کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

حذف گونۀ سهرۀ طلایی اروپایی از استان‌های نیمۀ شرقی کشور

 

به آگاهی می‌رساند با توجه به جدا شدن گونۀ سهرۀ طلایی تاج‌خاکستری Carduelis caniceps

از گونۀ پیشین سهرۀ طلایی اروپایی Carduelis carduelis

و مشکوک بودن حضور گونۀ اروپایی در نیمۀ شرقی ایران، همچنین به دلیل ضعیف بودن مدارک موجود،

این گونه از فهرست پرندگان استان‌های گلستان، سمنان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان، حذف شده است تا با دریافت رکوردهای موثق جدید به فهرست پرندگان این استان‌ها افزوده شود.

*****

جدا شدن گونه سهره طلایی تاج خاکستری

Separation of Grey-crowned Goldfinch

 

به آگاهی می‌رساند که بر اساس تغییر جدید آرایه‌شناختی انجام‌شده در فهرست‌های پرندگان جهان، گونۀ سهره طلایی تاج‌خاکستری با نام انگلیسی

Grey-crowned Goldfinch

و با نام علمی

Carduelis caniceps

به‌تازگی از سهره طلایی اروپایی جدا شده است. این تغییر از نسخه 14.2 در فهرست پرندگان جهان (آی.او.سی) آغاز شده است و در فهرست پرندگان کلمنتس/ایبرد نیز پذیرفته شده است. مهم‌ترین تفاوت سهره طلایی تاج‌خاکستری نسبت به گونۀ اروپایی، نداشتن رنگ سیاه در سروگردن ولی داشتن لکه‌های سفید در بال است. این گونه در گذشته در قالب زیرگونه‌های اروپایی در ایران ثبت می‌شد ولی اکنون خود با دو زیرگونۀ C. c. paropanisi و C. c. ultima در شرق ایران پراکنش دارد.

 

به هر روی، این گونه اکنون به صورت یک گونۀ مستقل به شمار می‌رود و این تغییر آرایه‌شناختی، به‌تدریج در فهرست‌های پرندگان ایران افزوده خواهد شد.

 

*****

تغییر آرایه‌شناختی سرده سلیم‌های Charadrius

Taxonomic change of Charadrius

 

به آگاهی می‌رساند که بر اساس تغییر انجام شده، برخی از گونه‌های سلیم‌ها در سردۀ Charadrius اکنون به سردۀ Anarhyunchus منتقل شده‌اند. این تغییر از نسخه 14.1 در فهرست پرندگان جهان (آی.او.سی) آغاز شده است و در فهرست پرندگان کلمنتس/ایبرد نیز پذیرفته شده است. مهم‌ترین ویژگی گونه‌های سردۀ Charadrius داشتن طوق سیاه در سینه است که به همین دلیل به نام سلیم‌های سینه‌نواری شناخته می‌شوند. همچنین گونه‌های سردۀ Anarhyunchus به نام سلیم‌های طوق‌دار شناخته می‌شوند. البته از گونه‌هایی که به سردۀ Anarhyunchus منتقل شدند، گونه‌های سلیم ماداگاسکار، سلیم طوق‌دار، سلیم ویلسون، سلیم دونواره و سلیم نوک‌کج هم نوار تیره سینه‌ای دارند.

 

سردۀ Anarhynchus  در گذشته یک سردۀ تک‌نماد با تنها گونۀ آن «سلیم نوک‌کج» Wrybill Anarhynchus frontalis بود، اما تجزیه و تحلیل تبارزایی آشکار کرد که با وجود نوک بی‌همتای آن، تبارشاخۀ بزرگی از گونه‌های سردۀ Charadrius  را با خود به همراه دارد که به طور معنی‌داری از آن سرده واگرایی یافتند (dos Remedios et al. 2015; Eaton et al. 2021).  نام Anarhynchus قدیمی‌ترین نام در دسترس برای این سرده است  (Eaton et al. 2021; WGAC).

 

به هر روی، از گونه‌های پرندگان ایران، اکنون تنها دو گونۀ «سلیم طوقی بزرگ» و «سلیم طوقی کوچک» همچنان در سردۀ Charadrius مانده‌اند و بقیۀ گونه‌ها به سردۀ Anarhyunchus منتقل شده‌اند. این تغییر آرایه‌شناختی به‌تدریج در فهرست‌های پرندگان ایران اعمال خواهد شد.

 

*****

تغییر آرایه شناختی سلیم شنی کوچک

Taxonomic change of Lesser Sand Plover

 

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، سلیم شنی کوچک با نام علمی

Charadrius mongolus است.

پس از بررسی‌های آرایه‌شناختی جدید، اکنون این گونه بر پایۀ تفاوت‌های رخنمودی (فنوتیپیک) و تبارزایی ژنتیکی (فیلوژنتیک)، خود به دو گونه با نام‌های زیر تقسیم شده است (Livezey 2010; Wei et al. 2022):

1. سلیم شنی سیبری

Charadrius mongolus

(دربرگیرندۀ زیرگونه‌های mongolus و stegmanni)

Siberian Sand Plover

 

2. سلیم شنی تبتی

Charadrius atrifrons

(دربرگیرندۀ زیرگونه‌های atrifrons ، pamirensis و schaeferi)

Tibetan Sand Plover

 

اکنون این جدایش (split) هم در فهرست پرندگان جهان IOC و هم در فهرست پرندگان جهان eBird (Clements) پذیرفته شده است. بنابر این، نیاز است تا با پذیرش این جدایش گونه‌ای، این تغییر آرایه‌شناختی در فهرست پرندگان ایران نیز پیروی شود.

با توجه به اینکه، زیرگونه ثبت‌شده از ایران یعنی

Charadrius atrifrons pamirensis

 اکنون به گونه سلیم شنی تبتی وابستگی دارد، نام‌های فارسی، علمی و انگلیسی این گونه نیز باید در فهرست پرندگان ایران ویرایش شوند.

 

با هدف پذیرش آرام و تدریجی این تغییر آرایه‌شناختی، نام فارسی جدید یعنی «تبتی»، به عنوان نام دوم در فهرست پرندگان ایران افزوده خواهد شد. بدین ترتیب، ازین پس نام این گونه به شکل زیر در فهرست‌های پرندگان ایران نوشته خواهد شد.

