کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

مقایسه زیرگونه های چرخ ریسکهای سرسیاه و هیرکانی

Comparison of Sombre and Hyrcanian Tits subspecies

 

تهیه و تنظیم: ابوالقاسم خالقی‌زاده

 

تاریخ تنظیم: 28 شهریور 1402

 

جدول زیر برای تفکیک بهتر زیرگونه‌های چرخ‌ریسکهای سرسیاه و هیرکانی تهیه شده است.

 

نام فارسی	چرخ‌ریسک سرسیاه آناتولی	چرخ‌ریسک سرسیاه زاگرسی	چرخ‌ریسک سرسیاه کرمانی	چرخ‌ریسک هیرکانی
نام علمی	Parus lugubris anatoliae	Poecile lugubris dubius	Poecile lugubris kirmanensis	Poecile hyrcanus
نام انگلیسی	Anatolian Sombre Tit	Zagros Sombre Tit	Kerman Sombre Tit	Hyrcanian (Caspian) Tit
طول بدن (سانتی‌متر)	14	14	14	12.5
تارک و گلو	سیاه مات یا قهوه‌ای سیاه‌فام، سیاه‌تر از زیرگونه lugubris	سیاه مخملی خالص، گاهی با ته‌رنگ قهوه‌ای اما سیاه‌تر از زیرگونه آناتولی، روتنه و زیرتنه خیلی کم‌رنگ، زیرتنه سفید خالص، جبه قهوه‌ای شنی روشن و خیلی کم‌رنگ‌تر از زیرگونه آناتولی	شبیه زیرگونه زاگرسی اما در روتنه، تیره‌تر و قهوه‌ای‌تر، آشکارا کم‌رنگ‌تر و کمتر خاکستری از زیرگونه آناتولی	تارک قهوه‌ای مانند زیرگونه lugubris اما کمتر دودی، قهوه‌ای گرمتر و سیرتر، از دیگر زیرگونه‌های چرخ‌ریسک سرسیاه به طور آشکار با داشتن ته‌رنگ حنایی روی سینه، شکم و پهلوها، و نه سفیدرنگ، چرکی یا سفید کرمی
پراکنش جغرافیایی	آسیای کوچک، قفقاز، آذربایجان و کردستان	کوههای زاگرس از کرمانشاه تا فارس	جنوب ایران، منطقه کرمان و جبال بارز	جنگلهای هیرکانی در جنوب دریای خزر از تالش تا گرگان

 

منابع

مبصر، فرید (1395). راهنمای میدانی پرندگان ایران. انتشار شخصی، 255 ص.

Porter, R. & Aspinall, S. (2010). Birds of the Middle East. Christopher Helm, London.

Vaurie C. 1959. The Birds of the Palearctic Fauna- Passeriformes. H.F. & G. Whitherby, London, 762 pp.

-----

ثبت همه رکوردهای پرندگان نایاب ایران

All records of rare birds of Iran

نخستین رکورد کشوری پرستواقیانوسی کوچک در کیش در شهریور 1402

First national record of Lesser Noddy in Kish in September 2023

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: پرستواقیانوسی کوچک Anous tenuirostris

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: جزیرۀ کیش

استان: هرمزگان

زمان پایش: 17 شهریور 1402

پایشگران: آقایان ارژنگ پویان و سید علی جبلی

شناسایی و پذیرش ثبت گونه: یان هریسون، کرامت حافظی، لوکاس لاویکی، ابوالقاسم خالقی‌زاده، مگنوس اولمن، محسن ملاح، درنا مجاب، پراساد گنپول، اُسکار کمبل و کلاوس مالینگ اولسن

یادداشت: نخستین رکورد این گونه برای ایران و استان هرمزگان. دو کلید مهم برای بازشناسی این پرنده از گونه پرستواقیانوسی قهوه‌ای، نوک دراز و لاغر و همچنین روشن بودن ناحیه چشم تا نوک (lore) بودند.

