کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

یادداشت‌هایی دربارۀ نام فارسی پرندگان: 9- کاربرد نامهای کوکوسیاه آسیایی و کوکوی سیاه

Notes on the Persian name of Asian Koel and Black Cuckoo

یکی از گونه‌های پرندگان ایران «کوکوسیاه آسیایی» با نام انگلیسی «Asian Koel» و نام علمی «Eudynamys scolopaceus» است. نام فارسی این گونه، ابتدا «کوکوی آسیایی» بود (فیروز 1379). سپس به «کوکوی سیاه» تغییر یافت (ادهمی 1384). منصوری (1387، 1392) نیز از نام کوکوی آسیایی استفاده کرد و کابلی و همکاران (1395) نیز از آن پیروی کردند. اسکات و ادهمی (2006) نیز به شکل «کوکوی سیاه (کوکوی آسیایی)» آوردند. مبصر (195) و خالقی‌زاده و همکاران (2017) نیز، نام «کوکوی سیاه» را اولویت دادند و خالقی‌زاده و همکاران (2017)، نام «آسیایی» را در درون پرانتز آوردند.

نیاز به یادآوری است که یکی از گونه‌های پرندگان جهان، «کوکوی سیاه» با نام انگلیسی «Black Cuckoo» و نام علمی «Cuculus clamosus» است. بنابر این، کاربرد نام «کوکوی سیاه»، برای گونه‌ای که در ایران زیست می‌کند، نادرست است.

بدین ترتیب، تلاش شد تا واژۀ «کوکوسیاه» به عنوان نام مشترک برای گروهی از پرندگان با واژۀ انگلیسی «Koel» که دارای سه گونه در جهان است، معادل‌سازی شود. بر این اساس، هم، مانند نام انگلیسی، یک نام به کار می‌رود؛ هم، آوای آغازین دو نام فارسی و انگلیسی کاربرد آن‌ها را آسان‌تر خواهد کرد؛ و هم اینکه، وابستگی این گروه پرنده به «کوکوها» مشخص می‌شود.

در نهایت، در فهرست پرندگان کمیتۀ ثبت پرندگان ایران، با ترکیب دو نام پیشین این گونه و برای حل مشکل تعارض نام‌ها با کمترین تغییر در نام پیشین این گونه، نام فارسی آن به شکل «کوکوسیاه آسیایی» به کار رفت.

منابع

ادهمی، علی (۱۳۸۴). دانشنامه پرندگان. بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی. ۲۲۹ ص.

فیروز، اسکندر (۱۳۷۹). مهره‌داران ایران. مرکز نشر دانشگاهی، ۴۹۱ ص.

کابلی، محمد، منصور علی آبادیان، محمد توحیدی‌فر، علیرضا هاشمی، سید بابک موسوی و کیس رزلار (1395). اطلس پرندگان ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، 620 ص.

مبصر، فرید (1395). راهنمای میدانی پرندگان ایران. انتشار شخصی، 255 ص.

منصوری، جمشید (1387). راهنمای پرندگان ایران. نشر فرزانه، 513 ص.

منصوری، جمشید (1392). راهنمای پرندگان ایران. نشر فرزانه، 517 ص.

Khaleghizadeh A., Roselaar C., Scott D.A. Tohidifar M., Mlikovsky J., Blair M. & Kvartalnov P. (2017). Birds of Iran: Annotated checklist of the bird species and subspecies. Iran-Shenasi Publishing, 474 pp.

Scott, D. & Adhami A. (2006). An updated checklist of the Birds of Iran. Podoces, 1(1/2): 1-16

*****

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سیاه خروس قفقازی در ارسباران در اردیبهشت 1404

Record of Caucasian Grouse in Arasbaran in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سیاه‌خروس قفقازی Lyrurus mlokosiewiczi

شمار پرنده: 2 نر و 3 ماده

محل پایش: منطقه حفاظت‌شدۀ ارسباران

استان: آذربایجان شرقی

زمان پایش: 16-22 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقایان مجید گل‌عبد و بهراد گالشی

گزارشگر: آقای کرامت حافظی

Species: Caucasian Grouse Lyrurus mlokosiewiczi

No. of individuals: 2 males, 3 females

Place of observation: Arasbaran Protected Area

Province: East Azarbaijan

Dates of observation: 6-12 May 2025

Observers: Majid GolAbd & Behrad Galeshi

Reporter: Keramat Hafezi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در دشت لار در فرودین 1395

Record of Twite in Dasht-e Lar in March 2016

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 3 فرد

مکان پایش: جاده رینه، دشت لار

استان: تهران

زمان پایش: 7 فروردین 1395

پایشگران: شادروان بهراد فرخنده

منبع: چک‌لیست پرندگان ایبرد S28771655

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 3 individuals

Place of observation: Lavizan

Province: Tehran

Dates of observation: 26 March 2016

Observers: Behrad Farkhondeh

Reference: eBird Checklist S28771655

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت اردک ماهیخوار (مرگوس) کاکلی در جزیره قمر در آذر 1403

Record of Red-breasted Merganser in Qamar Island in November 2024

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: اردک ماهی‌خوار (مرگوس) کاکلی Mergus serrator

شمار پرنده: یک فرد مرده

مکان پایش: جزیرۀ قمر (بونه)