 

سلیم شنی کوچک (تبتی)

Charadrius {mongolus} atrifrons

Tibetan (Lesser) Sand Plover

*****

اولویت کاربرد واژۀ «تیره» بر واژۀ «خانواده» در رده‌بندی پرندگان

Persian name of Family in Avian Classification

 

به آگاهی می‌رساند یکی از تعارض‌های موجود، کاربرد دو واژۀ «تیره» و «خانواده» برای یک سطح میانی (یعنی Family) در رده‌بندی پرندگان و پستانداران یا به‌طور کلی در جانوران است.

 

دربارۀ کاربرد این دو واژه، چند نکته یادآوری می‌شود:

 

1. با توجه به فارسی بودن هر دو واژه، منعی برای کاربرد هیچ‌یک از آنها وجود ندارد.
2. کاربرد واژۀ «تیره» در رده‌بندی گیاهان، کاملا رایج و غالب است.
3. برای جانوران، به طور عمده واژۀ «خانواده» رایج است.
4. در عین حال، اگر بخواهیم به توصیف یک گروه از جانور از یک گونۀ خاص بپردازیم که دربرگیرندۀ یک جفت از آن همراه با فرزندان آن باشد، از واژۀ خانواده استفاده می‌کنیم. در این صورت، واژۀ «خانواده» هم برای یک سطح از رده‌بندی میانی جانوران به کار خواهد رفت و هم برای یک گروه خاص فردی و جمعیتی به کار می‌رود.
5. در صورت کاربرد واژۀ «تیره» در رده‌بندی جانوران، واژۀ «خانواده» نیز به طور دقیق‌تر برای یک گروه از وابستگان خاص به کار خواهد رفت.
6. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در رده‌بندی گیاهان و جانوران، برای یک سطح میانی از رده‌بندی، واژۀ «تیره» را برگزیده است.
7. همچنین، در فرهنگ مردم، دو واژه «تیره» و «تبار» با هم و به شکل «تیره و تبار» یا « تبار و تیره»، در یک عبارت رایج هستند.

 

با توجه به مطالب یادشده در بالا، اولویت دادن کاربرد واژۀ «تیره» بر واژۀ «خانواده» به رای‌گیری گذاشته شد. پس رسیدن به اجماع برای اولویت دادن به کاربرد واژۀ «تیره» بر واژۀ «خانواده» در رده‌بندی پرندگان و نیز برای هماهنگی بیشتر در کاربرد واژۀ مناسب در رده‌بندی پرندگان (و جانوران) با گیاهان، ازین پس، در بحث‌های رده‌بندی و آرایه‌شناسی پرندگان برای سطح میانی رده‌بندی، واژۀ «تیره» به کار خواهد رفت.

 

بدین ترتیب، واژۀ «خانواده» نیز برای گروهی خاص از چند فرد که دربرگیرندۀ یک جفت و فرزندان آنها باشد، به کار خواهد رفت.

 

*****

 

تغییر سرده برخی از گونه‌های سرده Sylvia به Curruca

Change of some species of genus Sylvia to Curruca

 

بر اساس تغییر انجام‌شده دربارۀ رده بندی سسک‌ها، اکنون سرده Curruca از سردۀ Sylvia جدا شده است. این تغییر از نسخه 10.2 در فهرست پرندگان آی.او.سی رخ داده است و سپس فهرست پرندگان کلمنتس نیز پذیرفته شد.

 

این تغییر به پیروی از چند منبع پرنده‌شناسی انجام شده است (Voelker & Light 2011; Dickinson & Christidis 2014; Cai et al.2018).

 

گونه‌هایی که در فهرست پرندگان ایران تحت تاثیر این تغییر قرار می‌گیرند، شامل سسک‌های پیشین سردۀ Sylvia به‌جز دو گونه سسک باغی و سسک سرسیاه است. فهرست گونه کنونی پرندگان ایران در سردۀ Curruca عبارتند از:

 

سسک سینه‌نواری (سینه‌راه‌راه)

Barred Warbler

Curruca nisoria

 

سسک گلوسفید کوچک

Lesser Whitethroat

Curruca curruca

 

سسک گلوسفید بزرگ

Common Whitethroat

Curruca communis

 

سسک چشم‌سفید شرقی

Eastern Orphean Warbler

Curruca crassirostris

 

سسک چشم‌سفید غربی

Western Orphean Warbler

Curruca hortensis

 

سسک بیابانی آسیایی

Asian Desert Warbler

Curruca nana

 

سسک سردودی

Menetries's Warbler

Curruca mystacea

 

سسک گلوسیاه

Rüppell's Warbler

Curruca ruppeli

 

منابع

Gill, F & D Donsker (Eds). 2020. IOC World Bird List (v 10.2)

 

Voelker, G & JE Light, 2011. Palaeoclimatic events, dispersal and migratory losses along the Afro‐European axis as drivers of biogeographic distribution in Sylvia warblers. BMC Evolutionary Biology, 11 (163): 1-13.

 

Dickinson EC & L Christidis (Eds). 2014. The Howard & Moore Complete Checklist of Birds of the World. 4^th Edition, Volume 2 Passerines. Aves Press, Eastbourne, U.K.

 

Cai T, A Cibois, P Alström, RGMoyle, JD Kennedy, S Shao, R Zhang, M Irestedt, PGP Ericson, M Gelang, Y Que, F Lei, J Fjeldså. 2018. Near-complete phylogeny and taxonomic revision of the world’s babbler (Aves: Passeriformes). Molecular Phylogenetics and Evolution. doi: https://doi.org/10.1016/j.ympev.2018.10.010.

*****

تغییر آرایه شناسی چکچک گوش سیاه در ایران

Taxonomic change of Black-eared Wheatear in Iran

 

یکی از گونه‌های پرندگان ایران، چکچک گوش‌سیاه (Oenanthe hispanica) بود که البته تنها زیرگونه O. h. melanoleuca آن در ایران به ثبت رسیده بود. این گونه به تازگی به دو گونه تقسیم شده است (Aliabadian et al. 2012; Schweizer et al. 2019; Jirle for Swedish Taxonomic Committee) و این تغییر توسط دو فهرست بزرگ جهانی پرندگان پذیرفته شده است (Clements et al., 2021; Gill et al., 2021 ).

