبان فارسی به الزام پیوسته‌نویسی سفارش می‌کند. برخی از این قاعده چنین استنباط می‌کنند که دیگر واژه‌ها باید جدا نوشته شوند. بنابر این، در نام فارسی گونه‌هایی که دارای پسوند تک‌هجایی "دار" بودند با نیم‌فاصله نوشته شدند، مانند تاج‌دار، شاخ‌دار، خال‌دار، گوش‌دار و نقاب‌دار.
• برای نام‌های بسیط مانند شبگرد و پیپت، شیوۀ پیوسته‌نویسی به کار می‌رود.
• در کتاب فرهنگ املایی فرهنگستان سه نام آبچلیک، گیلانشاه و چَکچَک به طور جدا نوشته شده‌اند، اما در دانشنامه پرندگان ایران، این نام‌ها به شکل چسبیده آمده‌اند، چون این نام‌ها برای این پرندگان بسیط گونه هستند (آبچلیک نوعی پرنده است، گیلانشاه به معنی شاهِ گیلان نیست و چکَچَک به معنی چِک چِک باران نیست). بنابر این، در همۀ فهرست‌های پرندگان، به شکل پیوسته به کار می‌روند.
• دربارۀ نام‌های ترکیبی، واژه‌های یک نام ترکیبی که از دو/سه واژه ساخته شده‌اند، در کنارهم  نوشته می‌شوند ("کبوتردریایی"، "پرستودریایی" و "کمرکُلی"). اگر حرف پایانی واژه نخست چسبان باشد، باید با نیم‌فاصله (فاصلۀ مجازی) در کنار هم نوشته شوند، مانند "عروس‌غاز"، "غول‌حواصیل"، "میش‌مرغ"، "خروس‌کُلی"، "شاه‌بوف" و "سنگ‌چشم".
• در مورد جایِ افزودن نشانه‌های جمع در نام‌های ترکیبی، چنانچه واژۀ نخست دارای کسره باشد، نشانۀ جمع در پایان واژۀ نخست می‌‌آید (مانند غازهای سیاه) و اگر حرف پایانی واژۀ نخست دارای سکون باشد، نشانۀ جمع در پایان واژۀ دوم می‌آید (مانند سیاه‌خروسیان).

-----

 

 

Kingdom ANIMALIA فرمانرو جانوران

 

Phylum CHORDATA شاخۀ مهره‌داران

 

Class AVES ردۀ پرندگان

 

Subclass PALAEOGNATHAE زیرردۀ دیرین‌آروارگان

• در ایران هیچ گونه‌ای ثبت نشده است.

 

Subclass NEORNITHES زیرردۀ نومرغان

 

Superorder NEOGNATHAE بالاراستۀ نوآروارگان

 or CARINATAE یا تیغه‌داران

 

Superorder GALLOANSERAE بالاراستۀ غازماکیان‌مانان

 

Order ANSERIFORMES راستۀ غازسانان

• نام فارسی رایج برای این راسته، «مرغابی‌سانان» بوده است اما برای هماهنگی نام فارسی و لاتین این راسته، نام «غازسانان» اولویت داده شد. نیاز با یادآوری است که نام خانوادۀ مرغابیان برای Anatidae به کار می‌رود.

 

Suborder ANSERES (True Anseriformes) زیرراستۀ غازسانیان (غازسانان راستین)

Superfamily ANATOIDEA بالاتیرۀ مرغابی‌واران

Family ANATIDAE تیرۀ مرغابیان

• برای نام فارسی این تیره، از واژه پارسی کهن "مرغابی" بهره‌گیری شد.

 

Subfamily DENDROCYGNINAE زیرتیرۀ اردکیان درختی

Lesser Whistling Duck Dendrocygna javanica اردک سوت‌زن هندی

 

Subfamily ANSERINAE (Swans & True Geese) زیرتیرۀ غازیان (قوها و غازهای راستین)

 

Branta (Black geese) سردۀ غازهای سیاه

Brent Goose Branta bernicla غاز گردن‌سیاه

• غاز گردن‌سیاه شکم‌سفیدLight-bellied Brent Goose Branta bernicla hrota (Müller, OF, 1776)

Barnacle Goose Branta leucopsis غاز گونه‌سفید

Red-breasted Goose Branta ruficollis عروس‌غاز

 

Anser (Grey & white geese) سردۀ غازهای خاکستری و سفید

Taiga Bean Goose Anser fabalis غاز پازرد

• The  nominate fabalis group گروه زیرگونه‌ای غازهای پازرد نمادین
• غاز پازرد غرب سیبری (جوهانسِن)West Siberian (or Johansen’s) Bean Goose Anser fabalis johanseni Delacour, 1951
• غاز پازرد شرق سیبری (میدِن‌دورف)East Siberian (or Middendorf’s) Bean Goose Anser fabalis middendorffii Severtzov, 1873

Greylag Goose Anser anser غاز خاکستری

• Western Greylag Goose Anser anser anser غاز خاکستری غربی Rare
• غاز خاکستری سیبری (شرقی)Siberian (or Eastern) Greylag Goose Anser anser rubrirostris Swinhoe, 1871

Greater White-fronted Goose Anser albifrons غاز پیشانی‌سفید بزرگ

• غاز پیشانی‌سفید بزرگ اوراسیاییEurasian Greater White-fronted Goose Anser albifrons albifrons (Scopoli, 1769)

Lesser White-fronted Goose Anser erythropus غاز پیشانی‌سفید کوچک

 

Cygnus (Swans) سردۀ قوها

Mute Swan Cygnus olor قوی گنگ

Tundra Swan Cygnus columbianus قوی کوچک

• قوی کوچک بِویکیBewick’s Swan Cygnus columbianus bewickii Yarrel, 1830

Whooper Swan Cygnus cygnus قوی فریادکش

 