Species: Lesser Noddy Anous tenuirostris

No. of individuals: one individual

Place of observation: Kish Island

Province: Hormozgan

Date of observation: 8 September 2023

Observers: Arzhang Pouyan & Seyed Ali Jebeli

Identified and accepted by: Ian Harrison, Keramat Hafezi, Lukasz Lawicki, Abolghasem Khaleghizadeh, Magnus Ullman, Mohsen Mallah, Dorna Mojab, Prasad Ganpule, Oscar Campbell & Klaus Malling Olsen

Remarks: The first record of this species for Iran and Hormozgan province. Two important keys were applied to differentiate from the Brown Noddy Anous stolidus, long and slim bill and also pale lore.

 

تکمیل نام فارسی شهدخوار آسیایی

Persian name of Purple Sunbird

 

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، با نام فارسی عمومی شهدخوار،

با نام علمی Cinnyris asiatica

و نام انگلیسی Purple Sunbird

است که در نام‌گذاری و منابع رسمی فارسی، تاکنون تنها با عنوان سادۀ «شهدخوار» به کار می‌رفت.

 

نیاز به یادآوری است که در جهان بیش از 130 گونه شهدخوار در 15 سرده با نام عمومی انگلیسی Sunbird وجود دارند.

(https://en.wikipedia.org/wiki/Sunbird)

 

بنابراین، برای گسترش معنایی واژۀ «شهدخوار» و تبدیل آن به یک نام عمومی و کاربرد آن برای گونه‌های مختلف از چندین سردۀ شهدخوار در جهان، بهتر است که نام گونه‌ای که در ایران زیست می‌کند کامل شود. برای گزینش نام فارسی، دو گزینه مطرح شد: ترجمه نام انگلیسی و ترجمۀ نام علمی.

 

دربارۀ ترجمۀ نام انگلیسی، یادآور می‌شود که به دلیل گوناگونی رنگ در شهدخوارها، واژه‌های بنفش و ارغوانی در چندین گونه از شهدخوارها به کار رفته است.

(نکته شایان ذکر اینکه در زبان فارسی، واژۀ انگلیسی Violet به بنفش و واژۀ Purple به ارغوانی ترجمه می‌شود.)

 

کاربرد رنگ ارغوانی در نام شهدخوارها:

• Purple-rumped sunbird, Leptocoma zeylonica
• Purple-throated sunbird, Leptocoma sperata
• Purple-breasted sunbird, Nectarinia purpureiventris
• Purple-banded sunbird, Cinnyris bifasciatus
• Purple sunbird, Cinnyris asiaticus
• Purple-naped sunbird, Kurochkinegramma hypogrammicum

 

کاربرد رنگ بنفش در نام شهدخوارها:

• Western violet-backed sunbird, Anthreptes longuemarei
• Eastern violet-backed sunbird, Anthreptes orientalis
• Uluguru violet-backed sunbird, Anthreptes neglectus
• Violet-tailed sunbird, Anthreptes aurantius
• Violet-breasted sunbird, Cinnyris chalcomelas

 

در شیوۀ دوم، نام فارسی «شهدخوار آسیایی» در چند منبع اشاره شده است.

 

با توجه به نکته‌های یادشده در بالا، با توجه به ثابت بودن نام علمی گونه‌ها و با رای اعضای کمیته ثبت پرندگان ایران، نام فارسی این گونه به شکل زیر تکمیل شد.

 

شهدخوار آسیایی

Purple Sunbird

Cinnyris asiatica

 

-------------

ثبت سهره گلی در استان خراسان شمالی

Record of Common Rosefinch in North Khorasan province

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهره گلی Carpodacus erythrinus

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: شرق پارک ملی گلستان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: 26 شهریور 1402

پایشگران: آقایان علی مهدوی، کیان مهدوی و جعفر پناه‌پور و بانو سارا بیدرنگ

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان شمالی

Species: Common Rosefinch Carpodacus erythrinus

No. of individuals: one individual

Place of observation: East of Golestan National Park

Province: North Khorasan

Dates of observation: 17 September 2023

Observers: Ali Mahdavi, Kian Mahdavi, Jafar panahpour & Sara Biderang

Remarks: The first record of this species for North Khorasan province

ثبت سسک سرسیاه در استان خراسان شمالی

Record of Eurasian Blackcap in North Khorasan province

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک سرسیاه Syvia atricapilla

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: شرق پارک ملی گلستان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: 26 شهریور 1402