 

چکچک گوش‌سیاه غربی

Western Black-eared Wheatear

Oenanthe hispanica

 

چکچک گوش‌سیاه شرقی

Eastern Black-eared Wheatear

Oenanthe melanoleuca

 

بنابر این، بر اساس مدارک و مستندهای موجود، ازین پس نام گونه موجود در ایران به  شکل زیر نوشته شده و در فهرست‌های پرندگان ایران و استانها نیز به همین شکل خواهد آمد:

 

چکچک گوش‌سیاه شرقی

Eastern Black-eared Wheatear

Oenanthe melanoleuca

 

References

 

Aliabadian M., Kaboli M., Förschler M.I., Nijman V., Chamani A., Tillier A., Prodon R., Pasquet E., Ericson P.G.P. & Zuccon D. 2012. Convergent evolution of morphological and ecological traits in the open-habitat chat complex (Aves, Muscicapidae: Saxicolinae). Molecular phylogenetics and evolution, (65):1, Pages 35-45.

Erratum: 10.1016/j.ympev.2012.05.011

 

Clements, J. F., et al. 2021. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2021.

 

Gill, F, D Donsker, and P Rasmussen (Eds). 2021. IOC World Bird List (v 11.2). Doi 10.14344/IOC.ML.11.2.  http://www.worldbirdnames.org/

 

Schweizer M, V Warmuth, N Alaei Kakhki, M Aliabadian, M Förschler, H Shirihai, A Suh & R Burri. 2019. Parallel plumage colour evolution and introgressive hybridization in wheatears. Journal of Evolutionary Biology 32: 100–110.

 

 

-----

ویرایش نام علمی گونه‌ها در کمیته ثبت پرندگان ایران

Revision of scientific name of birds species

 

درود بر دوستان و بزرگواران، از سال‌های گذشته، در فهرست‌های پرندگان ایران و استان‌ها، برای نشان دادن نام علمی گونه‌ها، نام قدیمی‌تر سرده برای برخی گونه‌ها نیز آورده می‌شد تا پرنده‌نگرانی که تجربه کمتری با نام‌های علمی دارند و نام‌های علمی قدیمی‌تر را بیشتر در کتاب‌ها دیده بودند، این نام‌های علمی در فهرست‌ها به چشم آنها آشناتر باشد.

به هر روی، آوردن نام علمی بدین شکل، بی‌اشکال نیست و گاه می‌تواند معنی آرایه‌شناسی متفاوتی داشته باشد، یعنی نام درون پرانتز می‌تواند بیانگر یک زیرگروه نیز باشد.

بنابراین، برای هرچه بهتر، درست‌تر و علمی‌تر شدن فهرست‌های پرندگان ایران و استان‌ها، نام‌های علمی درون پرانتز در همه فهرست‌های پرندگان در کمیته ثبت پرندگان ایران (به جز چند مورد اندک استثنا) حذف شده‌اند.

*****

پذیرش تغییر آرایه چکاوک پنجه کوتاه کوچک به تورانی

Change of Lesser to Turkestan Short-toed Lark

 

بر اساس تازه‌ترین رده‌بندی پرندگان، چکاوک پنجه‌کوتاه کوچک (Lesser Short-toed Lark Alaudala rufescens) خود به دو گونه تقسیم شده است:

 

چکاوک پنجه‌کوتاه مدیترانه‌ای

Mediterranean Short-toed Lark

Alaudala rufescens

و

چکاوک پنجه‌کوتاه تورانی

Turkestan Short-toed Lark

Alaudala heinei

 

اکنون سه زیرگونه پیشین چکاوک پنجه‌کوتاه کوچک، با دوزیرگونه از چکاوک پنجه‌کوتاه تورانی یعنی Alaudala heinei heinei (شامل زیرگونه pseudobaetica) و Alaudala heinei persica شناخته می‌شوند.

 

این تغییر در زمستان 2020 در نسخه 10.2 آی.او.سی پذیرفته شد و سپس در تابستان 2021 توسط فهرست کلمنتس و ایبرد نیز پذیرفته شد. بنابر این، در فهرست‌های پرندگان ایران و استان‌های کشور، نام "چکاوک پنجه‌کوتاه کوچک" (Alaudala rufescens) حذف و با نام فارسی "چکاوک پنجه‌کوتاه تورانی" با نام علمی Alaudala heinei جایگزین خواهد شد.

 

*****

اصلاح نام انگلیسی یاکریم سرخ

Change of English name of Red Turtle Dove

 

به آگاهی می رساند که در فهرستهای پیشین آی.او.سی برای  گونه یاکریم سرخ، نام انگلیسی Red Turtle Dove به کار می رفت.

به هر روی، برای هماهنگی با دیگر فهرستهای جهانی و به کار بردن نام رایج آن، نام انگلیسی این گونه در نسخه 10.2 (سال 2020) فهرست آی.او.سی به Red Collared Dove اصلاح شد.

-----

 

اصلاح نام انگلیسی سسک چشم‌سفید هندی

Change of English name of Oriental White-eye

 

به آگاهی می رساند که در گذشته برای  سسک چشم‌سفید هندی، نام انگلیسی Oriental White-eye به کار می رفت.

نیاز به یادآوری است نام انگلیسی این گونه در نسخه 9.1 (سال 2019) فهرست آی.او.سی به Indian White-eye اصلاح شد.

-----

تغییر سرده اردکهای ارده ای و گیلار

Change of genus of Gadwall & Eurasian Wigeon

 

بر اساس تغییر انجام شده در مورد رده بندی اردکها، نام سرده اردکهای ارده ای و گیلار از Anas به Mareca تغییر کرده است (Gonzalez et al. 2009). این تغییر در نسخه 9.2 آی.او.سی رخ داده بود.

 

این تغییرها مورد تایید چندین چک لیست جهانی پرندگان جهان از قبیل Gill & Donsker (2019)، Clements et al. (2019)، del Hoyo et al. (2014-2016)، John Boyd, TiF (2017)، Christidis et al. 2014  و HBW and BirdLife International (2018) قرار گرفته است.

 

منابع

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gill, F & D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2)

 

Gonzalez J, H Düttmann & M Wink. 2009. Phylogenetic relationships based on two mitochondrial genes and hybridization patterns in Anatidae. Journal of Zoology 279: 310–318.