Subfamily TADORNINAE زیرتیرۀ عروس‌مرغابیان

Tadorna (Shelducks) سردۀ عروس‌مرغابی‌ها

Common Shelduck Tadorna tadorna تنجه معمولی

Ruddy Shelduck Tadorna ferruginea آنقوت

 

Subfamily ANATINAE (Dabbling ducks) زیرتیرۀ مرغابیان روآبچر

 

Nettapus سردۀ خوتکاهای گردن‌سفید

Cotton Pygmy Goose Nettapus coromandelianus خوتکای گردن‌سفید

• خوتکای گردن‌سفید هندیIndian Cotton Pygmy Goose Nettapus coromandelianus coromandelianus (Gmelin, JF, 1789)

 

Tribe ANATINI (True Ducks) تبار مرغابی‌تباران راستین

 

Spatula سردۀ مرغابی‌های نوک‌پهن

• این پرندگان از سردۀ Anas به سردۀ Spatula منتقل شدند.

 

Northern Shoveler Spatula clypeata اردک (مرغابی) نوک‌پهن شمالی

Garganey Spatula querquedula خوتکای ابروسفید

 

Mareca سردۀ مرغابی‌های کوچک (گیلارها)

 

• این پرندگان از سردۀ Anas به سردۀ Mareca منتقل شدند.

Gadwall Mareca strepera اردک ارده‌ای

• اردک ارده‌ای اوراسیاییEurasian Gadwall Anas strepera strepera Linnaeus, 1758

Eurasian Wigeon Mareca penelope گیلار اوراسیایی

 

Anas سردۀ مرغابی‌ها

Mallard Anas platyrhynchos مرغابی (اردک) سرسبز

• مرغابی سرسبز معمولیCommon Mallard Anas platyrhynchos platyrhynchos Linnaeus, 1758

Northern Pintail Anas acuta فیلوش شمالی

Eurasian Teal Anas crecca خوتکای جُرّه (اوراسیایی)

• خوتکای جُرّه اوراسیاییEurasian Teal Anas crecca crecca Linnaeus, 1758

 

Subfamily AYTHYINAE (Diving ducks) زیرتیرۀ اردکیان شیرجه‌زن

 

Marmaronetta سردۀ اردک مرمری

Marbled Duck Marmaronetta angustirostris اردک مرمری

 

Netta سردۀ اردک‌های کم‌شیرجه

Red-crested Pochard Netta rufina اردک تاج‌دار

 

Aythya سردۀ اردک‌های شیرجه‌زن

Common Pochard Aythya ferina اردک سرحنایی

Ferruginous Duck Aythya nyroca اردک بلوطی

Tufted Duck Aythya fuligula اردک سیاه‌کاکل

Greater Scaup Aythya marila اردک سرسیاه

• اردک سرسیاه اوراسیاییEurasian Greater Scaup Aythya marila marila (Linnaeus, 1761)

 

Tribe MERGINI (Sea ducks) تبار اردک‌تباران دریایی

 

Melanitta (Scoters) سردۀ سیاه‌اردک‌ها

Velvet Scoter Melanitta fusca سیاه‌اردک (اسکوتر) مخملی

Common Scoter Melanitta nigra سیاه‌اردک (اسکوتر) معمولی

 

Clangula سردۀ اردک دم‌دراز

Long-tailed Duck Clangula hyemalis اردک دم‌دراز

 

Bucephala سردۀ اردک‌های سَرگُنده (چشم‌طلایی)

Common Goldeneye Bucephala clangula اردک چشم‌طلایی (گونه‌سفید)

• اردک چشم‌طلایی اوراسیاییEurasian Goldeneye Bucephala clangula clangula (Linnaeus, 1758)

 

• برای نام فارسی مرگوس‌ها از نام فارسی «اردک ماهی‌خوار» بهره‌گیری شد. برای مرگوس‌ها نام واژه انگلیسی Sawbills نیز به کار می‌رود که معادل "ارّه‌نوک یا نوک‌ارّ‌ای" است.

 

Mergellus سردۀ اردک‌های ماهی‌خوار کوچک

Smew Mergellus albellus اردک ماهی‌خوار (مِرگوس) سفید

 

Mergus (Mergansers) سردۀ اردک‌های ماهی‌خوار (مِرگوس‌های) بزرگ

Common Merganser Mergus merganser اردک ماهی‌خوار (مِرگوس) بزرگ

• اردک ماهی‌خوار (مِرگوس) بزرگ اوراسیاییEurasian Merganser Mergus merganser merganser Linnaeus, 1758

Red-breasted Merganser Mergus serrator اردک ماهی‌خوار (مِرگوس) کاکلی

 

Tribe OXYURINI (Stiff-tailed ducks) تبار اردک‌تباران افراشته‌دم

White-headed Duck Oxyura leucocephala اردک سرسفید

 

 

Order GALLIFORMES راستۀ ماکیان‌سانان

• «ماک»، واژۀ پارسی کهن به معنی مرغ است.

 

Family PHASIANIDAE تیرۀ قرقاولان

 

Subfamily TETRAONINAE زیرتیرۀ تَذَرویان (سیاه‌خروسیان)

Tribe TETRAONINI تبار تَذَروتباران (سیاه‌خروس‌تباران)

• برای نام فارسی این زیرتیره و تبار آن، از واژه پارسی کهن "تَذَرو" بهره‌گیری شد.