پایشگران: آقایان علی مهدوی، کیان مهدوی و جعفر پناه‌پور و بانو سارا بیدرنگ

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان شمالی

Species: Eurasian Blackcap Syvia atricapilla

No. of individuals: one individual

Place of observation: East of Golestan National Park

Province: North Khorasan

Dates of observation: 17 September 2023

Observers: Ali Mahdavi, Kian Mahdavi, Jafar panahpour & Sara Biderang

Remarks: The first record of this species for North Khorasan province

ثبت کمرکلی جنگلی در استان خراسان شمالی

Record of Eurasian Nuthatch in North Khorasan province

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: کمرکلی جنگلی Sitta europaea

شمار پرنده: 3 فرد

مکان پایش: شرق پارک ملی گلستان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: 26 شهریور 1402

پایشگران: آقایان علی مهدوی، کیان مهدوی و جعفر پناه‌پور و بانو سارا بیدرنگ

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان شمالی

Species: Eurasian Nuthatch Sitta europaea

No. of individuals: 3 individuals

Place of observation: East of Golestan National Park

Province: North Khorasan

Dates of observation: 17 September 2023

Observers: Ali Mahdavi, Kian Mahdavi, Jafar panahpour & Sara Biderang

Remarks: The first record of this species for North Khorasan province

ثبت سینه سرخ اروپایی در استان خراسان شمالی

Record of European Robin in North Khorasan province

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سینه‌سرخ اروپایی Erithacus rubecula

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: شرق پارک ملی گلستان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: 26 شهریور 1402

پایشگران: آقایان علی مهدوی، کیان مهدوی و جعفر پناه‌پور و بانو سارا بیدرنگ

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان شمالی

Species: European Robin Erithacus rubecula

No. of individuals: one individual

Place of observation: East of Golestan National Park

Province: North Khorasan

Dates of observation: 17 September 2023

Observers: Ali Mahdavi, Kian Mahdavi, Jafar panahpour & Sara Biderang

Remarks: The first record of this species for North Khorasan province

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت قمری دم دراز در چذابه در شهریور 1402

Record of Namaqua Dove in Chazzabeh in September 2023

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: قمری دم‌دراز Oena capensis

شمار پرنده: 60 فرد

محل پایش: چذابه

استان: خوزستان

زمان پایش: 10 شهریور 1402

پایشگران: آقای افشین موسی‌زاده

Species: Namaqua Dove Oena capensis

No. of individuals: 60 individuals

Place of observation: Chazzabeh

Province: Khuzestan

Dates of observations: 1 September 2023

Observers: Afshin Musazadeh

تکمیل نام فارسی دراج سیاه

Persian name of Black Francolin

 

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، با نام فارسی عمومی دراج،

با نام علمی Francolinus francolinus

و نام انگلیسی Black Francolin

است که در نام‌گذاری رسمی فارسی این گونه، تاکنون تنها با عنوان سادۀ «دراج» به کار می‌رفت.

 

نیاز به یادآوری است که در جهان چندین سرده از درّاج‌ها با نام عمومی انگلیسی Francolin وجود دارند. همچنین سردۀ درّاج‌ها (Francolinus) سه گونۀ زیر را دربر می‌گیرد:

• دراج سیاه، Black Francolin Francolinus francolinus
• دراج رنگین، Painted Francolin Francolinus pictus
• دراج چینی، Chinese Francolin Francolinus pintadeanus

 

بنابراین، برای گسترش معنایی واژۀ «دُرّاج» و تبدیل آن به یک نام عمومی و کاربرد آن برای گونه‌های مختلف چندین سردۀ درّاج در جهان، نام فارسی این گونه نیز به شکل زیر کامل می‌شود.