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

 

John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018

 

 

*****

تغییر سرده اردک نوک پهن و خوتکای ابروسفید

Change of genus of Northern Shoveler & Garganey

 

بر اساس تغییر انجام شده در مورد رده بندی اردکها، نام سرده اردک نوک پهن و خوتکای ابروسفید از Anas به Spatula تغییر کرده است (Gonzalez et al. 2009). این تغییر در نسخه 9.2 آی.او.سی رخ داده بود.

 

این تغییرها مورد تایید چندین چک لیست جهانی پرندگان جهان از قبیل Gill & Donsker (2019)، Clements et al. (2019)، del Hoyo et al. (2014-2016)، John Boyd, TiF (2017)، Christidis et al. 2014  و HBW and BirdLife International (2018) قرار گرفته است.

 

منابع

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gill, F & D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2)

 

Gonzalez J, H Düttmann & M Wink. 2009. Phylogenetic relationships based on two mitochondrial genes and hybridization patterns in Anatidae. Journal of Zoology 279: 310–318.

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

 

John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018

 

 

*****

تغییر سرده تلیله نوک پهن

Change of Genus of Broad-billed Sandpiper

 

در سالهای گذشته برخی تغییرها در مورد رده بندی پرندگان رخ داده است. یکی از این تغییرها در مورد تلیلۀ نوک پهن بود. بر اساس آخرین تغییرات انجام شده، سردۀ تلیلۀ نوک پهن از Limicola به Calidris تغییر کرده است (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). این تغییر در نسخه 10.2 آی.او.سی رخ داده است.

اکنون این تغییر در بیشتر فهرست‌های پرندگان جهان پذیرفته شده است (Clements et al., 2019; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2020; Gill & Donsker, 2020 ).

 

بنابر این، نام کامل این گونه به شکل زیر تغییر می کند:

 

تلیلۀ نوک پهن

Broad-billed Sandpiper

Calidris falcinellus

 

 

References

Banks RC. 2012. Classification and nomenclature of the sandpipers (Aves: Arenariinae). Zootaxa 3513: 86–88.

 

Boyd III, John H. - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gibson R & A Baker. 2012. Multiple gene sequences resolve phylogenetic relationships in the shorebird suborder Scolopaci (Aves: Charadriiformes). Molecular Phylogenetics and Evolution, 64: 66–72.

 

Gill, F and D Donsker (Eds). 2020. IOC World Bird List (v 10.2). Doi 10.14344/IOC.ML.10.2.  http://www.worldbirdnames.org/

 

HBW and BirdLife International (2020) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world.

-----

اعلام چک لیست پایه آی.او.سی برای رده بندی پرندگان ایران

IOC as base Taxonomic Checklist for Iranian Birds

 

از دهه های گذشته، چندین چک لیست معتبر در زمینه رده بندی و نام انگلیسی گونه های پرندگان وجود دارد. این منابع در گذشته، به شکل کتاب چاپ می شدند اما کم کم به دلیل تغییرهای پیاپی و افزودن سرعت انتقال، چندین پایگاه اینترنتی معتبر در این زمینه دست به انتشار چک لیستهای جهانی زدند که در لیست منابع به آنها اشاره شده است. از سالهای گذشته، چهار چک لیست معتبر بیشتر مطرح بودند که عبارت بودند از:

IOC World Bird List

Clements (eBird)

BirdLife (Birds of the World/HBW Alive)

TiF (Taxonomy in Flux Checklist)

 

چک لیست آی.او.سی یکی از پرکاربردترین چک لیستهای جهانی در بسیاری از کشورهای جهان است.

چک لیست کلمنتس نیز اکنون با به کار رفتن در پایگاه داده مهم ایبرد، به یک چک لیست پرکاربرد روزانه تبدیل شده است.

 

بنابر این، به منظور هماهنگی فهرست پرندگان ایران با چک لیستهای جهانی، در کارگروه آرایه شناسی پرندگان ایران، ابتدا دو چک لیست مهمتر یعنی آی.او.سی و کلمنتس (ایبرد) برگزیده شدند. از میان این دو چک لیست جهانی، چک لیست آی.او.سی به دلیل داشتن چندین ویژگی برای الگوگیری در فهرستهای پرندگان ایران برگزیده شد.

1. به روز بودن رده بندی و آرایه شناسی راسته ها، خانواده ها و گونه های پرندگان بر پایه آخرین یافته های علمی و پژوهشی جهان
2. داشتن پشتوانه قوی با تیمی از دانشمندان سرآمد جهان در زمینه رده بندی پرندگان
3. به کار گرفته شدن این چک لیست در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای اروپایی
4. الگو گرفتن از این چک لیست در انجمن پرنده شناسی خاورمیانه
5. الگو گرفتن کمیته ثبت پرندگان ایران از این چک لیست و پایبندی کلی به آن در سالهای گذشته
6. الگوگیری کتاب زیرگونه های پرندگان ایران (Khaleghizadeh et al., 2017) از این چک لیست

 

پیشنهاد الگوگیری همیشگی از چک لیست جهانی آی.او.سی در "کارگروه آرایه شناسی پرندگان ایران" با رای 8 نفر از 10 نفر عضو این کارگروه، پذیرفته شد.

همچنین پیشنهاد شد که اختلاف بین چک لیست آی.او.سی و چک لیستهای جهانی دیگر به ویژه چک لیست کلمنتس که توسط کاربران پایگاه داده ایبرد به کار می رود، ظرف مدت شش ماه مورد بحث قرار گرفته و درباره اختلاف های موجود تصمیم گیری شود.

 

منابع

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, S. M. Billerman, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2019. The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019.

 

del Hoyo, J., A. Elliott, J. Sargatal & D. A. Christie (Eds). 1992-2013. Handbook of the Birds of the World, Lynx Edicions.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

Gill F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2021. IOC World Bird List (v11.1)

 

HBW and BirdLife International (2020) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v5_Dec20.zip [.xls zipped 1 MB].

 

John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.10: July 27 2019 and updated February 29 2020

 

Khaleghizadeh A., Roselaar C., Scott D.A. Tohidifar M., Mlikovsky J., Blair M. & Kvartalnov P. (2017). Annotated Checklist of the bird species and subspecies of Iran. Iran-Shenasi Institute, 474 pp.

 

Peters, J.L. et al. Check-list of Birds of the World, 1931-1986. Harvard University Press/Museum of Comparative Zoology.