 

Caucasian Grouse Lyrurus mlokosiewiczi سیاه‌خروس قفقازی

 

Subfamily PERDICINAE زیرتیرۀ کبکیان

 

Tetraogallus سردۀ کبک‌های برفی

Caspian Snowcock Tetraogallus caspius کبک دری

• کبک دری هیرکانیCaspian Snowcock Tetraogallus caspius caspius (Gmelin, SG, 1784)
• کبک دری زاگرسیZagros Snowcock Tetraogallus caspius semenowtianschanskii Zarudny, 1908

 

Alectoris سردۀ کبک‌های صخره‌ای

Chukar Partridge Alectoris chukar کبک کوهپایه

• کبک کوهپایه کردیKurdish Chukar Alectoris chukar kurdestanica Meinertzhagen, R,1923
• کبک کوهپایه زاگرسیZagros Chukar Alectoris chukar werae (Zarudny & Loudon, 1904)
• کبک کوهپایه شرق ایرانEastern Iran Chukar Alectoris chukar koroviakovi (Zarudny, 1914)

 

Ammoperdix سردۀ تیهوها

See-see Partridge Ammoperdix griseogularis تیهو

 

Francolinus سردۀ دراج‌ها

Black Francolin Francolinus francolinus درّاج سیاه

• دراج غرب آسیاWest Asian Black Francolin Francolinus francolinus francolinus (Linnaeus, 1766)
• دراج عربیArabian Black Francolin Francolinus francolinus arabistanicus Zarudny & Härms, 1913
• دراج جنوب ایرانSouthern Iran Black Francolin Francolinus francolinus bogdanovi Zarudny, 1906

 

Ortygornis سردۀ کمنزیل‌ها

Grey Francolin Ortygornis pondicerianus جیرفتی

• جیرفتی مَکران (بلوچستان)Makran (or Baluchistan) Grey Francolin Ortygornis pondicerianus mecranensis Zarudny & Härms, 1913

 

Perdix سردۀ کبک‌های چیل

Grey Partridge Perdix perdix کبک چیل

• کبک چیل قفقازیCaucasian Grey Partridge Perdix perdix canescens Buturlin, 1906

 

Coturnix سردۀ بلدرچین‌ها (وَردیج‌ها)

• برای نام فارسی این گروه، از واژۀ پارسی "وَردیج" نیز بهره‌گیری شد.

 

Common Quail Coturnix coturnix بلدرچین (وَردیج) معمولی

• بلدرچین (وَردیج) اوراسیاییEurasian Quail Coturnix coturnix coturnix (Linnaeus, 1758)

 

Subfamily PHASIANINAE زیرتیرۀ قرقاولیان (تورنگیان)

Tribe PHASIANINI تبار قرقاول‌تباران (تورنگ‌تباران)

• برای نام فارسی این زیرتیره و تبار آن، از واژه پارسی "تورنگ" نیز بهره‌گیری شد.

 

Common Pheasant Phasianus colchicus قرقاول (تورِنگ)

 معمولی

The nominate colchicus group گروه زیرگونه‌ای قرقاول‌های نمادین

• قرقاول جنوب قفقاز South Caucasian Pheasant Phasianus colchicus colchicus Linnaeus, 1758
• قرقاول تالشیTalysh Pheasant Phasianus colchicus talischensis Lorenz, T, 1889
• قرقاول ایرانیPersian Pheasant Phasianus colchicus persicus Severtzov, 1875
• The princilalis-chrysomeles group گروه زیرگونه‌ای قرقاول‌های خراسانی-بال‌نقره‌ای
• قرقاول خراسانیPrince of Wales's Pheasant Phasianus colchicus principalis Sclater, PL, 1885

 

 

Superorder NEOAVES بالاراستۀ نوپرندگان

 

Order CAPRIMULGIFORMES راستۀ شبگردسانان

 

Family CAPRIMULGIDAE تیرۀ شبگردان

Subfamily CAPRIMULGINAE (Typical Nightjars) زیرتیرۀ شبگردیان نمادین

European Nightjar Caprimulgus europaeus شبگرد اروپایی

• شبگرد اروپایی شمالی Northern European Nightjar Caprimulgus europaeus europaeus Linnaeus, 1758
• شبگرد اروپایی جنوبی Southern European Nightjar Caprimulgus europaeus meridionalis Hartert, 1896
• شبگرد ایرانوتورانی Iran-Turan Nightjar Caprimulgus europaeus unwini Hume, 1871

Egyptian Nightjar Caprimulgus aegyptius شبگرد مصری

• شبگرد مصری Egyptian Nightjar Caprimulgus aegyptius aegyptius Lichtenstein, 1823

Sykes's Nightjar Caprimulgus mahrattensis شبگرد بلوچی

 

 

Order APODIFORMES راستۀ بادخورک‌سانان

 

Family APODIDAE تیرۀ بادخورکان

Subfamily APODINAE زیرتیرۀ بادخورکیان

Tribe APODINI (Typical Swifts) تبار بادخورک‌تباران نمادین

 

Tachymarptis سردۀ بادخورک‌های کوهی

Alpine Swift Tachymarptis melba بادخورک کوهی (شکم‌سفید)

• بادخورک کوهی شمالی Northern Alpine Swift Tachymarptis melba melba (Linnaeus, 1758)
• بادخورک کوهی جنوبی Southern Alpine Swift Tachymarptis melba tuneti (Tschusi, 1904)

 

Apus سردۀ بادخورک‌ها

Common Swift Apus apus بادخورک معمولی (سیاه)

• بادخورک معمولی (سیاه) غربیWestern Common Swift Apus apus apus (Linnaeus, 1758)
• بادخورک معمولی (سیاه) شرقی Eastern Common Swift Apus apus pekinensis (Swinhoe, 1870)

