یادداشتی دربارۀ نامهای فارسی و نام بال آتشی برای فلامینگو
Note on Persian name of Flamingo
یکی از گروه‌های پرندگان ایران فلامینگو با نام انگلیسی Flamingo است.
یکی از گروه‌های پرندگان جهان و ایران فلامینگوها هستند. شش گونه فلامینگو در سه سرده به نامهای Phoenicopterus, Phoeniconaias, Phoenicoparrus جای دارند. این سه سرده در یک تیرۀ Phoenicopteridae و در راستۀ Phoenicpteriformes قرار دارد. نیاز به یادآوری است که این راسته دارای یک تیره تک‌نماد (Monotypic) است، یعنی تنها یک تیره دارد. شش گونه فلامینگوی جهان عبارتند از:
سردۀ «بال‌آتشی‌ها» Phoenicopterus
Greater Flamingo Phoenicopterus roseus
American Flamingo Phoenicopterus ruber
Chilean Flamingo Phoenicopterus chilensis
سردۀ «بال‌آتشی‌های کوچک» Phoeniconaias
Lesser Flamingo Phoeniconaias minor
سردۀ «پرصورتی‌ها» Phoenicoparrus
Andean Flamingo Phoenicoparrus andinus
James's Flamingo Phoenicoparrus jamesi
در فرهنگ و زبان فارسی تاکنون چندین نام برای این گروه از پرندگان به کار رفته بود. نخستین نام فارسی منتشرشده برای این گروه، «غازِ سرخ» توسط بلنفورد (1876) بود. در فهرست جرویس رید (1958) با نام «مرغ حسین» آمده بود. در کتاب اسکات و همکاران (1354) و فیروز (1379)، آوانگاری نام انگلیسی این گروه یعنی «فلامینگو» به کار رفت. در عین حال، طلعت حبیبی (1371)، نام «مرغ آتشین» را برای آن برگزید. همچنین ادهمی (1384) نام «مرغ حسینی» را به کار برد، اما منصوری (1379، 1387، 1393) و همچنین کابلی و همکاران (1395)، مبصر (1395) نام فلامینگو را ادامه دادند. خالقی‌زاده و همکاران (2017) نیز فلامینگو را به عنوان اصلی و نام مرغ حسینی را به عنوان نام دوم آوردند. کاربرد نام «مرغ حسین» یا «مرغ حسینی» به دلیل باور مردم در برخی از اقوام بوده است که رنگ سرخ در بال این پرنده را به شهادت و سرخی خون امام حسین (ع) نسبت می‌دادند. به هر روی، این نام در زبان فارسی رسمی رواج پیدا نکرد.
بررسی‌های نشان داد که گروه زیست‌شناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در یک تلاش ارزشمند، نام «بال‌آتشی» را برای این گروه برگزید. نگاهی به نام لاتین سردۀ Phoenicopterus نشان می‌دهد که واژۀ Phoinix به معنی سرخ، زرشکی، ارغوانی یا صورتی و واژۀ لاتین pteros به معنی بال است.
بر این اساس نام «بال‌آتشی» دارای هماهنگی بین دو بخش نام فارسی با دو بخش نام لاتین این گروه است. واژۀ «آتش» هم بر اساس یکی از نامهای پیشین این گروه است و هم اینکه بسیاری از زمان‌ها فلامینگوها از فاصلۀ دور دیده می‌شوند و رنگ سرخ/صورتی بال آنها همراه با درخشش موجی، تداعی‌کنندۀ شعلۀ آتش نیز است.
با یادآوری دو دلیل گفته‌شده همراه با دلیل پذیرش فرهنگستان زبان فارسی، سبب شد تا نام فارسی «بال‌آتشی» به عنوان نام فارسی این گروه اولویت یابد و توسط کمیتۀ ثبت پرندگان ایران نیز پذیرفته شود. بدین ترتیب، از چند سال پیش، در فهرست‌های پرندگان ایران و استانها نام «بال‌آتشی» به عنوان نام فارسی این گروه در درون پرانتز آورده می‌شود تا به‌تدریج بیشتر رواج یابد.
*****