استان: خوزستان

زمان پایش: 2 آذر 1403

پایشگران: آقای حسین حصاوی

گزارشگر: آقای دانیال سلامی

شناسایی‌کنندگان: ابوالقاسم خالقی‌زاده و کرامت حافظی

Species: Red-breasted Merganser Mergus serrator

No. of individuals: one individual dead

Place of observation: Qamar (Buneh) island

Province: Khuzestan

Date of observation: 22 November 2024

Observers: Hossein Hasavi

Reporter: Danial Salami

Identified by: Abolghasem Khaleghizadeh & Keramat Hafezi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت اردک مرمری در باهوکلات در فروردین 1404

Record of Marbled Duck in Bahu-Kalat in March 2025

چکیدۀ این ثبت

اهمیت گونه: فهرست سرخ جهانی (آسیب‌پذیر)

نام گونه: اردک مرمری Marmaronetta angustirostris

شمار پرنده: 2 فرد

محل پایش: باهوکلات

استان: سیستان و بلوچستان

زمان پایش: 1 فروردین 1404

پایشگران: محمدرضا کشفی، مطهره حکیمی‌نژاد، کوشا زواره، الهام حکیمیان، پژمان آریا، کوروش عباسی، مریم حجتی و عارف توانگر

Importance of species: IUCN Redlist (Vu)

Species: Marbled Duck Marmaronetta angustirostris

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Bahu-Kalat

Province: Sistan va Baluchestan

Date of observation: 21 March 2025

Observers: MohammadReza Kashfi, Motahhareh Hakiminezhad, Kousha Zavareh, Elham Hakimian, Pezhman Arya, Kurosh Abbasi, Maryam Hojjati & Aref Tavangar

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سلیم طلایی خاوری در هندیجان در اردیبهشت 1404

Record of Pacific Golden Plover in Hendijan in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سلیم طلایی خاوری Pluvialis fulva

شمار پرنده: 2 فرد

محل پایش: هندیجان

استان: خوزستان

زمان پایش: 31 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقایان دانیال سلامی و عاطف شعبانی

شناسایی‌کنندگان: کرامت حافظی، دیو بیکول، اُسکار کمبل و عباس عاشوری

Species: Pacific Golden Plover Pluvialis fulva

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Hendijan

Province: Khuzestan

Date of observation: 21 May 2025

Observers: Danial Salamizadeh & Atef Shabani

Identified by: Keramat Hafezi, Dave Bakewell, Oscar Campbell & Abbas Ashoori

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت پیغوی بزرگ در قزوین در خرداد 1404

Record of Levant Sparrowhawk in Qazvin in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: پیغوی بزرگ Tachyspiza brevipes

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: بلندی‌های قزوین

استان: قزوین

زمان پایش: ابتدای خرداد 1404

پایشگران: آقای علیرضا پورهاشمی

Species: Levant Sparrowhawk Tachyspiza brevipes

No. of individuals: one individual

Place of observation: Qazvin heights

Province: Qazvin

Period of observations: late May 2025

Observers: Alireza PourHashemi

پایدارسازی نام فارسی شبگرد مصری

Stabilization of Persian name of Egyptian Nightjar

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، «شبگرد مصری»، «شبگرد دشتی» یا «شبگرد بیابانی» با نام انگلیسی Egyptian Nightjar و نام علمی Caprimulgus aegyptius است. این گونه نخست با نام فارسی «شبگرد مصری» در فهرست جرویس رید (1337) آمده بود، سپس اسکات و همکاران (1354) آن را «شبگرد دشتی» نامیدند که فیروز (1379) و کابلی و همکاران (1395) نیز همان را پیروی کردند اما ادهمی (1384) آن را «شبگرد بیابانی» نامید. منصوری (1379، 1387، 1392)، دوباره نام نخستین «شبگرد مصری» را برگزید که توسط دیگر نویسندگان پسین نیز همین نام پیروی شد (مبصر 1395 و خالقی‌زاده و همکاران 1396). در عین حال، اسکات و ادهمی (2006) و منصوری (1379، 1387، 1392)، نام دشتی را به عنوان نام دوم در درون پرانتز آوردند و مبصر (1395) و خالقی‌زاده و همکاران (1396) نیز نام بیابانی را به عنوان نام دوم در درون پرانتز آوردند.

بنابر این، با در نظر نگرفتن دو منبع ادهمی (1384) و کابلی و همکاران (1395)، می‌توان گفت که نام «شبگرد مصری» از سال 1379 در بیشتر منابع به عنوان نام اولویت‌دار این گونه به کار رفته است. دو دلیل اصلی آن، یکی نخستین نام به‌کاررفته برای این گونه بوده است و دیگری، هماهنگی کاربرد نام مشابه در نام‌های انگلیسی، علمی و فارسی این گونه است.

بر این اساس، با توجه به رواج و غلبه نام «شبگرد مصری» بر نام‌های «شبگرد دشتی» و «شبگرد بیابانی» و برای کاستن از شمار نام‌های درون پرانتز در فهرست پرندگان ایران، ازین پس نام «شبگرد مصری» در فهرست‌های پرندگان ایران به تنهایی خواهد آمد و نام این گونه به شکل زیر نوشته می‌شود.

شبگرد مصری

Egyptian Nightjar

Caprimulgus aegyptius

منابع

ادهمی، علی (۱۳۸۴). دانشنامه پرندگان. بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، ۲۲۹ ص.

اسکات، درک، علی ادهمی میرحسینی و حسین مروج همدانی (1354). پرندگان ایران. سازمان حفاظت محیط زیست، 404 ص.

فیروز، اسکندر (۱۳۷۹). مهره‌داران ایران. مرکز نشر دانشگاهی، ۴۹۱ ص.