Pallid Swift Apus pallidus بادخورک دودی (رنگ‌پریده)

• بادخورک دودی جنوبی Southern Pallid Swift Apus pallidus pallidus (Shelley, 1870)

Little Swift Apus affinis بادخورک کوچک

• بادخورک کوچک شمالی Northern Little Swift Apus affinis galilejensis (Antinori, 1855)

 

 

Order OTIDIFORMES راستۀ میش‌مرغ‌سانان (هوبره‌سانان)

• معمولا برای نام این راسته، نام فارسی خاصی به کار نمی‌رفت و بیشتر با عنوان خانوادۀ هوبره‌ها شناخته می‌شد چون در راستۀ درناسانان قرار می‌گرفت. به هر حال، نام رایج برای این تیره «هوبره‌ها» بوده است. اکنون با توجه به مستقل بودن این راسته، برای هماهنگی نام فارسی و لاتین این راسته، واژۀ «میش‌مرغ‌سانان» برگزیده شد.

 

Family OTIDIDAE تیرۀ میش‌مرغان

 

Otis سردۀ میش‌مرغ‌ها

Great Bustard Otis tarda میش‌مرغ

• میش‌مرغ اوراسیاییEurasian Great Bustard Otis tarda tarda Linnaeus, 1758

 

Chlamydotis سردۀ هوبره‌ها

Asian Houbara Chlamydotis macqueenii هوبَره آسیایی

 

Tetrax سردۀ زَنگوله‌بال‌ها

Little Bustard Tetrax tetrax زَنگوله‌بال

 

 

Order CUCULIFORMES راستۀ کوکوسانان

• نام «فاخته» در منابع قدیمی‌تر برای کوکو به کار می‌رفت، اما کاربرد این نام برای چند گونه از کبوترها در منابع جدیدتر و عربی بودن این واژه، ابهام‌های کاربرد این نام را بیشتر کرد. بنابر این، نام‌آوای این پرنده اولویت داده شد.

 

Family CUCULIDAE تیرۀ کوکویان

Subfamily CUCULINAE زیرتیرۀ کوکواییان نمادین (انگل جوجه‌آوری)

 

Clamator سردۀ کوکوهای تاج‌دار

Great Spotted Cuckoo Clamator glandarius کوکوی خال‌دار بزرگ

Jacobin Cuckoo Clamator jacobinus کوکوی ابلق

• کوکوی ابلق زاغی[Magpie (or Hemprich’s)] Jacobin Cuckoo Clamator jacobinus pica (Hemprich & Ehrenberg, 1833)

 

Eudynamys سردۀ کوکوسیاه‌ها

• نام فارسی این گروه از پرندگان همانند تک‌واژۀ واژه انگلیسی “Koel” به شکل یک واژۀ ترکیبی برای این سرده یعنی "کوکوسیاه" می‌آید.

 

Asian Koel Eudynamys scolopaceus کوکوسیاه آسیایی

• کوکوسیاه آسیایی Asian [Black] Koel Eudynamys scolopaceus scolopaceus (Linnaeus, 1758)

 

Cacomantis سردۀ کوکوهای ؟؟؟؟

Grey-bellied Cuckoo Cacomantis passerinus کوکوی شکم‌خاکستری

 

Hierococcyx سردۀ کوکو-بازها

Common Hawk-Cuckoo Hierococcyx varius کوکو-باز معمولی

• کوکو-باز معمولی Common Hawk-Cuckoo Hierococcyx varius varius (Vahl, 1797)

 

Cuculus سردۀ کوکوها

Oriental Cuckoo Cuculus optatus کوکوی خاوری

Common Cuckoo Cuculus canorus کوکوی معمولی

• کوکوی معمولی شمالی Northern Common Cuckoo Cuculus canorus canorus Linnaeus, 1758
• کوکوی معمولی جنوبی Southern Common Cuckoo Cuculus canorus subtelephonus Zarudny, 1914

 

 

Order PTEROCLIDIFORMES راستۀ باقِرقره‌سانان (کوکرسانان)

• برای نام فارسی این گروه و راسته، دو نام «باقرقره‌سانان» و «کوکَرسانان» رایج بوده است. اولویت داشتن هر یک از این دو نام، هنوز جای بحث دارد.

 

Family PTEROCLIDIDAE تیرۀ باقِرقرگان (کوکَران)

• برای نام فارسی گونه‌های پرندگان این راسته، با توجه به رایج بودن دو نام باقرقره و کوکَر، هر دو نام آمده‌اند.

 

Syrrhaptes سردۀ باقِرقره‌های پنجه‌چسبیده

Pallas's Sandgrouse Syrrhaptes paradoxus باقِرقرۀ (کوکَر) دم‌دراز

 

Pterocles سردۀ باقِرقره‌های پنجه‌باز

Pin-tailed Sandgrouse Pterocles alchata باقِرقرۀ (کوکَر) شکم‌سفید

• باقرقرۀ شکم‌سفید جنوبی Southern Pin-tailed Sandgrouse Pterocles alchata caudacutus (Gmelin, SG, 1774)

Chestnut-bellied Sandgrouse Pterocles exustus باقِرقرۀ (کوکَر) شکم‌بلوطی

• باقرقرۀ شکم‌بلوطی هندی Hindu Chestnut-bellied Sandgrouse Pterocles exustus hindustan Meinertzhagen, R, 1923

Spotted Sandgrouse Pterocles senegallus باقِرقرۀ (کوکَر) خال‌دار

Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis باقِرقرۀ (کوکَر) شکم‌سیاه

• باقرقرۀ شکم‌سیاه غربی Western Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis orientalis (Linnaeus, 1758)
• باقرقرۀ شکم‌سیاه شرقیEastern Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis arenarius (Pallas, 1775)