 

Sibley, C. G. and B. L. Monroe. 1993. A Supplement to Distribution and Taxonomy of Birds of the World. Yale University Press, New Haven, Connecticut.

*****

حذف نام گلوزرد از زردپره سرزیتونی

Persian name of Ortolan Bunting

 

یکی از گونه های زردپره های ایران Ortolan Bunting با نام علمی Emberiza hortulana است. تاکنون دو نام فارسی برای این گونه وجود داشته است:

1. "زردپره سرزیتونی" به عنوان نام پرکاربردتر

2- "زردپره گلوزرد" به عنوان نام دوم و در داخل پرانتز

 

 

با توجه به اینکه گونه دیگری از زردپره های جهان به طور دقیق با همین نام وجود دارد، بنابر این برای پرهیز از هرگونه خطای علمی، نام دوم "زردپره گلوزرد" از نام فارسی گونه "زردپره سرزیتونی" حذف شد.

 

Yellow-throated Bunting

Emberiza elegans

 

---

 

نیاز به یادآوری است که چندین گونه از سسکهای خانواده Parulidae نیز در گروهی با نام "گلوزرد" (Yellowthroat) نامیده می شوند.

 

-----

حذف نام "راه راه" از مگس گیر خالدار

Persian name of Spotted Flycatcher

 

یکی از گونه های مگس گیرهای ایران Spotted Flycatcher با نام علمی Muscicapa striata است. تاکنون دو نام فارسی برای این گونه وجود داشته است:

1. مگس گیر خالدار که بر پایه نام انگلیسی آن بود.

2- مگس گیر راه راه که بر پایه نام علمی آن بود.

 

 

با توجه به اینکه نام راه راه (با واژه انگلیسی Streak) به طور مستقیم در یکی دیگر از مگس گیرهای جهان و به طور غیرمستقیم در سه گونه دیگر از مگس گیرهای جهان به کار رفته است، گزینه نام مگس گیر راه راه از نام فارسی مگس گیر خالدار حذف شده است.

 

Streaked Flycatcher

Myiodynastes maculatus

 

---

 

Grey-streaked Flycatcher

Muscicapa griseisticta

 

Sulawesi Streaked Flycatcher

Muscicapa sodhii

 

Brown-streaked Flycatcher

Muscicapa williamsoni

 

-----

گزینش نام فارسی برای راسته میش مرغ سانان

Persian name of Otidiformes

 

در گذشته، برای نام فارسی راستۀ Otidiformes از دو نام "میش مرغ سانان" و "هوبره سانان" و برای خانواده Otididae از دو نام "خانواده میش مرغ" و "خانواده هوبره" استفاده می شد. با توجه به اینکه Otis یکی از سرده های این راسته است که نام فارسی آن "میش مرغ" است، برای هماهنگی بیشتر میان این نامها، نام فارسی این راسته به شکل "میش مرغ سانان" برگزیده شد. در زیر شیوۀ کاربرد نام "میش مرغ" در رده بندی این راسته با توجه پسوندهای فارسی در رده بندی جانوران دیده می شود.

 

Order Otidiformes

راستۀ میش مرغ سانان

Family Otididae

خانوادۀ میش مرغان

Genus Otis

سردۀ میش مرغ ها

-----

گزینش نام فارسی برای راسته سلیم سانان

Persian name of Charadriiformes

 

در گذشته، در مورد نام فارسی برای راستۀ Charadriiformes در بیشتر کتابها و منابع از نام "آبچلیک سانان" استفاده می شد. با توجه به اینکه Charadrius یکی از سرده های این راسته است که نام فارسی آن "سَلیم" است، برای هماهنگی بیشتر میان این نامها، نام فارسی این راسته به شکل "سلیم سانان" برگزیده شد. در زیر شیوۀ کاربرد نام "سلیم" در رده بندی این راسته با توجه پسوندهای فارسی در رده بندی جانوران دیده می شود.

 

Order Charadriiformes

راسته سَلیم سانان

Suborder Charadrii

زیرراسته سَلیم سانیان

Family Charadriidae

خانواده سَلیمان

Subfamily Charadriinae

زیرخانواده سَلیمیان

Genus Charadrius

سردۀ سَلیم ها

-----

گزینش نام فارسی "باز" در رده بندی پرندگان ایران

Persian name for Accipitriformes and Accipitrinae

 

یکی از راسته های پرندگان ایران Accipitriformes است و همه پرندگان ایران در زیرراسته Accipitres قرار دارند.

تاکنون، برای نام فارسی این راسته نام یکسانی به کار نرفته بود. برخی آن را راسته عقاب سانان، برخی، آن را بازسانان، برخی دیگر قوش سانان و برخی نیز آن را راسته ای با ترکیبی از نامهای عقاب، کرکس، باز و سارگپه می نامیدند.

همچنین این راسته دارای زیرخانواده Accipitrinae و سردۀ Accipiter است که دربرگیرنده گروهی از پرندگان به نامهای قرقی، طرلان و پیغوها است. نام این گروه به زبان ترکی قوش گفته می شود اما اگر بخواهیم به زبان فارسی آنها را بنامیم، براساس بررسی انجام شده، نام "باز" بهترین و نزدیکترین نام برای این گروه از پرندگان است.

البته نام "باز" نه تنها برای قوشهای کنونی به کار می رفت، بلکه برای دیگر پرندگان این راسته مانند سنقر، سارگپه و عقاب هم به کار می رفت.

بنابر این با توضیح اشاره شده در بالا، برای هماهنگی نام فارسی سرده و زیرخانوادۀ آن با نام فارسی راسته و زیرراسته، می توان در رده بندی پرندگان ایران، این نام را با توجه به پسوندها رده بندی جانوران، به شکل زیر به کار برد.

 

راسته بازسانان Order Accipitriformes

زیرراستۀ بازسانیان Suborder Accipitres

زیرخانوادۀ بازیان Subfamily Accipitrinae

سردۀ بازها (قوشها) Genus Accipiter

-----

 

رده بندی نوین چکاوکهای پنجه کوتاه ایران

و ویرایش نام چکاوک پنجه کوتاه کوچک به تورانی

Change of Persian name of Lesser Short-toed Lark

 

بر اساس تازه ترین رده بندی پرندگان، جایگاه چکاوکهای پنجه کوتاه دچار تغییر شده است. بر اساس یافته ها، گونه چکاوک پنجه کوتاه کوچک (Lesser Short-toed Lark Alaudala rufescens) خود به دو گونه تقسیم شده است: چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای (Mediterranean Short-toed Lark Alaudala rufescens) و چکاوک پنجه کوتاه تورانی (Turkestan Short-toed Lark Alaudala heinei).