کابلی، محمد، منصور علی آبادیان، محمد توحیدی‌فر، علیرضا هاشمی، سید بابک موسوی و کیس رزلار (1395). اطلس پرندگان ایران. سازمان حفاظت محیط زیست، 620 ص.

مبصر، فرید (1395). راهنمای میدانی پرندگان ایران. انتشار شخصی، 255 ص.

منصوری، جمشید (1379). راهنمای پرندگان ایران. نشر ذهن‌آویز، 490 ص.

منصوری، جمشید (1387). راهنمای پرندگان ایران. نشر فرزانه، 513 ص.

منصوری، جمشید (1392). راهنمای پرندگان ایران. نشر فرزانه، 517 ص.

Khaleghizadeh A., Roselaar C., Scott D.A. Tohidifar M., Mlikovsky J., Blair M. & Kvartalnov P. (2017). Birds of Iran: Annotated checklist of the bird species and subspecies. Iran-Shenasi Publishing, 474 pp.

Scott, D. & Adhami A. (2006). An updated checklist of the Birds of Iran. Podoces, 1(1/2): 1-16

*****

ثبت همه رکوردهای پرندگان نایاب ایران

All records of rare birds of Iran

دهمین رکورد کشوری گاوچرانک شرقی (آسیایی) در کشف رود در خرداد 1404

Tenth national record of Eastern Cattle Egret in Kashaf-Rud in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: گاوچرانک شرقی (آسیایی) Ardea coromanda

مکان پایش: کشف رود

استان: خراسان رضوی

پایش یکم:

شمار پرنده: 3 فرد

زمان پایش یکم: 8 خرداد 1404، 09:47

پایشگران پایش یکم: آقای حسین محمودیان و بانو حمیده دلیری

پایش دوم:

شمار پرنده: یک فرد

زمان پایش دوم: 8 خرداد 1404، 15:00

پایشگران پایش دوم: آقای سید امین موسوی

یادداشت: دهمین رکورد این گونه برای ایران و نخستین رکورد این گونه برای استان خراسان رضوی

Species: Eastern Cattle Egret Ardea coromanda

No. of individuals: one individual

Place of observation: Kashaf-Rud

Province: Khorasan-e Razavi

Date of observation: 29 May 2025

Observers: Hossein Mahmoudian & Hamideh Daliri

Remarks: The tenth record of this species for Iran and the first record of this species for Khorasan-e Razavi province

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در تالاب حسنلو در آذر 1395

Record of Twite in Hasanlu wetland in December 2016

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 20 فرد

مکان پایش: تالاب حسنلو

استان: آذربایجان غربی

زمان پایش: آذر 1395

پایشگران: آقای فرشید دیلمقانی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 20 individuals

Place of observation: Hasanlu wetland

Province: West Azarbaijan

Dates of observation: December 2016

Observers: Farshid Dilmaqani

ثبت همه رکوردهای پرندگان نایاب ایران

All records of rare birds of Iran

هفدهمین رکورد کشوری سسک جنگلی در نقده در اردیبهشت 1404

Seventeenth national record of Wood Warbler in Naghadeh in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک جنگلی Phylloscopus sibilatrix

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: دشت قوره، نقده

استان: آذربایجان غربی

زمان پایش: 11 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای عزیز عذار

شناسایی‌کنندگان: یان هریسون، درنا مجاب، برایان اسمال، هومن درودی، مگنوس اولمن، علی موسوی، آلان دین و شاهو دربندی

یادداشت: هفدهمین رکورد این گونه برای ایران و نخستین ثبت این گونه برای استان آذربایجان غربی. این گونه در صورت دریافت رکوردهای بیشتر و منظم‌تر در ایران، در آینده نزدیک به فهرست گونه‌های کمیاب منتقل خواهد شد.

Species: Wood Warbler Phylloscopus sibilatrix

No. of individuals: one individual

Place of observation: Dasht-e Ghoureh, Naghadeh

Province: West Azarbaijan

Date of observation: 1 May 2025

Observers: Aziz Ozar

Identified by: Ian Harrison, Dorna Mojab, Brian Small, Houman Doroudi, Magnus Ullman, Ali Mousavi, Alan Dean & Shahoo Darbandi

Notes: The seventeenth record of this species for Iran and the first record for West Azarbaijan province. In case of receiving more records and more regular records, this species will be moved to the list of scarce birds of Iran.

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در سنندج در آبان 1396

Record of Twite in Sanandaj in November 2017

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 2 فرد

مکان پایش: سنندج

استان: کردستان

زمان پایش: 26 آبان 1396

پایشگران: آقای شورش وهابی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Sanandaj

Province: Kordestan

Dates of observation: 17 November 2017

Observers: Shoresh Vahabi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در نئور در شهریور 1395

Record of Twite in Neor in September 2016

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 2 فرد

مکان پایش: دریاچه نئور

استان: اردبیل

زمان پایش: شهریور 1395

پایشگران: آقای فردین نظیری

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Neor lake

Province: Ardabil

Dates of observation: September 2016

Observers: Fardin Naziri

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سسک چیف چاف کوهستان در سنندج در اردیبهشت 1404

Record of Mountain Chiffchaff in Sanandaj in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک چیف‌چاف کوهستان Phylloscopus sindianus

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: سنندج

استان: کردستان

زمان پایش: 11 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای شورش وهابی

Species: Mountain Chiffchaff Phylloscopus sindianus

No. of individuals: one individual

Place of observation: Sanandaj

Province: Kordestan

Date of observation: 1 May 2025

Observers: Shoresh Vahabi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در گلابدره در فروردین 1394