Crowned Sandgrouse Pterocles coronatus باقِرقرۀ (کوکَر) گندمی

• باقرقرۀ گندمی عربی Arabian Crowned Sandgrouse Pterocles coronatus atratus Hartert, 1902

Lichtenstein's Sandgrouse Pterocles lichtensteinii باقِرقرۀ (کوکَر) راه‌راه

• باقرقرۀ راه‌راه عربیArabian (or Close-barred) Lichtenstein’s Sandgrouse Pterocles lichtensteinii arabicus Neumann, 1909

 

 

Order COLUMBIFORMES راستۀ کبوترسانان

Family COLUMBIDAE تیرۀ کبوتران

Tribe Columni تبار کبوترتباران

 

Columba سردۀ کبوترها

Rock Dove Columba livia کبوتر چاهی

• کبوتر چاهی ایرانوتورانی Irano-Turan Rock Dove Columba livia gaddi Zarudny & Loudon, 1906
• کبوتر چاهی جنوب آسیا South Asian Rock Dove Columba livia neglecta Hume, 1873

Stock Dove Columba oenas کبوتر کوهپایه

• کبوتر کوهپایۀ اوراسیایی Eurasian Stock Dove Columba oenas oenas Linnaeus, 1758

Yellow-eyed Pigeon Columba eversmanni کبوتر چشم‌زرد

Common Wood Pigeon Columba palumbus کبوتر جنگلی

• کبوتر جنگلی ایرانی Iranian Wood Pigeon Columba palumbus iranica (Zarudny, 1910)
• کبوتر جنگلی گردن‌دارچینی Cinnamon-necked Wood Pigeon Columba palumbus casiotis (Bonaparte, 1854)

 

Streptopelia سردۀ قُمری‌ها

European Turtle Dove Streptopelia turtur قُمری اروپایی

• قمری اروپایی شمالی Northern Turtle Dove Streptopelia turtur turtur (Linnaeus, 1758)
• قمری اروپایی جنوبی Southern Turtle Dove Streptopelia turtur arenicola (Hartert, 1894)

Oriental Turtle Dove Streptopelia orientalis قُمری خاوری

• قمری خاوری حنایی Rufous Turtle Dove Streptopelia orientalis meena (Sykes, 1832)

Eurasian Collared Dove Streptopelia decaocto یاکَریم اوراسیایی

• یاکریم اوراسیایی Eurasian Collared Dove Streptopelia decaocto decaocto (Frivaldszky, 1838)

Red Collared Dove Streptopelia tranquebarica یاکَریم سرخ

• یاکریم سرخ هندی Indian Red Collared Dove Streptopelia tranquebarica tranquebarica (Hermann, 1804)

• به تازگی، پراکنش زیرگونه‌های یاکریم سرخ اصلاح شده است.

 

Spilopelia سردۀ قُمری‌های خال‌دار

• نام سردۀ قمری خانگی از Streptopelia به Spilopelia تغییر کرده است.

Laughing Dove Spilopelia senegalensis قُمری خانگی

• The cambayensis group گروه زیرگونه‌ای قُمری‌های خانگی شرقی
• قمری خانگی جنوب آسیا South Asian Laughing Dove Spilopelia senegalensis cambayensis (Gmelin, JF, 1789)
• قمری خانگی آسیای میانه Central Asian Laughing Dove Spilopelia senegalensis ermanni (Bonaparte, 1856)

 

Tribe TURTURINI تبار قُمری‌تباران

Namaqua Dove Oena capensis قُمری دم‌دراز

• قمری دم‌دراز آفریقایی [African] (Namaqua) Dove Oena capensis capensis (Linnaeus, 1766)

 

 

Order GRUIFORMES راستۀ درناسانان (کُلنگ‌سانان)

• برای نام فارسی این راسته، از واژه کهن "کُلَنگ" که در منابع فارسی هم آمده بود، نیز بهره‌گیری شد.

 

Family RALLIDAE تیرۀ یَلوگان

 

Rallus سردۀ یَلوه‌های نوک‌دراز

Water Rail Rallus aquaticus یَلوۀ آبی

• یلوۀ آبی غربیWestern Water Rail Rallus aquaticus aquaticus Linnaeus, 1758
• یلوۀ آبی شرقیEastern Water Rail Rallus aquaticus korejewi Zarudny, 1905

 

Crex سردۀ یَلوه‌های خشکی

Corn Crake Crex crex یَلوۀ حنایی

 

Porzana سردۀ یَلوه‌ها

Little Crake Porzana parva یَلوۀ کوچک

Baillon's Crake Porzana pusilla یَلوۀ نوک‌سبز

• یلوۀ نوک‌سبز غربیWestern Baillon’s Crake Porzana pusilla intermedia (Hermann, 1804)
• یلوۀ نوک‌سبز شرقیEastern Baillon’s Crake Porzana pusilla pusilla (Pallas, 1776)

Spotted Crake Porzana porzana یَلوۀ خال‌دار

 

Gallinula سردۀ چَنگرهای نوک‌سرخ

Common Moorhen Gallinula chloropus چَنگر نوک‌سرخ

• چنگر نوک‌سرخ اوراسیاییEurasian Moorhen Gallinula chloropus chloropus (Linnaeus, 1758)

 

Fulica سردۀ چَنگرهای سیاه

Eurasian Coot Fulica atra چَنگر نوک‌سفید (معمولی)

• چنگر نوک‌سفید اوراسیاییEurasian Coot Fulica atra atra Linnaeus, 1758

 

Porphyrio سردۀ طاووسک‌ها

• در آرایه‌شناسی جدید، گونۀ پیشین طاووسک به 6 گونه تقسیم شد و گونۀ موجود در ایران Grey-headed Swamphen (Porphyrio policephalus) می‌باشد. با توجه به تغییرها در آرایه‌بندی زیرگونه‌های طاووسک، پراکنش زیرگونه‌های طاووسک هم تغییر کرده است.

