فهرست گونه‌های قفسی و کمبود داده
Checklist of Cage birds and species with data deficient
به روزرسانی: 19 اردیبهشت 1403
Last updated: 8 May 2024
به راستی، در فهرست‌های اصلی پرندگان ایران و استان‌ها، تنها گونه‌هایی آورده می‌شوند که دارای منشا طبیعی و آزاد و از گونه‌هایی با پراکنش و جمعیت طبیعی باشند یا گونه‌هایی که در سالیان دراز تبدیل به یک جمعیت طبیعی شده باشند.
به جز گونه‌های آزاد (وحشی) ثبت‌شده در ایران، دو گروه از پرندگان در کشور دارای جمعیت طبیعی هستند. این دو گروه، هماهنگ با دو گروه در طبقه C از طبقه‌بندی گونه‌ای انگلستان و ایرلند هستند.
الف- جمعیت طبیعی پایدار (با جوجه‌آوری)
Stable naturalized population
دیدن دستِ‌کم یک بالغ (با پروبال آراسته)، همراه با دستِ‌کم یک آشیانه پویا (فعال) دارای تخم و جوجه در یک نقطه از کشور.
رکوردهای این گروه در فهرست اصلی ثبت خواهد شد. گونه‌های پرندگان زیر به آرامی جمعیت‌های پایدار را در کشور پدید آوردند و اکنون در فهرست‌های اصلی پرندگان ایران و استان‌ها قرار دارند.
طوطی طوق‌صورتی Rose-ringed Parakeet Psittacula krameri
این طوطی در ایران یک گونه قفسی است. گمان‌هایی در مورد بومی بودن این گونه در جنوب شرق ایران وجود دارد. در زمان روم باستان، پراکنش آن تا قفقاز بوده است. نگاره‌هایی از این گونه روی کفپوش‌های موزاییکی در ترکیه، عرق و سوریه وجود دارد. در دهه‌های گذشته، پراکنش آن به آرامی در سراسر کشور گسترش یافته است. به نظر نمی‌رسد که پراکنش آن در ایران ناشی از گسترش طبیعی باشد (شاید به دو دلیل اصلی رهاسازی و قفس‌گریزی باشد). وجود کلونی جوجه‌آوری به عنوان جمعیت و دیدن پرندگان تکی به عنوان افراد رهاسازی شده یا گریخته از قفس پنداشته می‌شوند.
مینای معمولی Common Myna Acridotheres tristis
در ایران، مینای معمولی یک گونه قفسی است. پراکنش طبیعی این گونه تا پاکستان و افغانستان و در عین حال بومی جنوب شرق ایران نیز بود اما در دهه‌های گذشته، پراکنش آن به آرامی در سراسر کشور گسترش یافت. با توجه به وجود نقشه قدیمی در مورد این گونه که تنها استان سیستان و بلوچستان را نشان می‌دهد (کتاب پرندگان ایران، اسکات و همکاران، 1354)، تنها بومی این استان در نظر گرفته می‌شود و برای استان‌های دیگر گسترش پراکنش (با ترکیب عواملی مانند افزایش طبیعی پراکنش به سوی غرب، رهاسازی و قفس‌گریزی) در نظر گرفته می‌شود. وجود کلونی جوجه‌آوری به عنوان جمعیت پایدار و دیدن پرندگان تکی به عنوان افراد رهاسازی شده یا گریخته از قفس پنداشته می‌شوند.
شاه‌طوطی Alexandrine Parakeet Psittacula eupatria
کلاغ هندی House Crow Corvus splendens
بلبل زیردم‌سرخ Red-vented Bulbul Pycnonotus cafer
ب- جمعیت طبیعی ناپایدار (بدون جوجه‌آوری)
Not established naturalized population
دیدن دستِ‌کم دو فرد باهم در یک نقطه از کشور (با پروبال آراسته) و دو بار در سال یا یک فرد دست کم سه بار در سال.