 

دُرّاج سیاه

Black Francolin

Francolinus francolinus

 

---------------

 

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت چکاوک سهره ای شکم سیاه در جاسک در شهریور 1402

Record of Black-crowned Sparrow-Lark in Jask in September 2023

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: چکاوک سهره‌ای شکم‌سیاه Eremopterix nigriceps

شمار پرنده: 6 فرد

مکان پایش: بندر جاسک

استان: هرمزگان

زمان پایش: 15 شهریور 1402

پایشگران: آقای حسین بارآزرده

Species: Black-crowned Sparrow-Lark Eremopterix nigriceps

No. of individuals: 6 individuals

Place of observation: Bandar-e Jask

Province: Hormozgan

Dates of observation: 6 September 2023

Observers: Hossein BarAzordeh

ثبت سنگ چشم سرحنایی در استان خراسان شمالی

Record of Woodchat Shrike in North Khorasan

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سنگ‌چشم سرحنایی Lanius senator

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: قلعه‌حسن، شیروان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: مرداد 1402

پایشگران: آقای بابک قویدل نامانلو

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان شمالی

Species: Woodchat Shrike Lanius senator

No. of individuals: one individual

Place of observation: Ghaleh-Hasan, Shirvan

Province: North Khorasan

Dates of observation: August 2023

Observers: Babak Ghavidel-Namanlu

Remarks: The first record of this species for North Khorasan province

ثبت جمعیت زیرگونه‌های مهم در ایران

Records of population of important subspecies in Iran

ثبت چرخ ریسک سرسیاه کرمانی در بافت در مرداد 1402

Record of Kerman Sombre Tit in Baft in July 2023

 

چکیدۀ این ثبت

اهمیت زیرگونه: کمیاب

نام زیرگونه: چرخ‌ریسک سرسیاه کرمانی Poecile lugubris kirmanensis

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: بافت

استان: کرمان

زمان پایش: 6 مرداد 1402

پایشگران: آقای حامد تیموری

Type of important subspecies: Scarce

Subspecies: Kerman Sombre Tit Poecile lugubris kirmanensis

No. of individuals: one individual

Place of observation: Baft

Province: Kerman

Dates of observation: 28 July 2023

Observers: Hamed Teymuri

ثبت ناهنجاری‌ها در پرندگان ایران

Records of abnormalities in Iranian birds

ثبت سسک نیزار بزرگ با سفیدگرایی در سنندج در مرداد 1402

Record of Great Reed Warbler with leucism in Sanandaj in August 2023

 

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک نیزار بزرگ Acrocephalus arundinaceus

نوع ناهنجاری: سفیدگرایی

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: سنندج

استان: کردستان

زمان پایش: 30 مرداد 1402

پایشگران: آقای شورش وهابی

شناسایی کنندگان: شورش وهابی، ابوالقاسم خالقی‌زاده، کرامت حافظی، اسکار کمبل و درنا مجاب

Species: Great Reed Warbler Acrocephalus arundinaceus

Type of aberration: leucism

No. of individuals: One individual

Place of observation: Sanandaj

Province: Kordestan

Date of observation: 21 August 2023

Observers: Shoresh Vahabi

Identified by: Shoresh Vahabi, Abolghasem Khaleghizadeh, Keramat Hafezi, Oscar Capmbell & Dorna Mojab

ثبت اگرت ساحلی در استان یزد

Record of Western Reef Heron in Yazd province

 

چکیده این ثبت

نام گونه: اگرت ساحلی Egretta gularis

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: پساب یزد

استان: یزد

زمان پایش: 3 شهریور 1402

پایشگران: آقای جعفر گرجی و بانو سمیه ساعی

پذیرش رکورد: ابوالقاسم خالقی‌زاده، کرامت حافظی، محسن ملاح، اسکار کمبل و درنا مجاب