 

Grey-headed Swamphen Porphyrio poliocephalus طاووسک سرخاکستری

• طاووسک سیستانیSistan Grey-headed Swamphen Porphyrio poliocephalus seistanicus Zarudny & Härms, 1911

 

Amaurornis سردۀ طاووسک‌های بوته‌ای

White-breasted Waterhen Amaurornis phoenicurus طاووسک سینه‌سفید

• طاووسک سینه‌سفید جنوب آسیاSouth Asian White-breasted Waterhen Amaurornis phoenicurus phoenicurus (Pennant, 1769)

 

 

Family GRUIDAE تیرۀ کُلنگان

Subfamily GRUINAE (Typical Cranes) زیرتیرۀ کُلنگیان نمادین

• برای نام فارسی این تیره و زیرتیره، از واژه کهن "کُلَنگ" که در منابع فارسی هم آمده بود، بهره‌گیری شد.

 

Leucogeranus سردۀ درناهای (کُلنگ‌های) سفید

Siberian Crane Leucogeranus leucogeranus درنای (کُلنگ) سیبری

 

Grus سردۀ درناها (کُلنگ‌ها)

Demoiselle Crane Grus virgo درنای (کُلنگ) طناز

Common Crane Grus grus درنای (کُلنگ) خاکستری

• درنای (کلنگ) خاکستری اروپایی* European Common Crane Grus grus grus (Linnaeus, 1758)
• درنای (کُلنگ) خاکستری آسیایی* Asian Common Crane Grus grus lilfordi Sharpe, 1894

 

 

Order PODICIPEDIFORMES راستۀ کِشیم‌سانان

 

Family PODICIPEDIDAE تیرۀ کِشیمان

 

Tachybaptus سردۀ کِشیم‌های کوچک

Little Grebe Tachybaptus ruficollis کِشیم کوچک

• کشیم کوچک هندیIndian Little Grebe Tachybaptus ruficollis albescens (Blanford, 1877)
• کشیم کوچک عراقیIraqi Little Grebe Tachybaptus ruficollis iraquensis (Ticehurst, 1923)

 

Podiceps سردۀ کِشیم‌ها

Red-necked Grebe Podiceps grisegena کِشیم گردن‌سرخ

• کشیم گردن‌سرخ اوراسیاییEurasian Red-necked Grebe Podiceps grisegena grisegena (Boddaert, 1783)

Great Crested Grebe Podiceps cristatus کِشیم کاکلی (بزرگ)

• کشیم کاکلی (بزرگ) اوراسیاییEurasian Great Crested Grebe Podiceps cristatus cristatus (Linnaeus, 1758)

Horned Grebe Podiceps auritus کِشیم گوش‌دار

• کشیم گوش‌دار اوراسیاییEurasian Horned Grebe Podiceps auritus auritus (Linnaeus, 1758)

Black-necked Grebe Podiceps nigricollis کِشیم گردن‌سیاه

• کشیم گردن‌سیاه اوراسیاییEurasian Black-necked Grebe Podiceps nigricollis nigricollis Brehm, CL, 1831

 

 

Order PHOENICOPTERIFORMES راستۀ بال‌آتشی‌سانان (فلامینگوسانان)

برای نام فارسی این راسته، از واژۀ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، یعنی «بال‌آتشی» بهره‌گیری شد.

 

Family PHOENICOPTERIDAE تیرۀ بال‌آتشیان (فلامینگوان)

 

Phoenicopterus سردۀ بال‌آتشی‌ها (فلامینگوها)

Greater Flamingo Phoenicopterus roseus فلامینگوی (بال‌آتشی) بزرگ

 

Phoeniconaias سردۀ بال‌آتشی‌های (فلامینگوهای) کوچک

Lesser Flamingo Phoeniconaias (Phoenicopterus) minor فلامینگوی (بال‌آتشی) کوچک

 

 

Order CHARADRIIFORMES راستۀ سَلیم‌سانان

نام فارسی رایج برای این راسته، «آبچلیک‌سانان» بوده است اما برای هماهنگی نام فارسی و لاتین این راسته، نام «سلیم‌سانان» اولویت داده شد.

 

Suborder TURNICI زیرراستۀ بلدرچین بوته‌ای‌سانیان

Family TURNICIDAE تیرۀ بلدرچین بوته‌ایان

Common Buttonquail Turnix sylvaticus بلدرچین بوته‌ای

• بلدرچین بوته‌ای میانماریMyanmar Common Buttonquail Turnix sylvaticus dussumier (Temminck, 1828)

 

Suborder CHIONIDI زیرراستۀ چاخ‌لق‌سانیان

Family BURHINIDAE تیرۀ چاخ‌لُقان

Eurasian Stone-curlew Burhinus oedicnemus چاخ‌لُق اوراسیایی

• چاخ‌لق اروپایی European Stone-curlew Burhinus oedicnemus oedicnemus (Linnaeus, 1758)
• چاخ‌لق آفریقاییAfrican Stone-curlew Burhinus oedicnemus saharae (Reichenow, 1894)
• چاخ‌لق آسیاییAsian Stone-curlew Burhinus oedicnemus harterti Vaurie, 1963

Great Stone-curlew Esacus recurvirostris چاخ‌لُق بزرگ

 