Record of Twite in Golab-Darreh in March 2015

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: گلاب‌دره و دره هوله شیرین

استان: تهران

زمان پایش: 4 فروردین 1394

پایشگران: یاشار صدف‌زاده، درنا مجاب، احسان طالبی، مریم شریعتی و راهله حقانی

منبع: eBird Checklist eBird S26429467

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: one individual

Place of observation: Golab-Darreh and Huleh- Shirin valley

Province: Tehran

Dates of observation: 24 March 2015

Observers: Yashar Sadafzadeh, Dorna Mojab, Ehsan Talebi, Maryam Shariati & Raheleh Haghani

Reference: eBird Checklist eBird S26429467

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در پارک ملی لار در فروردین 1394

Record of Twite in Lar National Park in March 2015

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 70 فرد

مکان پایش: پارک ملی لار

استان: تهران

زمان پایش: 4 فروردین 1394

پایشگران: بانو درنا مجاب

منبع: eBird Checklist eBird S22575184

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 70 individuals

Place of observation: Lar National Park

Province: Tehran

Dates of observation: 24 March 2015

Observers: Dorna Mojab

Reference: eBird Checklist eBird S22575184

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در پارک ملی لار در اسفند 1391

Record of Twite in Lar National Park in March 2013

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 10 فرد

مکان پایش: پارک ملی لار

استان: تهران

زمان پایش: 11 اسفند 1391

پایشگران: بانو درنا مجاب

منبع: eBird Checklist S14425957

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 10 individuals

Place of observation: Lar National Park

Province: Tehran

Dates of observation: 1 March 2013

Observers: Dorna Mojab

Reference: eBird Checklist S14425957

ثبت همه رکوردهای پرندگان نایاب ایران

All records of rare birds of Iran

نخستین رکورد کشوری کبوتردریایی دم کوتاه در هندیجان در خرداد 1404

First national record of Short-tailed Shearwater in Hendijan in May 2025

چکیده این ثبت:

نام گونه: کبوتردریایی دم‌کوتاه Ardenna tenuirostris

محل پایش: اسکله صیادی بحرکان، هندیجان

استان: خوزستان

پایش یکم:

شمار پرنده: 9 فرد

2 خرداد  ۱۴۰۴، ساعت ۱۱ (صبح)

پایشگران: آقایان احمد محمدی روش، محمد فلاح‌نژاد، عاطف شعبانی  و دانیال سلامی

پایش دوم :

شمار پرنده: 11 فرد

2 خرداد  ۱۴۰۴، ساعت ۱5 (عصر)

پایشگران: آقایان احمد محمدی روش، محمد فلاح‌نژاد، عاطف شعبانی، دانیال سلامی و شایان بهبهانی

پایش سوم:

شمار پرنده: 4 فرد

۳ خرداد ۱۴۰۴:

پایشگران: آقایان شایان بهبهانی، احمد محمدی‌روش، محمد فلاح‌نژاد، کرامت حافظی، عاطف شعبانی و دانیال سلامی

شناسایی‌کنندگان: کرامت حافظی، عمر الشاهین، وینسنت لِگراند، رابرت ال. فلود، شایان بهبهانی، سیدمهدی نقیبی و ابوالقاسم خالقی‌زاده

یادداشت: نخستین رکورد این گونه برای ایران و استان خوزستان

کلیدهای شناسایی (نسبت به کبوتردریایی دودی): لولۀ بینی درازتر (30%) نسبت به دودی (25%)، شیار میانی منقار کوتاه‌تر از دودی، روشن بودن زیر شاهپراولی‌ها، علاوه بر سفیدی پوشپرهای زیر بال

Species: Short-tailed Shearwater Ardenna tenuirostris

Place of observation: Bahrakan, Hendijan

Province: Khuzestan

First observation:

No. of individuals: 9 individuals

Date of observation: 23 May 2025, 11.00 am

Observers: Ahmad Mohammadi-Ravesh, Mohammad Fallahnezhad, Atef Shabani & Danian Salami

Second observation:

No. of individuals: 11 individuals

Date of observation: 23 May 2025, 15.00 pm

Observers: Ahmad Mohammadi-Ravesh, Mohammad Fallahnezhad, Atef Shabani, Danian Salami & Shayan Behbahani

Third observation:

No. of individuals: 4 individuals

Date of observation: 24 May 2025

Observers: Shayan Behbahani, Ahmad Mohammadi-Ravesh, Mohammad Fallahnezhad, Keramat Hafezi, Atef Shabani & Danian Salami

Identified by: Keramat Hafezi, Omar Al-Shahin, Vincent Legrand, Robert L. Flood, Seyed Mahdi Naghibi & Abolghasem Khaleghizadeh

Remarks: The first record of this species for Iran and Khuzestan province.