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان یزد

Species: Western Reef Heron Egretta gularis

No. of individuals: one individual

Place of observation: Yazd

Province: Yazd

Date of observation: 25 August 2023

Observers: Jafar Gorji & Samayeh Saei

Acceptance of record by: Abolghasem Khaleghizadeh, Keramat Hafezi, Mohsen Mallah, Oscar Campbell & Dorna Mojab

Remarks: The first record of this species for Yazd province

 

گزارش بلبل زیردم سرخ در سنندج در شهریور 1402

Report of Red-vented Bulbul in Sanandaj in August 2023

 

چکیدۀ این گزارش

نام گونه: بلبل زیردم‌سرخ Pycnonotus cafer

شمار پرنده: پنج فرد

مکان پایش: سنندج

استان: کردستان

زمان پایش: 4 شهریور 1402

پرنده نگران: آقای شورش وهابی

یادداشت: دیده شدن این پرنده خارج از جزیره کیش، به عنوان گزارش افراد پراکنده از گونه‌های قفسی به شمار می‌رود و تا زمان گزارش جوجه‌آوری و پایه‌گذاری جمعیت پایدار، به فهرست پرندگان استان کردستان افزوده نخواهد شد.

Species: Red-vented Bulbul Pycnonotus cafer

No. of individuals: 5 individuals

Place of observation: Sanandaj

Province: Kordestan

Date of observation: 26 August 2023

Observers: Shoresh Vahabi

Remarks: Observation of this species outside Kish Island will be considered as scattered reports of Cage species and will not be added to bird checklist of Kordestan province until observation of its breeding and making a stable population.

ثبت سنگ چشم خاکستری کوچک در استان یزد

Record of Lesser Grey Shrike in Yazd province

 

چکیده این ثبت

نام گونه: سنگ‌چشم خاکستری کوچک Lanius minor

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: تفت

استان: یزد

زمان پایش: 27 مرداد 1402

پایشگران: آقای جعفر گرجی و بانوان ساناز گرجی و زهرا چخماقی

شناسایی‌کنندگان: ابوالقاسم خالقی‌زاده، درنا مجاب، محسن ملاح، آرش حبیبی-آزاد و کرامت حافظی

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان یزد

Species: Lesser Grey Shrike Lanius minor

No. of individuals: one individual

Place of observation: Taft

Province: Yazd

Date of observation: 18 August 2023

Observers: Jafar Gorji, Sanaz Gorji & & Zahra Chakhmaghi

Identified by: Abolghasem Khaleghizadeh, Dorna Mojab, Mohsen Mallah, Arash Habibi-Azad & Keramat Hafezi

Remarks: The first record of this species for Yazd province

تکمیل نام فارسی طاووسک سرخاکستری

Persian name of Grey-headed Swamphen

 

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، گونه‌ای با نام فارسی کنونی طاووسک،

نام علمی Porphyrio poliocephalus

و نام انگلیسی Grey-headed Swamphen

است که در نام‌گذاری رسمی فارسی این گونه، تاکنون تنها با عنوان سادۀ «طاووسک» به کار می‌رفت.

 

نیاز به یادآوری است که از حدود 25 سال گذشته (1998 میلادی)، گونۀ یکپارچۀ پیشین با نام انگلیسی Purple Swamphen و نام علمی Porphyrio porphyrio،

به شش گونه زیر تقسیم شده است:

• Western swamphen, Porphyrio porphyrio
• African Swamphen, Porphyrio madagascariensis
• Grey-headed Swamphen, Porphyrio poliocephalus
• Black-backed Swamphen, Porphyrio indicus
• Philippine Swamphen, Porphyrio pulverulentus
• Australasian Swamphen, Porphyrio melanotus

بنابراین، برای هماهنگی با فهرست‌های جهانی پرندگان و نیز هماهنگی با نام انگلیسی این گونه که بر اساس یکی از ویژگی‌های برجسته این گونه نام‌گذاری شده است،

ازین پس، نام فارسی این گونه نیز به شکل زیر به کار خواهد رفت.

 

طاووسک سرخاکستری

Grey-headed Swamphen

Porphyrio poliocephalus

 

-----