Suborder CHARADRII زیرراستۀ سَلیم‌سانیان

Family HAEMATOPODIDAE تیرۀ صدف‌خواران

Eurasian Oystercatcher Haematopus ostralegus صدف‌خوار اوراسیایی

• صدف‌خوار شرق اروپاEast European Oystercatcher Haematopus ostralegus longipes Buturlin, 1910

 

Family RECURVIROSTRIDAE تیرۀ چوب‌پایان (نوک‌خنجریان)

Black-winged Stilt Himantopus himantopus چوب‌پای بال‌سیاه

Pied Avocet Recurvirostra avosetta نوک‌خنجری (آووست) ابلق

 

Family CHARADRIIDAE تیرۀ سَلیمان

 

Subfamily VANELLINAE زیرتیرۀ خروس‌کُلیان

Northern Lapwing Vanellus vanellus خروس‌کُلی شمالی

Spur-winged Lapwing Vanellus spinosus خروس‌کُلی سینه‌سیاه

Grey-headed Lapwing Vanellus cinereus خروس‌کُلی سرخاکستری

Red-wattled Lapwing Vanellus indicus دیدومَک

• دیدومک غرب آسیاWest Asian Red-wattled Lapwing Vanellus indicus aigneri (Laubmann, 1913)

Sociable Lapwing Vanellus gregarius خروس‌کُلی اجتماعی (ابروسفید)

White-tailed Lapwing Vanellus leucurus خروس‌کُلی دم‌سفید

 

Subfamily CHARADRIINAE زیرتیرۀ سَلیمیان

Pluvialis سردۀ سَلیم‌های شکم‌سیاه

European Golden Plover Pluvialis apricaria سَلیم طلایی اروپایی

Pacific Golden Plover Pluvialis fulva سَلیم طلایی خاوری

Grey Plover Pluvialis squatarola سَلیم خاکستری

• سلیم خاکستری اوراسیاییEurasian Grey Plover Pluvialis squatarola squatarola (Linnaeus, 1758)

 

Charadrius سردۀ سَلیم‌های طوق‌سیاه

Common Ringed Plover Charadrius hiaticula سَلیم طوقی بزرگ

• سلیم طوقی بزرگ توندرایی Tundra Common Ringed Plover Charadrius hiaticula tundrae (Lowe, 1915)

Little Ringed Plover Charadrius dubius سَلیم طوقی کوچک

• سلیم طوقی کوچک شمالیNorthern Little Ringed Plover Charadrius dubius curonicus Gmelin, JF, 1789
• سلیم طوقی کوچک هندیIndian Little Ringed Plover Charadrius dubius jerdoni (Legge, 1880)

Kentish Plover Charadrius alexandrinus سَلیم پاسیاه (کوچک)

• سلیم پاسیاه اوراسیاییEurasian Kentish Plover Charadrius alexandrinus alexandrinus Linnaeus, 1758

Lesser (Tibetan) Sand Plover Charadrius atrifrons سَلیم شنی کوچک (تبتی)

• سلیم شنی کوچک پامیریPamir Lesser Sand Plover Charadrius mongolus pamirensis (Richmond, 1896)

Greater Sand Plover Charadrius leschenaultii سَلیم شنی بزرگ

• سلیم شنی بزرگ غربیWestern Greater Sand Plover Charadrius leschenaultii columbinus Wagler, 1829
• سلیم شنی بزرگ گسترۀ میانی[Central] Greater Sand Plover Charadrius leschenaultii scythicus Carlos, Roselaar & Voisin, 2012
• سلیم شنی بزرگ شرقیEastern Greater Sand Plover Charadrius leschenaultii leschenaultii Lesson, 1826

Caspian Plover Charadrius asiaticus سَلیم سینه‌بلوطی

Eurasian Dotterel Charadrius morinellus سَلیم کوهی

 

Suborder THINOCORI زیرراستۀ پاشَلَک گرمسیری‌سانیان

Family ROSTRATULIDAE تیرۀ پاشَلَکان رنگین

Greater Painted Snipe Rostratula benghalensis پاشَلَک رنگین بزرگ

 

Family JACANIDAE تیرۀ روآبروکان (جاکانایان)

Pheasant-tiled Jacana Hydrophasianus chirurgus روآبروک (جاکانای) دم‌قرقاولی

 

Suborder SCOLOPACI زیرراستۀ آبچلیک‌سانیان

Family SCOLOPACIDAE تیرۀ آبچلیکان

• در سال 2020، جایگاه سرده‌ها (جنس‌ها) و گونه‌ها در تیره آبچلیکان (Scolopacidae)، دگرگون شده است.

 

Numenius سردۀ گیلانشاه‌های نوک‌خمیده

• در مورد گونه گیلانشاه ابروسفید، با توجه به جداشدن زیرگونه Central Siberian Whimbrel Numenius phaeopus rogachevae Tomkovich 2008 در دهۀ گذشته، به عنوان زیرگونه جدید به جهان دانش افزوده شد، و به احتمال زیاد گیلانشاه­های ابروسفید ایران از این فرم هستند. بنابر این، این زیرگونه نیز به فهرست پرندگان ایران افزوده شد.