دو گونه چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای و تورانی، از لحاظ پوشش رنگ، بسیار شبیه به هم هستند و در تورانی تنها رنگ مایل به حنایی کمتر و راه راه سینه لاغرتر است. چکاوکهای پنجه کوتاه آسیایی نسبت به بقیه چکاوکهای پنجه کوتاه دارای شاهپرهای کمرنگ تر با رنگ قهوه ای تیره کمتر و نیز به طور میانگین پرهای کناری دم دارای سفیدی بیشتر است. افزون بر این، چکاوک شنی دارای راه راه لاغر و رنگ پریده است که گویا با سازگاری زیستگاهی این گونه در کنار رودخانه و ساحل ماسه ای در پیوند باشد.

 

یافته دو پژوهش انجام شده نشان می دهد که:

گونه چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای دربرگیرنده زیرگونه های rufescens, apetzii, minor

گونه چکاوک پنجه کوتاه تورانی دربرگیرنده زیرگونه های heinei, aharonii, persica

گونه چکاوک پنجه کوتاه آسیایی دربرگیرنده زیرگونه های cheleensis, tuvinica, leucophaea, kukunoorensis

گونه چکاوک شنی دربرگیرنده زیرگونه های raytal, krishnakumarsinhji, adamsi

 

در فهرست پیشین زیرگونه های ایران، دو زیرگونه heini و persica از گونه چکاوک پنجه کوتاه کوچک ثبت شده بودند.

نیاز به یادآوری است که زیرگونه جنوب خزر یعنی pseudobaetica که در ایران ثبت شده بود اکنون با زیرگونه شمال خزر یعنی heini ادغام شده است.

بنابر این، سه زیرگونه پیشین چکاوک پنجه کوتاه کوچک، اکنون با دوزیرگونه از چکاوک پنجه کوتاه تورانی Alaudala heinei heinei و Alaudala heinei persica شناخته خواهند شد.

 

در فهرستهای پرندگان ایران و استانهای کشور، نام "چکاوک پنجه کوتاه کوچک" (Alaudala rufescens) حذف، و به جای آن نام فارسی "چکاوک پنجه کوتاه تورانی" با نام علمی Alaudala heinei به کار خواهد رفت.

 

منابع

Alström, P, van Linschooten, J, Donald, P, Sundev, G, Mohammadi, Z, Ghorbani, F, Shafaeipour, A, van den Berg, A, Robb, M, Aliabadian, M, Wei, C, Lei, F, Oxelman, B and Olsson, U. (2020). Multiple species delimitation approaches applied to the avian lark genus Alaudala. Molecular Phylogenetics and Evolution 154: 2021, 106994.

 

Ghorbani, F, Aliabadian, M, Zhang, R, Irestedt, M, Hao, Y, Sundev, G, Lei, F, Ma, M, Olsson, U and Alström, P. (2020). Densely sampled phylogenetic analyses of the Lesser Short‐toed Lark (Alaudala rufescens) – Sand Lark (A. raytal) species complex (Aves, Passeriformes) reveal cryptic diversity. Zoologica Scripta 49: 4, 427-439.
 

Viles, Sam. (9 February 2021). Lesser Short-toed Lark consists of two species. BirdGuides.  https://www.birdguides.com/articles/lesser-short-toed-lark-consists-of-two-species/

 

*****

دگرگونی جدید در رده بندی راسته های پرندگان ایران

Recent changes to classification of orders in Iranian birds

 

به آگاهی می رساند که در سالهای گذشته خانواده های راسته بزرگ گنجشک سانان دچار تغییر اساسی شدند. این بار جایگاه و ترتیب راسته های پرندگان در رده بندی مورد بازنگری قرار گرفت و جابجایی های زیر رخ داده است.

 

تغییرات مورد اشاره در اینجا تنها مربوط به راسته های پرندگان ایران است.

 

اولین راسته ماکیان سانان هستند که پس پرندگان بی پرواز (از قبیل شترمرغ و کیوی) قرار می گیرند.

پس از آن اردک سانان (غازسانان) هستند که پرندگانی با منقار دندانه دار هستند.

 

اما تغییر بزرگی که ایجاد شده است، قرار گرفتن پرندگان خشکی از راسته های شبگردسانان و بادخورک سانان پس از اردک سانان است و پس از اینها نیز، راسته های میش مرغ سانان، کوکوسانان، باقرقره سانان و کبوترسانان قرار می گیرند.

 

پس از این گروهها، راسته های پرندگان آبزی و کنارآبزی به ترتیب شامل درناسانان، کشیم سانان، فلامینگوسانان، آبچلیک سانان، نوک سرخ دریایی سانان، غواص سانان، کبوتردریایی سانان، لک لک سانان، پلیکان سانان و بوبی سانان قرار می گیرند.

 

ادامه راسته های خشکی ها با دو راسته آغاز می شود که منقار آنها دارای خمیدگی است شامل عقاب سانان و جغدسانان. بقیه راسته های پرندگان خشکی شامل نوک شاخی سانان، سبزقباسانان، دارکوب سانان، شاهین سانان و طوطی سانان هستند.

 

و در پایان راسته بزرگ گنجشک سانان قرار می گیرند.

*****

تغییر جنس درنای سیبری

Change to genus of Siberian Crane

 

بر اساس تغییر انجام شده در مورد رده بندی درناهای جهان، نام جنس گونه درنای سیبری از Grus به Leucogeranus تغییر یافته است. این تغییرها مورد تایید چندین چک لیست جهانی پرندگان جهان از قبیل Gill & Donsker (2019)، Clements et al. 2018، del Hoyo et al. (2014-2016)، John Boyd, TiF (2017)، Christidis et al. 2014  و HBW and BirdLife International (2018) قرار گرفته است.

لازم به یادآوری است که این جنس در دنیا یک گونه دارد و جنس تک سنخی محسوب می شود.

 

منابع

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gill, F & D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2)

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

 

John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018

 

Krajewski C, JT Sipiorski & FE Anderson. 2010. Complete mitochondrial genome sequences and the phylogeny of cranes (Gruiformes: Gruidae). Auk 127: 440–452.