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of rare birds of Iran

ثبت بلبل خالدار در تهران در اردیبهشت 1404

Record of Thrush Nightingale in Tehran in April 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: بلبل خالدار Luscinia luscinia

شمار پرنده: 2 فرد

محل پایش: پارک پلیس، تهران

استان: تهران

زمان پایش: 4 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای هومن درودی و بانوان درنا مجاب، آرزو اقبال‌پور، سمیه ساعی، نازی مظفری و مهری نصیری

Species: Thrush Nightingale Luscinia luscinia

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Police park, Tehran

Province: Tehran

Date of observation: 24 April 2025

Observers: Houman Doroudi, Dorna Mojab, Arezoo Eqbalpour, Somayeh Saei, Nazi Mozaffari & Mehri Nasiri

ثبت ناهنجاری‌ها در پرندگان ایران

Records of abnormalities in Iranian birds

ثبت گنجشک خانگی با سفیدگرایی در تهران در اردیبهشت 1404

Record of House Sparrow with leucism in Tehran in April 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: گنجشک خانگی Passer domesticus

نوع ناهنجاری: سفیدگرایی بخشی (Partial leucism)

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: پارک پلیس، تهران

استان: تهران

زمان پایش: 4 اردیبهشت 1404

پایشگران: هومن درودی، درنا مجاب، آرزو اقبال‌پور، سمیه ساعی، نازی مظفری و مهری نصیری

Species: House Sparrow Passer domesticus

Type of aberration: Partial leucism

No. of individuals: One individual

Place of observation: Police park, Tehran

Province: Tehran

Date of observation: 24 April 2025

Observers: Houman Doroudi, Dorna Mojab, Arezoo Eqbalpour, Somayeh Saei, Nazi Mozaffari & Mehri Nasiri

جداسازی فهرست گونه‌های پرندگان کمیاب و پرندگان محلی از یکدیگر در کمیتۀ ثبت پرندگان ایران

Splitting checklists of Scarce birds and Local Birds

به آگاهی می‌رساند به منظور رسیدگی بهتر به رکوردهای گونه‌های کمیاب ایران و نیز گونه‌های محلی (ولی کمیاب کشوری) از یکدیگر جدا شدند تا گروه‌بندی بررسی رکوردها برای پرنده‌نگرهای عزیز کشورمان آسان‌تر انجام شود.

1. فهرست گونه‌های کمیاب ایران:

http://iranbirdrecords.ir/page/Scarce-birds

2- فهرست گونه‌های محلی (ولی کمیاب کشوری):

http://iranbirdrecords.ir/page/Local-Birds

با سپاس فراوان

ابوالقاسم خالقی‌زاده

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در پلنگ دره در آذر 1402

Record of Twite in Palang-Darreh in December 2023

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 10 فرد

مکان پایش: پلنگ‌دره، قم

استان: قم

زمان پایش: 10 آذر 1402

پایشگران: آقایان موسی مزینانیان و سعید نصرتی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 10 individuals

Place of observation: Palang-Darreh, Qom

Province: Qom

Dates of observation: 1 December 2023

Observers: Musa Mazinanian & Saeed Nosrati

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در آرو در اسفند 1399

Record of Twite in Aroo in February 2021

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: آرو، دماوند

استان: تهران

زمان پایش: 1 اسفند 1399

پایشگران: آقای محمدرضا کشفی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: one individual

Place of observation: Aroo, Damavand

Province: Tehran

Dates of observation: 19 February 2021

Observers: MohammadReza Kashfi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در فردو در بهمن 1395

Record of Twite in Fordu in February 2017

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: فردو

استان: قم

زمان پایش: 27 بهمن 1395

پایشگران: آقای موسی مزینانیان

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: one individual

Place of observation: Fordu

Province: Qom

Dates of observation: 15 February 2017

Observers: Musa Mazinanian

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در بلده در آذر 1396

Record of Twite in Baladeh in November 2017

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 20 فرد

مکان پایش: بلده، نور

استان: مازندران

زمان پایش: 9 آذر 1396

پایشگران: آقایان ابراهیم شکوهی و محمدرضا کشفی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 20 individuals

Place of observation: Baladeh, Noor

Province: Mazandaran

Dates of observation: 30 November 2017

Observers: Ebrahim Shokouhi & MohammadReza Kashfi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سهره کوهی در شاهرود در آذر 1403

Record of Twite in Shahrud in November 2024

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سهرۀ کوهی Linaria flavirostris

شمار پرنده: 2 فرد

مکان پایش: شاهرود، پارک ملی توران

استان: سمنان

زمان پایش: 5 آذر 1403

پایشگران: آقایان مجید عجمی، سید حسین موسوی و پدرام خلیلی

Species: Twite Linaria flavirostris

No. of individuals: 2 individuals

Place of observation: Turan National Park, Shahrud

Province: Semnan

Dates of observation: 25 November 2025

Observers: Majid Ajami, Seyed Hossein Musavi & Pedram Khalili

افزودن نام سهره کوهی به فهرست پرندگان کمیاب ایران

Adding Twite to Scarce Birds of Iran

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، «سهرۀ کوهی» با نام انگلیسی Twite و نام علمی Linaria flavirostris است.

با توجه به درخواست چند نفر از پرنده‌نگرهای برجسته ایران و کمبود داده آن برای ایران، این گونه به فهرست گونه‌های کمیاب ایران افزوده می‌شود و ازین پس، همۀ رکوردهای آن در کشور ثبت و اعلام خواهد شد.

سهرۀ کوهی

Twite

Linaria flavirostris

*****

تکمیل نام فارسی زیرآبروک

Persian name of White-throated Dipper

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، «زیرآبروک» با نام انگلیسی White-throated Dipper و نام علمی Cinclus cinclus است. نام فارسی این گونه، تاکنون در منابع فارسی به‌تنهایی با همین تک‌نام به کار می‌رفت، اما نگاهی به فهرست پرندگان جهان نشان می‌دهد دست‌ِکم پنج گونه زیرآبروک به نام‌های زیر در جهان وجود دارند.