رکوردهای این گروه نیز در فهرست اصلی ثبت خواهند شد. دو گونه مینای هندی (معمولی) و طوطی طوق صورتی، در جنوب کشور بومی (یا شاید بومی) بوده‌اند اما در بخش‌های دیگری از کشور به دو دلیل اصلی رهاسازی یا قفس‌گریزی و نیز گسترش طبیعی، جمعیت‌های پایدار و ناپایدار را تشکیل داده‌اند. گونۀ سار کاکل سیاه نیز در کمتر از یک دهه گذشته، دست کم 9 بار در استان‌های فارس، هرمزگان و بوشهر دیده شده است. بنابراین، گونۀ سار کاکل‌سیاه، گونه‌ای با جمعیت ناپایدار به شمار می‌رود.
----------
گروه‌بندی گونه‌های دارای کمبود داده
Categories of bird species with data deficient
گاهی ثبت پرندگان با چالش‌هایی برخورد می‌کند. با هدف آشنایی دقیق‌تر با گونه‌ها، رکوردها و گزارش‌هایی که نمی‌توانند در فهرست‌های اصلی ایران و استان‌ها جای گیرند، اهمیت کار ثبت بیشتر روشن می‌شود. بر پایۀ آنچه که از دانش و تجربۀ پیشین ثبت پرندگان در جهان و ایران به دست آمد، وضعیت ( ونیز رکوردها و گزارش‌های) این گونه‌ها در کشور به چند دسته تقسیم می‌شوند. این چند گروه، هماهنگ با گروه‌های D و E در طبقه‌بندی گونه‌ای انگلستان و ایرلند هستند.
الف- افراد پراکنده با منشا ناشناخته
Scattered birds with uncertain origin
دیدن افراد پراکنده‌ای (یک فرد با پروبال آراسته) و یک تا دو بار در سال در یک نقطه از کشور و دورتر از محدوده 50 کیلومتری از یک جمعیت پایدار از گونه‌های قفسی که
منشا این پرندگان آشکار نیست و ممکن است ناشی از گسترش طبیعی پراکنش یا افزایش طبیعی جمعیت یک گونه قفسی باشد یا اینکه از قفس رها شده یا گریخته باشد. به همین دلیل به فهرست پرندگان استان افزوده نمی‌شوند بلکه این گزارش‌ها تنها یادداشت خواهند شد. یکی از گونه‌های این گروه، سار دم‌بلوطی است که تاکنون در فهرست‌های اصلی و استانی افزوده نشده است.
ب- گونه‌های ترابری‌شده
Transported species
چنانچه، گونه ای از طریق جابجایی کشتی، هواپیما و دیگر وسایل نقلیه به کشور وارد شود، در فهرست‌های اصلی جای نمی‌گیرد. برای نمونه، سار سومالی که در ایران دیده شد، گویا با کشتی به ایران رسیده است. بنابر این، گونۀ سار سومالی در فهرست اصلی پرندگان ایران قرار نمی‌گیرد.
ج- پرندگان مرده کرانه‌ای (ساحلی)
Dead birds at coastlines
چنانچه، نمونه مرده‌ای از یک گونه در کرانه دریاها یافت شود، آن گونه در فهرست‌های اصلی جای نمی‌گیرد.
د- افراد دور از جمعیت‌های پایدار
Individuals away from stable populations
دیدن یک تا دو فرد (با پروبال آراسته) و یک تا دو بار در سال در محدوده 50 کیلومتری از یک جمعیت پایدار ثبت می‌شود اما اگر در فاصله بیشتری دیده شوند، در فهرست‌ها افزوده نمی‌شوند.
برای نمونه، بلبل زیرِدُم‌سرخ در استان‌های فارس و خوزستان دیده شده است اما تاکنون به فهرست گونه‌های این دو استان افزوده نشده است.
ه- افراد گریخته از اسارت
Individuals escaped from captivity
گونه‌های پرندگان اسیری که پراکنش آنها بیشتر از 500 کیلومتر از ایران فاصله داشته باشد، افراد سرگردان و آزاد (با پروبال آراسته) از این گونه‌ها ثبت نخواهد شد بلکه این گزارش‌ها تنها یادداشت خواهند شد.
