افزودن نام عمومی شاهین برای لاچین
افزودن نام عمومی شاهین برای لاچین
Persian name of Lanner Falcon
یکی از گونه‌های پرندگان ایران، «لاچین» است و از راستۀ شاهین‌سانان است. این گونه بومی قارۀ آفریقا و بخشهایی از جنوب اروپا تا ترکیه و قفقاز و غرب آسیاست. این گونه در ایران نایاب است و تاکنون تنها دوازده رکورد در کشور ثبت شده است.
نام‌های جغرافیایی لاچین
واژه «لاچین» از ریشه ترکی است و چندین کاربرد دارد.
لاچین نام شهر و استانی در کشور جمهوری آذربایجان است.
گذرگاهی به نام لاچین برای ارتباط کشور آذربایجان با کشور ارمنستان وجود دارد.
لاچین‌لار نام یک منطقه مسکونی در کشور آذربایجان است.
لاچین نام یک منطقه مسکونی در کشور ترکیه است.
ده لاچین نام یکی از روستاهای شهرستان بافت است.
لاچین نام یک روستا از توابع شهرستان روانسر است.
تپه لاچین نام یکی از آثار باستانی در شهرستان کرمانشاه است.
لاچین نام یکی از قناتها در شهرستان قائنات است.
لاچین به عنوان قبیله
گذری در شعر و ادبیات ایران نشان می‌دهند که واژۀ لاچین توسط چندین شاعر و ادیب به کار رفته است.
در شاهنامه فردوسی:
نام لاچین به عنوان یک تیره از مردم که همراه با افغانان و بلوچان به نبرد با زابلیان پرداختند یاد شده است.
چو شد روز روشن از آن پهن دشت ..... بدیدند هر سو که لشکر گذشت
هزاران ز افغان و لاچین سپاه ..... گروهی رسیدند ...
واعظ قزوینی (به زبان ترکی):
کونکلر یرده جیرانی فغانلر گوکده درناسی
گوزل اولاقمیش لاچین باخشلیم عشق صحراسی
قائم‌مقام فراهانی در منشآت:
فرمایشات مصحوبی لاچین خان و فرمان‌های مرحمت‌آمیز همایون شاهنشاهی باعث شد که تا حال راه میرویم والا نه چنان افسرده و پژمرده شده بودیم ک تا نفس آخرین بحال توانیم آمد.»
رضاقلی‌خان هدایت در تذکرۀ ریاض العارفین:
«امیر یمین الدین خسرو بن امیر محمود از مشاهیر امرا و شعرا بوده پدرش از ترکستان و از طایفه لاچین و سالها در دهلی به منصب امارت بر همگنان مباهی بوده»
قاآنی- قصیدۀ شمارۀ 157:
... خویش را در کار و بار فارس دانم پیشکار
هم نیم احمد که لاچین را فرستم حکم قتل
روز روشن خنجر آجینش کنم خورشیدوار ...
میرزا آقاخان کرمانی در نامۀ باستان:
... قریمان و تاتار و سپتا و سند
زافغان و لاچین و کرد و بلوچ
هم از زابل و سیستان کوچ کوچ ...
و نیز:
... سپاه تو بودی همه کوچ کوچ / زافغان و لاچین و کرد و بلوچ
زپنجاب بودی به سودان سپاه ...
ریشۀ نام‌گذاری پرندۀ لاچین
ریشه نام‌گذاری برای این پرنده به عنوان «لاچین» مشخص نیست و گویا به منطقۀ لاچین در قفقاز که این گونه در آنجا جوجه‌آوری دارد، اشاره دارد. در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، نام این پرنده در آذری لاچین است (خالقی‌زاده 1400) اما در کشور آذربایجان به آن بیغلی قیزیل‌قوش گویند. همچنین در زبان کردی نیز به آن لاچین گویند (ویکی‌پدیا).
نام فارسی «لاچین» ابتدا در کتاب پرندگان ایران (اسکات و همکاران 1354) به کار رفت. اینکه چرا برای نام فارسی این پرنده، تنها واژۀ لاچین به کار رفت و نام شاهین به کار نرفته بود، مشخص نیست. شاید به دلیل کوتاه کردن و اختصاصی کردن این نام برای واژۀ Lanner باشد که گاهی در نام انگلیسی نیز تنها با همین واژۀ انگلیسی به کار می‌رفت (فیروز 1379).
با توجه به مطالب یادشده، و نیز بر اساس رای‌گیری انجام‌شده، بهتر است که نام فارسی «لاچین» نیز همانند نام انگلیسی آن، یعنی Lanner Falcon کامل و به شکل زیر نوشته شود:
«شاهین لاچین»
Lanner Falcon
Falco biarmicus
*****