• زیرآبروک گلوسفید Cinclus cinclus
• زیرآبروک قهوه‌ای Cinclus pallasii
• زیرآبروک آمریکایی Cinclus mexicanus
• زیرآبروک سرسفید  Cinclus leucocephalus
• زیرآبروک گلوحنایی Cinclus schulzii

بنابراین، واژۀ «زیرآبروک» به عنوان یک نام عمومی برای این گروه و سرده به کار می‌رود. با توجه به سیاست کلی هماهنگی بیشتر با نام‌های پرندگان جهان، هر یک از گونه‌های آن نیاز به نام تکمیلی دارند که یکی از اصول نام‌گذاری در کمیتۀ ثبت پرندگان ایران است. همچنین، این گونه دارای چندین زیرگونه است که در ایران دو زیرگونه حضور دارند:

• زیرآبرُوَک قفقازی Caucasian Dipper Cinclus cinclus caucasicus Madarász, 1903
• زیرآبرُوَک زاگرسی Zagros Dipper Cinclus cinclus persicus Witherby, 1906

به همین دلیل، برای تکمیل و ترجمۀ نام فارسی گونۀ موجود در ایران، ازین پس نام این گونه در فهرست‌های پرندگان ایران به شکل زیر نوشته خواهد شد.

زیرآبروک گلوسفید

White-throated Dipper

Cinclus cinclus

نیاز به یادآوری است که تکمیل نام این گونه و کاربرد نام «زیرآبروک گلوسفید»، در کنار کاربرد نام فارسی گونۀ «ماهی‌خورک گلوسفید (سینه‌سفید)»، به پایدارسازی واژۀ «گلوسفید» در نام فارسی تکمیلی و هماهنگ این دو گونه کمک خواهد کرد.

*****

ثبت گیلانشاه دم سیاه در استان خراسان جنوبی

Record of Black-tailed Godwit in South Khorasan province

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: گیلانشاه دم‌سیاه Limosa limosa

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: بیرجند

استان: خراسان جنوبی

زمان پایش: 1 خرداد 1404

پایشگران: آقای رضا سمیعی

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان خراسان جنوبی

Species: Black-tailed Godwit Limosa limosa

No. of individuals: one individual

Place of observation: Birjand

Province: South Khorasan

Dates of observation: 22 May 2025

Observers: Reza Samiei

Remarks: The first record of this species for South Khorasan province

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سسک تالابی زیتونی در دریان در اردیبهشت 1404

Record of Marsh Warbler in Daryan in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک تالابی زیتونی Acrocephalus palustris

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: دریان

استان: آذربایجان شرقی

زمان پایش: 19 اسفند 1403

پایشگران: بانو درنا مجاب

Species: Marsh Warbler Acrocephalus palustris

No. of individuals: one individual

Place of observation: Daryan

Province: East Azarbaijan

Dates of observations: 9 May 2025

Observers: Dorna Mojab

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سسک چیف چاف کوهستان در دریان در اردیبهشت 1404

Record of Mountain Chiffchaff in Daryan in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سسک چیف‌چاف کوهستان Phylloscopus sindianus

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: دریان، شبستر

استان: آذربایجان شرقی

زمان پایش: 18 اردیبهشت 1404

پایشگران: بانوان درنا مجاب و مهری نصیری داریانی

Species: Mountain Chiffchaff Phylloscopus sindianus

No. of individuals: one individual

Place of observation: Daryan, Shabestar

Province: East Azarbaijan

Date of observation: 8 May 2025

Observers: Dorna Mojab & Mehri Nasiri Daryani

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت طاووسک سینه سفید در عسلویه در اردیبهشت 1404

Record of White-breasted Waterhen in Asaluyeh in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: طاووسک سینه‌سفید Amauronis phoenicurus

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: عسلویه

استان: بوشهر

زمان پایش: 23 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای امین کمال شنبدی

گزارشگر: آقای هومن درودی

Species: White-breasted Waterhen Amauronis phoenicurus

No. of individuals: one individual

Place of observation: Asaluyeh

Province: Bushehr

Dates of observations: 3 May 2025

Reporter: Houman Doroudi

Observers: Amin Kamal Shanabdi

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت سارگپه جنگلی تاجدار در جیرفت در مهر 1387

Record of Crested Honey Buzzard in Jiroft in September 2008

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: سارگپه جنگلی تاجدار Pernis ptilorhynchus

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: جیرفت

استان: کرمان

زمان پایش: 7 مهر 1387

پایشگران: آقای سیدرضا علوی

شناسایی‌کننده: آقای دیک فورسمن

Species: Crested Honey Buzzard Pernis ptilorhynchus

No. of individuals: one individual

Place of observation: Jiroft

Province: Kerman

Dates of observation: 28 September 2008

Observers: Seyed Reza Alavi

Identified by: Dick Forsman

ثبت همه رکوردهای زیرگونه‌های کمیاب ایران

All records of rare subspecies of Iran

ثبت زیرگونه دم جنبانک نقابدار در فیروزکوه در اردیبهشت 1404

Record of Motacilla alba personata in Firuzkuh in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام زیرگونه: دم‌جنبانک نقاب‌دار Motacilla alba personata

شمار پرنده: یک فرد

محل پایش: جاده فیروزکوه

استان: تهران

زمان پایش: 23 اردیبهشت 1404

پایشگران: بانو درنا مجاب و آقای بهنام مُلک‌آرایی

یادداشت: از ویژگی‌های این زیرگونه: آغاز سیاهی از چاک دهان، سفیدی ناودان‌مانند در زیر چشم‌ها، سیاهی گونه‌ها و پیوستگی سیاهی در جلو و پشت گردن