برخی از گونه‌ها، از پرندگان گریخته از اسارت هستند. در سال‌های گذشته، چندین فرد از آنها گزارش شده است. در مورد پرندگان اسیر، تا زمان جای گزینی یک جمعیت پایدار در طبیعت ایران، به فهرست اصلی پرندگان ایران افزوده نخواهد شد. گونه‌هایی مانند غاز فریادزن، قوی سیاه، اردک ماندارین، مرغ عشق و سهره سینه‌پولکی از این دسته هستند.
گونه مینای خاکستری تنها یک بار به صورت آزاد در چابهار به صورت گروهی (10 فرد) دیده شد که گویا جمعیتی آزاد و سرگردان بودند اما چندین بار در شهر تهران دیده شدند که همگی آنها گریخته از قفس به شمار رفتند. این گونه در هیچ نقطه از کشور جمعیت پایدار ندارد.
و- افراد سرگردان قفسی
Individual cage birds
افرادی از گونه‌های ثبت‌شده بومی و مهاجر و یا حتی گونه‌های ثبت نشده، ممکن است در قفس نگهداری شوند. گاه ممکن است به دلیل‌های مختلف، ما پرنده‌ای قفسی که نشانه‌هایی از بودن و ماندن در قفس را نشان دهند، در طبیعت آزاد ببینیم. گونه‌هایی مانند مینای هندی (معمولی)، مینای خاکستری، شاه‌طوطی {اسکندر}، طوطی طوق‌صورتی، بلبل خرما، بلبل زیرِدُم‌سرخ، مرغ عشق، سهره سینه‌پولکی، طرقه‌ها و حتی پرندگان شکاری ممکن است با چنین شرایطی دیده شوند. چنین رکوردهایی برای کشور و استان‌ها ثبت نخواهند شد.
ز- گونه‌های آزاد با کمبود داده
Wild species with data deficient
برخی از گونه‌های آزاد (وحشی) گزارش شده بودند اما گواه محکمی مانند وجود نمونه، وجود عکس‌های کافی و باکیفیت مناسب، توصیف کامل ویژگی‌های ریختی و یا تغییر در رده‌بندی گونه‌ها و گنگ بودن شناسایی گونه بر اساس رده‌بندی کنونی برای ثبت آنها وجود نداشت. بنابر این، در فهرست اصلی پرندگان ایران قرار نگرفتند.
---------
فهرست ساده رکوردهای گونه‌های آزاد با کمبود داده
فهرست 47 گونه از پرندگان که گزارش‌هایی از دیده‌شدن آنها وجود داشت اما تاکنون به فهرست پرندگان ایران افزوده نشده‌اند.
List of 47 species not confirmed that cannot yet be included on the Iranian list.
غاز برفی Chen caerulescens (Linnaeus, 1758)
En: Snow Goose
غاز فریادزن Branta hutchinsii (Richardson, 1832)
En: Cackling Goose
قوی سیاه Cygnus atratus (Latham, 1790)
En : Black Swan
اردک ماندارین Aix galericulata (Linnaeus, 1758)
En: Mandarin Duck
خوتکای کاکلی Anas falcata Georgi, 1775
En: Falcated Duck
کبوتردریایی پاصورتی Puffinus carneipes Gould, 1844
En: Flesh-footed Shearwater
اکراس سرتاس Geronticus eremita (Linnaeus, 1758)
En: Northern Bald Ibis
باکلان تاجدار Phalacrocorax aristotelis (Linnaeus, 1761)
En: European Shag
باکلان هندی Phalacrocorax fuscicollis Stephens, 1826
En: Indian Cormorant (Indian Shag)
دال سرسرخ Sarcogyps calvus (Scopoli, 1786)
Syn: Otogyps calvus
En: Red-headed Vulture
عقاب خالدار هندی Clanga hastata (Lesson, 1831)
En: Indian Spotted Eagle
سیاه‌هوبره کوچک Sypheotides indicus (Miller, JF, 1782)
En: Lesser Florican
طاووسک Porphyrio porphyrio (Linnaeus, 1758)
Syn: Porphyrio caeruleus