*****

تغییر جنس دو گونه از دارکوبهای ایران

Change to genus of two species of Iranian woodpeckers

 

در مورد نام جنس دو گونه از دارکوبهای ایران گاهی رده بندی آنها توسط دانشمندان مورد بحث قرار می گیرد.

 

بر اساس آخرین تغییرات انجام شده، نام جنس دارکوب سرسرخ از Dendrocopos به Dendrocoptes  تغییر کرده است (Fuchs & Pons 2015). این تغییر مورد تایید چندین چک لیست جهانی پرندگان جهان از قبیل Gill & Donsker (2019)، Clements et al. 2018، John Boyd, TiF (2017) قرار گرفته است.

 

همچنین نام جنس دارکوب کوچک از Dendrocopos به Dryobates تغییر یافته است (Fuchs & Pons 2015). این تغییرها مورد تایید چندین چک لیست جهانی پرندگان جهان از قبیل Gill & Donsker (2019)، Clements et al. 2018، del Hoyo et al. (2014-2016)، John Boyd, TiF (2017)  و HBW and BirdLife International (2018) قرار گرفته است. لازم به یادآوری است که اکنون جنس Drybates گونه های جنس قبلی Picoides را نیز دربر می گیرد (Fuchs & Pons 2015).

 

منابع

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Fuchs J & J-M Pons. 2015. A new classification of the pied woodpeckers assemblage (Dendropicini, Picidae) based on a comprehensive multi-locus phylogeny. Molecular Phylogenetics and Evolution 88: 28–37.

 

Gill, F & D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2)

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

 

John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018

 

*****

علامت جمع "سانان" یا "شکلان" برای پرندگان

 

تهیه کننده: ابوالقاسم خالقی زاده

 

در مورد چگونگی استفاده از علامت جمع راسته برای پرندگان ایران دو روش وجود دارد.

1. استفاده از علامت جمع "سانان" که توسط فیروز (1379)، ادهمی (1384)، منصوری (1392) استفاده شده بود.
2. استفاده از علامت جمع "شکلان" که توسط برخی نویسندگان استفاده می شود (مبصر 1395).

 

توصیه کمیته ثبت پرندگان ایران این است که برای ایجاد هماهنگی عمومی بین نویسندگان محترم ایرانی، واژه فارسی سانان بر واژه شکلان که دارای ریشه عربی است، برتری دارد.

 

-----

تغییر آرایه و نام آبچلیک شکیل به تلیله شکیل

Taxonomic change of Ruff

 

در سالهای برخی تغییرها در مورد رده بندی پرندگان رخ داده است. یکی از این تغییرها در مورد آبچلیک شکیل بود. بر اساس آخرین تغییرات انجام شده، آبچلیک شکیل از گروه آبچلیگها به گروه تلیله ها منتقل شده است و جنس آن نیز از Philomachus به Calidris تغییر کرده است (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). این تغییر توسط بیشتر فهرستهای جهانی پرندگان پذیرفته شده است (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019 ). بنابر این نام کامل این گونه به شکل زیر تغییر می کند:

 

تلیله (آبچلیک) شکیل

Ruff

Calidris (Philomachus) pugnax

 

There have been some changes in taxonomy of birds in recent years. One of these change has happened for the Ruff. According to the change, the Ruff moved to the group stints and its genus changed from Philomachus to Calidris (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). This change has been addopted by most of world checklists (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019).

 

References

Banks RC. 2012. Classification and nomenclature of the sandpipers (Aves: Arenariinae). Zootaxa 3513: 86–88.

 

Boyd III, John H. - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gibson R & A Baker. 2012. Multiple gene sequences resolve phylogenetic relationships in the shorebird suborder Scolopaci (Aves: Charadriiformes). Molecular Phylogenetics and Evolution, 64: 66–72.

 

Gill, F and D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2). Doi 10.14344/IOC.ML.9.2.  http://www.worldbirdnames.org/

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

-----

ادغام زیرگونه های شاهین و بحری

Lump of subspecies of Barbary Falcon and Peregrine Falcon

 

از گذشته های دور، موضوع تفکیک یا ادغام زیرگونه های شاهین و بحری یکی از موضوعات مورد بحث و چالش برانگیز در میان پرنده شناسان بوده است.

 

در حالی که تا سالهای گذشته این دو گونه از هم جدا بودند.

لازم به توضیح است که در کتابهای قدیمی پرنده شناسی و در دو چک لیست جهانی (Boyd 2017,  Sibley & Monroe 1993) و همچنین در بسیاری از چک لیستهای جهانی تا سالهای گذشته، شاهین گونه مستقلی بوده است.

 

در سالهای اخیر، بیشتر چک لیستهای جهانی دو زیرگونه شاهین معمولی (Barbary Falcon) را همراه با بقیه زیرگونه های بحری در قالب گونه بحری (Peregrine Falcon) دانسته اند و گونه شاهین را گونه مستقلی نمی دانند (IOC 2019, Clements 2019, del Hoyo et al. 2014, Christidis et al. 2014).

 

در مورد علت تفکیک شاهین از بحری، چندین دلیل وجود دارد. از جمله آنها می توان به اختلاف رنگ، جثه، زیستگاه شاهین نسبت به بقیه زیرگونه های بحری دانست. شاهین یکی از گونه های بسیار جالب از نظر تکاملی است که ظاهرا در میانه راه تکاملی است که زمان تکامل آن به ما نزدیکتر است. در هر صورت، با وجود نسبی علایم اشتقاق گونه ای از نظر تکاملی و مشهود بودن این اختلافات، چک لیستهای جهانی این میزان اختلاف را از نظر ژنتیک کافی ندانسته اند و آن را گونه مستقلی نمی دانند. یکی از دلایل دیگر برای نپذیرفتن گونه مستقلی این است که دو زیرگونه شاهین، توسط بقیه زیرگونه های بحری احاطه شده اند و دارای پراکنش مشخص بدون همپوشانی هستند.

لازم به یادآوری است که در صورت یافتن دلایل علمی محکم و کافی، ممکن است در آینده در مورد تاکسونومی این گونه باز هم تغییرات و اصلاح لازم صورت گیرد.