Subspecies: Masked Wagtail Motacilla alba personata

No. of individuals: One individual

Place of observation: Firuzkuh road

Province: Tehran

Date of observation: 13 May 2025

Observers: Dorna Mojab & Behnam MolkAraei

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت کوکوی خالدار در بدره در اردیبهشت 1404

Record of Great Spotted Cuckoo in Badreh in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: کوکوی خالدار Clamator glandarius

شمار پرنده: یک فرد

گونۀ والدین دایه: زاغی اوراسیایی

محل پایش: بدره

استان: ایلام

زمان پایش: 24 اسفند 1400

پایشگران: بانو شهین ملک

Species: Great Spotted Cuckoo Clamator glandarius

No. of individuals: one individual

Foster parent species: Eurasian Magpie

Place of observation: Badreh

Province: Ilam

Dates of observation: 14 May 2025

Observers: Shahin Malek

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت گلاریول بال سیاه در قارپوزآباد در فروردین 1404

Record of Black-winged Pratincole in Qarpuz-Abad in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: گلاریول بال‌سیاه Glareola nordmanni

شمار پرنده: 60 فرد

مکان پایش: قارپوزآباد

استان: البرز

زمان پایش: 29 فروردین 1404

پایشگران: درنا مجاب، هومن درودی و آرزو اقبالپور

Species: Black-winged Pratincole Glareola nordmanni

No. of individuals: 60 individuals

Place of observation: Qarpuz-Abad

Province: Alborz

Period of observations: 18 April 2025

Observers: Dorna Mojab, Houman Doroudi & Arezoo Eqbalpour

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of scarce birds of Iran

ثبت قمری خاوری در شیروان در اردیبهشت 1404

Record of Oriental Turtle Dove in Shirvan in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: قمری خاوری Streptopelia orientalis

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: شیروان

استان: خراسان شمالی

زمان پایش: 26 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای بابک قویدل نامانلو

Species: Oriental Turtle Dove Streptopelia orientalis

No. of individuals: one individual

Place of observation: Shirvan

Province: North Khorasan

Dates of observation: 16 April 2025

Observers: Babak Ghavidel-Namanlu

گزینش نام فارسی «نازپا» برای گروه پیپتها

Persian name for Pipits group

یکی از گروه‌های پرندگان ایران و جهان، گروه پیپت‌ها (Anthus spp.) هستند که در جهان 47 گونه و در ایران 11 گونه ثبت شده‌اند.

در نخستین چک‌لیست پرندگان ایران (جرویس رید 1337)، واژۀ «غزلاغ» برای این گروه از پرندگان به کار رفته بود. نام «غازلاغ» یا «غازلاق»، واژه‌ای ترکی است که در زبان آذری برای چکاوکها به کار می‌رود و احتمالا به همین دلیل از ادامه کاربرد این نام برای پیپتها در کتاب پرندگان ایران (اسکات و همکاران 1354) پرهیز شد و به جای آن، آوانگاری نام انگلیسی آن یعنی پِپِت آورده شد (همچنین در کتاب دانشنامۀ پرندگان، ادهمی 1384). سپس در کتاب‌های بعدی (منصوری 1379، کابلی و همکاران 1395، مبصر 1395، خالقی‌زاده و همکاران 2017) شکل آوانگاری امروزی فارسی‌زبانان، یعنی پیپِت غلبه یافت و رایج شد.

به هر روی، با توجه به سیاست تعیین نام فارسی برای پرندگان ایران در کمیتۀ ثبت پرندگان ایران، در فرصت یک‌ماهۀ 15 فروردین تا 15 اردیبهشت 1404، پیشنهادهایی برای برگزیدن نام فارسی برای این گروه از پرندگان ایران دریافت شد. اگرچه چندین واژۀ بسیار خوب مطرح شدند، در میان پیشنهادهای دریافت‌شده، دو نام «نازپا» و «ناخن‌دراز» شایستگی بیشتری برای رای‌گیری داشتند.

این دو نام هم از واژگان فارسی بودند، هم به ویژگی‌های ریخت‌شناسی این گروه مرتبط بودند و هم اینکه، تاکنون برای هیچ گروهی از پرندگان ایران به کار نرفته بودند و در عین حال، امکان ارجاع خاص آنها به تنها یک گروه از پرندگان جهان نیز وجود داشت.

توضیح بیشتر دربارۀ دو نام برگزیده:

1. نازپا (واژه‌ای دوهجایی، بیانگر ظریف و نازک بودن پا در گونه‌های این گروه از پرندگان است؛ همچنین واژۀ «ناز» ریشۀ اوستایی دارد و اکنون در زبان فارسی دارای چندین معنی است، از جمله: زیبا، ظریف، نازک، باریک، همچنین به معنی نازنین، ناز و کرشمه)
2. ناخن‌دراز (واژه‌ای چهارهجایی، بیانگر دراز بودن و طول بیشتر ناخن‌ها در انگشتان پای این گروه از پرندگان، نسبت به دیگر گروه‌های پرندگان جهان است؛ همچنین ساخت نام‌واژۀ ترکیبی همانند دیگر گروه‌های پرندگان مانند دم‌جنبانک‌ها)

پس از انجام رای‌گیری، واژۀ «نازپا» مورد پسند اعضای رای‌دهنده بود و برگزیده شد. یادآوری می‌شود که این تعیین نام فارسی، صرفاً برای تکمیل مجموعۀ نام فارسی برای گروه‌های پرندگان ایران انجام شده است و تنها به عنوان نام دوم در فهرست‌های پرندگان ایران خواهد آمد تا خوانندگان به‌تدریج با نام فارسی این گروه آشنا شوند.