 

Whimbrel Numenius phaeopus گیلانشاه ابروسفید

• گیلانشاه ابروسفید اسکاندیناوی Scandinavian Whimbrel Numenius phaeopus phaeopus (Linnaeus, 1758)
• گیلانشاه ابروسفید آسیای میانهSteppe Whimbrel Numenius phaeopus alboaxillaris Lowe, 1921
• گیلانشاه ابروسفید مرکز سیبریCentral Siberian Whimbrel Numenius phaeopus rogachevae Tomkovich 2008

Slender-billed Curlew Numenius tenuirostris گیلانشاه خال‌دار Extinct

Eurasian Curlew Numenius arquata گیلانشاه بزرگ

• گیلانشاه بزرگ اروپایی European Curlew Numenius arquata arquata (Linnaeus, 1758)
• گیلانشاه بزرگ خاوری Eastern Curlew Numenius arquata orientalis Brehm, CL, 1831

Far Eastern Curlew Numenius madagascariensis گیلانشاه خاور دور

 

Limosa سردۀ گیلانشاه‌های نوک‌راست

Black-tailed Godwit Limosa limosa گیلانشاه دم‌سیاه

• گیلانشاه دم‌سیاه اروپاییEuropean Black-tailed Godwit Limosa limosa limosa (Linnaeus, 1758)

Bar-tailed Godwit Limosa lapponica گیلانشاه حنایی

• گیلانشاه حنایی سیبریSiberian Bar-tailed Godwit Limosa lapponica taymyrensis Engelmoer & Roselaar, 1998

 

Arenaria سردۀ سَنگ‌گَردان‌ها

Ruddy Turnstone Arenaria interpres سَنگ‌گَردان

• سنگ‌گردان اوراسیایی Eurasian Ruddy Turnstone Arenaria interpres interpres (Linnaeus, 1758)

 

Calidris سردۀ تَلیله‌ها

Great Knot Calidris tenuirostris تَلیلۀ بزرگ

Red (Grey) Knot Calidris canutus تَلیلۀ خاکستری

• تلیلۀ خاکستری سیبری Siberian Red (Grey) Knot Calidris canutus canutus (Linnaeus, 1758)

Broad-billed Sandpiper Calidris falcinellus تَلیلۀ نوک‌پهن

• تلیلۀ نوک‌پهن اروپایی European Broad-billed Sandpiper Calidris falcinellus falcinellus (Pontoppidan, 1763)

Ruff Calidris pugnax تَلیلۀ شَکیل

Curlew Sandpiper Calidris ferruginea تَلیلۀ بلوطی

Temminck's Stint Calidris temminckii تَلیلۀ دم‌سفید

Red-necked Stint Calidris ruficollis تَلیلۀ گردن‌سرخ

Sanderling Calidris alba تَلیلۀ سفید

• تلیلۀ سفید اوراسیایی Eurasian Sanderling Calidris alba alba (Pallas, 1764)

Dunlin Calidris alpina تَلیلۀ شکم‌سیاه

• تلیلۀ شکم‌سیاه اسکاندیناوی Scandinavian Dunlin Calidris alpina alpina (Linnaeus, 1758)
• تلیلۀ شکم‌سیاه سیبری Siberian Dunlin Calidris alpina centralis (Buturlin, 1932)

Little Stint Calidris minuta تَلیلۀ کوچک

Pectoral Sandpiper Calidris melanotos تَلیلۀ سینه‌راه‌راه

 

Limnodromus سردۀ پاشلک‌های نوک‌دراز

Long-billed Dowitcher Limnodromus scolopaceus پاشلک نوک‌دراز

 

Scolopax سردۀ ابیاها

Eurasian Woodcock Scolopax rusticola ابیای اوراسیایی

 

Lymnocryptes سردۀ پاشلک‌های کوچک

Jack Snipe Lymnocryptes minimus پاشلک کوچک

 

Gallinago سردۀ پاشَلَک‌ها

Solitary Snipe Gallinago solitaria پاشَلَک تَک‌زی

• پاشلک تک‌زی آسیای میانه Central Asian Solitary Snipe Gallinago solitaria solitaria Hodgson, 1831

Pin-tailed Snipe Gallinago stenura پاشَلَک دم‌سوزنی

Great Snipe Gallinago media پاشَلَک بزرگ

Common Snipe Gallinago gallinago پاشَلَک معمولی

• پاشلک معمولی اوراسیاییEurasian Common Snipe Gallinago gallinago gallinago (Linnaeus, 1758)

 

Xenus سردۀ آبچلیک نوک‌سربالا

Terek Sandpiper Xenus cinereus آبچلیک نوک‌سربالا

 

Phalaropus سردۀ شناگرها (فالاروپ‌ها)

Red-necked Phalarope Phalaropus lobatus شناگر (فالاروپ) گردن‌سرخ

Red Phalarope Phalaropus fulicarius شناگر (فالاروپ) بلوطی

 

Actitis سردۀ آبچلیک‌های آوازخوان

Common Sandpiper Actitis hypoleucos آبچلیک آوازخوان

 

Tringa سردۀ آبچلیک‌ها

Spotted Redshank Tringa erythropus آبچلیک پاسرخ خال‌دار

Common Redshank Tringa totanus آبچلیک پاسرخ معمولی

• آبچلیک پاسرخ اروپایی European Redshank Tringa totanus totanus (Linnaeus, 1758)
• آبچلیک پاسرخ اوسوری Ussuri Redshank Tringa totanus ussuriensis Buturlin, 1934
• آبچلیک پاسرخ هندیIndian Redshank Tringa totanus eurhina (Oberholser, 1900)

Marsh Sandpiper Tringa stagnatilis آبچلیک تالابی

Common Greenshank Tringa nebularia آبچلیک پاسبز معمولی

Green Sandpiper Tringa ochropus آبچلیک سبز (تک‌زی)

Wood Sandpiper Tringa glareola آبچلیک خال‌دار پاسبز

 

Family DROMADIDAE تیرۀ سَلیمان خرچنگ‌خوار

• جایگاه رده‌بندی تیرۀ سَلیمان خرچنگ‌خوار در پیش از تیره کاکایی‌ها قرار گرفته است.

 

Crab-plover Dromas ardeola سَلیم خرچنگ‌خوار

 

*****