 

با توجه به مطالب بالا و ادامه بحثهای تاکسونومیک در مورد بحری و شاهین، از این پس در فهرستهای پرندگان ایران، دو گونه بحری و شاهین با هم ادغام خواهند شد. برای انتخاب نام فارسی این گونه ادغام شده، از بین دو نام فارسی شاهین و نام عربی بحری، طبیعتا نام شاهین انتخاب خواهد شد. همچنین برای شناخت بهتر این گونه (بحث برانگیز تاکسونومیک) همه زیرگونه های شاهین و بحری (بحری سیبری، بحری مدیترانه ای، شاهین عربی و شاهین آسیای میانه) در قالب یک گونه و با ذکر زیرگونه ها اشاره خواهند شد.

 

شاهین (بحری) سیبری

Siberian Falcon

Falco peregrinus calidus Latham, 1790

 

شاهین (بحری) مدیترانه ای

Mediterranean Falcon

Falco peregrinus brookei Sharpe, 1873

 

شاهین پسِ‌سرسرخ (آسیای میانه)

[Central Asian Falcon] (Red-naped Falcon)

Falco peregrinus babylonicus Sclater, PL, 1861

 

شاهین عربی (باربری)

[Arabian Falcon] (Barbary Falcon)

Falco peregrinus pelegrinoides Temminck, [in Temminck & Laugier] 1829

 

منابع

• Christidis et al. (2014). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.
• Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. (2018). The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.
• del Hoyo, J., A. Elliott, J. Sargatal & D. A. Christie (Eds). (1992-2013). Handbook of the Birds of the World, Lynx Edicions.
• del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. (2014-2016). HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.
• Gill, F & D Donsker (Eds). (2019). IOC World Bird List (v 9.2)
• John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018
• Peters, J.L. et al. (1931-1986). Check-list of Birds of the World. Harvard University Press/Museum of Comparative Zoology.
• Sibley, C. G. and B. L. Monroe. 1993. A Supplement to Distribution and Taxonomy of Birds of the World. Yale University Press, New Haven, Connecticut.

-----

ادغام زیرگونه های سنگ چشم خاکستری بزرگ

Lump of subspecies of Great Grey Shrikes

 

از گذشته های دور، موضوع تفکیک یا ادغام زیرگونه های سنگ چشم خاکستری بزرگ یکی از موضوعات مورد بحث در میان پرنده شناسان بوده است.

 

یکی از روشهای تفکیک زیرگونه های سنگ چشم خاکستری در سالهای گذشته تا سال 2018، تقسیم آنها به صورت سنگ چشم خاکستری شمالی (Lanius excubitor) و جنوبی (L. meridionalis) بود (Clements 2018). همچنین در سالهای گذشته، سنگ­چشمهای بزرگ در فهرست پرندگان دنیا توسط آی.او.سی. چهار گونه جداگانه (شمالی L. borealis، بزرگ L. excubitor، جنوبی  L. meridionalisو دشتی L. pallidirostris) در نظر گرفته می­شدند.

اخیرا گونه سنگ چشم خاکستری شمالی با نام علمی Lanius borealis و نام انگلیسی Northern Shrike با چندین زیرگونه (L. b. sibiricus, bianchii, mollis, funereus, borealis) از گونه سنگ چشم خاکستری جدا شد و به صورت گونه مستقل در نظر گرفته می شود (IOC 2019, Clements 2019, del Hoyo et al. 2014, Christidis et al. 2014).

همچنین، گونه قبلی سنگ چشم خاکستری جنوبی Lanius meridionalis بیشتر مورد بررسی قرار گرفته است و همه زیرگونه های قبلی به جز L. meridionalis، به گونه سنگ چشم خاکستری بزرگ ملحق شدند و تنها با یکی از زیرگونه های قبلی این گونه، به صورت گونه تک­سنخی در نظر گرفته می شود. اکنون این گونه با همان نام علمی (Lanius meridionalis) و با تغییر نام انگلیسی به صورت Iberian Grey Shrike که پراکنش تابستانه آن در شبه جزیره ایبریا (شامل کشورهای اسپانیا و پرتغال) و جنوب فرانسه است (IOC 2019, Clements 2019, del Hoyo et al. 2014, Christidis et al. 2014).

لازم به توضیح است که زیرگونه سنگ چشم خاکستری دشتی توسط چندین نویسنده به عنوان گونه مستقل در نظر گرفته شده بود (King 1997, Hernández et al. 2004, Panov 2011) اما هنوز توسط بسیاری از چک لیستهای جهانی مورد پذیرش قرار نگرفته است.

 

با توجه به مطالب بالا و ادامه بحثهای تاکسونومیک در مورد سنگ چشمهای خاکستری، در حال حاضر گونه ها و زیرگونه های قبلی سنگ چشم خاکستری بزرگ، دشتی و جنوبی ایران، همگی جزء زیرگونه های سنگ چشم خاکستری بزرگ در نظر گرفته می شوند. بنابراین، از این پس در فهرستهای پرندگان ایران، همه زیرگونه های سنگ چشم خاکستری بزرگ در قالب یک گونه و برای شناخت بهتر این گونه (بحث برانگیز تاکسونومیک) با ذکر زیرگونه ها اشاره خواهند شد.

لازم به یادآوری است که در صورت یافتن دلایل علمی محکم و کافی، ممکن است در آینده در مورد تاکسونومی این گونه باز هم تغییرات و اصلاح لازم صورت گیرد.

 

منابع

• Christidis et al. (2014). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.
• Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. (2018). The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.
• del Hoyo, J., A. Elliott, J. Sargatal & D. A. Christie (Eds). (1992-2013). Handbook of the Birds of the World, Lynx Edicions.
• del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. (2014-2016). HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.
• Gill, F & D Donsker (Eds). (2019). IOC World Bird List (v 9.2)
• Hernández MA, F Campos, F Gutiérrez-Corchero & A Amezcua. 2004.  Identification of Lanius species and subspecies using tandem repeats in the mitochondrial DNA control region. Ibis 146: 227–230.
• King BF. 1997. Checklist of the Birds of Eurasia. Ibis Publishing Company, Vista, CA.
• Panov E. 2011. The True Shrikes (Laniidae) of the World. Ecology, Behavior and Evolution. Pensoft Publishers, Moscow.
• Peters, J.L. et al. (1931-1986). Check-list of Birds of the World. Harvard University Press/Museum of Comparative Zoology.

-----