پیپت‌ها (نازپاها)

Pipits

Anthus spp.

*****

ثبت همه رکوردهای پرندگان کمیاب ایران

All records of rare birds of Iran

ثبت بلبل خالدار در ساوه در اردیبهشت 1404

Record of Thrush Nightingale in Saveh in May 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: بلبل خالدار Luscinia luscinia

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: روستای لار، ساوه

استان: مرکزی

زمان پایش: 21 اردیبهشت 1404

پایشگران: بانو بهاره مالکی و آقای محسن ملاح

یادداشت: نخستین ثبت این گونه برای استان مرکزی

Species: Thrush Nightingale Luscinia luscinia

No. of individuals: one individual

Place of observation: Lar village, Saveh

Province: Markazi

Date of observation: 11 May 2025

Observers: Bahareh Maleki & Mohsen Mallah

Notes: The first record of this species for Markazi province

ثبت همه رکوردهای پرندگان نایاب ایران

All records of rare birds of Iran

سومین رکورد کشوری پری شاهرخ چینی در چابهار در بهمن 1403

Third national record of Black-naped Oriole in Chabahar in February 2025

چکیدۀ این ثبت

نام گونه: پری‌شاهرخ چینی Oriolus chinensis

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: چابهار

استان: سیستان و بلوچستان

زمان پایش: 29 بهمن 1403

پایشگران: آقای پدرام خلیلی

شناسایی‌کنندگان: پدرام خلیلی و ابوالقاسم خالقی‌زاده

یادداشت: سومین رکورد این گونه برای ایران و نخستین ثبت آن برای استان سیستان و بلوچستان

کلیدهای شناسایی: بیرون‌زدگی شاهپراولی‌ها کوتاه و تا میانۀ شاهپرهای دم (ویژگی مشترک پری‌شاهرخ‌‌های هندی و چینی) که در پری‌شاهرخ اوراسیایی معمولا به لبه شاهپرهای دم می‌رسد. پوشپرهای بال زرد تا زرد سبزفام (ولی در پری‌شاهرخ‌های اوراسیایی و هندی تیره تا سیاه هستند). لبه شاهپرهای بال زرد نیست (و همانند پری‌شاهرخ اوراسیایی است، در حالی‌که در پری‌شاهرخ هندی لبه شاهپرهای بال زرد است). لبۀ پوشپردومی‌های بزرگ و میانی زردرنگ است (که در پری‌شاهرخ اوراسیایی و هندی دیده نمی‌شود).

Species: Black-naped Oriole Oriolus chinensis

No. of individuals: one individual

Place of observation: Chabahar

Province: Sistan va Baluchestan

Date of observation: 17 February 2025

Observers: Pedram Khalili

Identified by: Pedram Khalili & Abolghasem Khaleghizadeh

Remarks: The third record of this species for Iran and first record for Sistan va Baluchestan province

ثبت جمعیت بالا در گونه‌های پرندگان ایران

Records of high counts of Iranian bird species

ثبت شمارش بالای کوکوی معمولی در شاهرود در اردیبهشت 1404

Record of high count of Common Cuckoo in Shahrud in 2025

چکیدۀ این ثبت:

نام گونه: کوکوی معمولی Cuculus canorus

شمار: 50 فرد

مکان پایش: شاهرود

استان: سمنانن

زمان پایش: 17 اردیبهشت 1404

پایشگر: آقای سیروس جعفری چاشمی

Species: Common Cuckoo Cuculus canorus

No. of individuals: 50 individuals

Monitoring place: Shahrud

Province: Semnan

Date of observation: 7 May 2025

Observers: Sirous Jafari Chashmi

ثبت ناهنجاری‌ها در پرندگان ایران

Records of abnormalities in Iranian birds

ثبت دم چتری با سپیدگرایی در داراب در اردیبهشت 1404

Record of Rufous-tailed Scrub Robin with leucism in Darab in May 2025

چکیده این ثبت:

نام گونه: دم‌چتری Cercotrichas galactotes

نوع ناهنجاری: سپیدگرایی بخشی

شمار پرنده: یک فرد

مکان پایش: روستای دشت پیرغیب، داراب

استان: فارس

زمان پایش: 18 اردیبهشت 1404

پایشگران: آقای پوریا پورشهید

شناسایی‌کننده: آقای پوریا پورشهید

Species: Rufous-tailed Scrub Robin Cercotrichas galactotes

Type of aberration: Partially leucistic

No. of individuals: One individual

Place of observation: Dasht-e Pirgheib, Darab

Province: Fars

Date of observation: 8 May 2025

Observers: Pooria Poorshahid

Identified by: Pooria Poorshahid

ثبت ناهنجاری‌ها در پرندگان ایران

Records of abnormalities in Iranian birds

ثبت سنگ‌چشم دم‌سرخ با سپیدگرایی در داراب در فروردین 1404

Record of Isabelline Shrike with leucism in Darab in March 2025

چکیده این ثبت:

نام گونه: سنگ‌چشم دم‌سرخ Lanius isabellinus

نوع ناهنجاری: سپیدگرایی سراسری

شمار پرنده: یک فرد