چاخ‌لق هندی Burhinus indicus (Salvadori, 1865)
En: Indian Stone-curlew
تلیله انگشت‌دراز Calidris subminuta (Middendorff, 1853)
En: Long-toed Stint
کاکایی سابینی Xema sabini (Sabine, 1819)
En: Sabine's Gull
پرستودریایی دوگالی Sterna dougallii Montagu, 1813
En: Roseate Tern
پرستودریایی قطبی Sterna paradisaea Pontoppidan, 1763
En: Arctic Tern
مرغ حق هندی Otus bakkamoena Pennant, 1769
En: Indian Scops Owl, Collared Scops Owl
بوف فرعون Bubo ascalaphus Savigny, 1809
En: Pharaoh Eagle-Owl
شبگرد هندی Caprimulgus asiaticus Latham, 1790
En: Indian Nightjar
دارکوب پشت‌سفید Dendrocopos leucotos (Bechstein, 1802)
En: White-backed Woodpecker
دارکوب سرخاکستری Picus canus Gmelin, JF, 1788
En: Grey-headed Woodpecker
شنقار Falco rusticolus Linnaeus, 1758
En: Gyrfalcon
طوطی سرآلویی Psittacula cyanocephala (Linnaeus, 1766)
En: Plum-headed Parakeet
مرغ عشق Melopsittacus undulates (Shaw, 1805)
En: Budgrigar
پیتای هندی Pitta brachyura
Pitta brachyura (Linnaeus, 1766)
En: Indian Pitta
زاغ بور آسیای میانه Podoces panderi Fischer von Waldheim, 1821
En: Pander's Ground Jay
چرخ‌ریسک تالابی Poecile palustris (Linnaeus, 1758)
En: Marsh Tit
چرخ‌ریسک فیروزه‌ای Cyanistes cyanus (Pallas, 1770)
En: Azure Tit
سسک چیف‌چاف ایبری Phylloscopus ibericus Ticehurst, 1937
Syn: Phylloscopus brehmi Homeyer, 1871
En: Iberian Chiffchaff
سسک قطبی Phylloscopus borealis (Blasius, JH, 1858)
En: Arctic Warbler
سسک درخت زیتون Hippolais olivetorum (Strickland, 1837)
En: Olive-tree Warbler
لیکوی معمولی Turdoides caudata (Dumont, 1823)
Syn: Argya caudata
En: Common Babbler
سسک عینکی Sylvia conspicillata Temminck, 1820
En: Spectacled Warbler
سسک ساردینی Sylvia melanocephala (Gmelin, JF, 1789)
En: Sardinian Warbler
سسک تاج‌آتشی معمولیRegulus ignicapilla (Temminck, 1820)
En: Common Firecrest
سار سومالی Onychognathus blythii (Hartlaub, 1859)
En: Somali Starling
کمرکُلی سینه‌بلوطی Sitta krueperi Pelzeln, 1863
En: Krüper's Nuthatch
دم‌سرخ کوهی Phoenicurus erythrogastrus (Güldenstädt, 1775)
En: Güldenstädt's Redstart
دم‌سرخ تالابی Phoenicurus fuliginosus Vigors, 1831
En: Plumbeous Water Redstart
دم‌آبی پهلونارنجی Tarsiger cyanurus (Pallas, 1773)
En: Red-flanked Bluetail
مگس‌گیر قهوه‌ای آسیایی Muscicapa dauurica Pallas, 1811
En: Asian Brown Flycatcher
مگس‌گیر طوقدار (طوق‌سفید) Ficedula albicollis (Temminck, 1815)
Syn: Muscicapa collaris, Bechst.- De F., Hedymela collaris
En: Collared Flycatcher
بافنده سینه‌سیاه (بنگالی) Ploceus benghalensis (Linnaeus, 1758)
En: Black-breasted Weaver, Bengal Weaver
سهره سینه‌پولکی Lonchura punctulata (Linnaeus, 1758)
En: Scaly-breasted Munia
زردپره گلوسیاه Emberiza cirlus Linnaeus, 1766
En: Cirl Bunting
*****