کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

ویرایش نام فارسی کلاغ شرقی

Persian name of Carrion Crow

 

نام این گونه در انگلیسی Carrion Crow است اما نام فارسی پیشین این گونه به نام زیرگونه ای که در ایران دیده شده است ارجاع می شود. باید توجه داشت که بحثهای در مورد تفکیک (جدایش) این گونه نیز وجود دارد. بنابر این، نیاز است که نام فارسی این گونه چه به به صورت ادغام شده و چه به صورت جداشده، به درستی برگزیده شود. برای یافتن واژه فارسی برابر با Carrion، در آغاز دو واژه مردار و لاشه برگزیده و نام این گونه به شکل کلاغ مرادار و کلاغ لاشه پیشنهاد شدند. برای گزینش نامی فارسی با لحن آوایی مناسب، سپس واژه "خوار" نیز به این دو واژه افزوده شد. سپس در مورد دو واژه "مُردارخوار" و "لاشه خوار"، رای گیری شد که واژه "لاشه خوار" بیشتر مورد پسند بود. بنابر این، اکنون برای هماهنگی بیشتر با نام انگلیسی این گونه (Carrion  Crow)، نام پیشنهادی فارسی این گونه کلاغ "لاشه خوار" برگزیده شد. چنانچه، زیرگونه شرقی آن خود به عنوان یک گونه مستقلی مطرح شود (Oriental Crow)، برای هماهنگی نام فارسی آن با نام فارسی دیگر گونه هایی که دارای نام خاوری هستند، نام فارسی آن نیز "کلاغ خاوری" خواهد بود. بنابر این، فارسی کنونی و ویرایش شده نوین این گونه به شکل "کلاغ لاشه خوار (خاوری)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی چرخ ریسک پشت بلوطی

Persian name of Penduline Tit

 

با توجه به اینکه در دهه­ های گذشته چرخ ­ریسکهای پشت ­بلوطی به سه گونه تقسیم شده ­اند، اکنون نام فارسی این گروه از پرندگان دارای چهار واژه شده است و برای تعیین گونه، در معمولی از پنج واژه و برای سرسیاه و سرسفید از شش واژه ترکیبی استفاده می شود. بنابر این، نیاز بود تا نام این گروه از پرندگان کوتاهتر شود. باید توجه داشت که رنگ بلوطی در این پرندگان، نه تنها در پشت، بلکه روی بالها، سینه و حتی ساق پا هم دارای رنگ بلوطی است. بنابر این، واژه پشت از نام فارسی این گروه از پرندگان حذف و نام پیشنهادی نوین برای این گروه و سه گونه آن به شکل "چرخ ریسک بلوطی" خواهد بود.

"چرخ ریسک بلوطی معمولی"

"چرخ ریسک بلوطی سرسیاه"

"چرخ ریسک بلوطی سرسفید"

-----

ویرایش نام فارسی پاشلک دم مویی

Persian name of Pin-tailed Snipe

 

نام فارسی پیشین این گونه، پاشلک دم مویی بوده است. این نام به باریک بودن پرهای کناری دم در این گونه ارجاع می دهد. پیشنهاد ویرایش نام فارسی برای هماهنگی با نام انگلیسی آن (Pin-tailed Snipe) یعنی پاشلک دم سوزنی پیشنهاد شد. بنابر این، نام ویرایش شده نوین این گونه به شکل "پاشلک دم سوزنی (دم مویی)" خواهد بود.

-----

افزودن نام فارسی برای کاکایی وگا

Persian name of Vega Gull

 

نام نخست این گونه، کاکایی وگا است. نام دوم انگلیسی برای این گونه East Siberian Gull است. پیشنهاد شده است که برای نام فارسی نیز از نام دوم "کاکایی شرق سیبری" استفاده شود. نام "شرق سیبری" با توجه به محدوده پراکنش این گونه در شرق منطقه سیبری تا شمال چین و گسترش آن تا آلاسکا و غرب قاره آمریکای شمالی پیشنهاد شده است.

بنابر این، همانند نام انگلیسی این گونه، نام دوم این گونه یعنی "شرق سیبری" در نام فارسی این گونه افزوده شده، نام فارسی این گونه به شکل "کاکایی وگا (شرق سیبری)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی پیپت شرقی

Persian name of Paddyfield Pipit

 

نام فارسی کنونی این گونه، بر پایه نام پیشین این گونه برگزیده شده بود. به نظر می رسد که اکنون نام فارسی این گونه، نام مناسبی برای این گونه باشد. بنابر این بهتر است که اکنون برای هماهنگی با نام انگلیسی آن یعنی Paddyfield Pipit از نام فارسی پیپت شالیزار استفاده شود. بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه، نام ویرایش شده نوین به شکل "پیپت شالیزار (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی گلاریول شرقی

Persian name of Oriental Pratincole

 

در نامگذاری های پیشین پرندگان ایران، در گونه هایی که نام انگلیسی آنها Oriental به کار رفته بود، در نام فارسی از واژه خاوری استفاده شد مانند کبوتر خاوری و قمری خاوری. بنابر این، نیاز است که نام گلاریول شرقی نیز به طور هماهنگ با نام دیگر گونه ها، به شکل گلاریول خاوری به کار رود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی این گونه، نام ویرایش شده به شکل "گلاریول خاوری (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی کوکوی شرقی

Persian name of Oriental Cuckoo

 

در نامگذاری های پیشین پرندگان ایران، در گونه هایی که نام انگلیسی آنها Oriental به کار رفته بود، در نام فارسی از واژه خاوری استفاده شد مانند کبوتر خاوری و قمری خاوری. بنابر این، نیاز است که نام کوکوی شرقی نیز به طور هماهنگ با نام دیگر گونه ها، به شکل کوکوی خاوری به کار رود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی این گونه، نام ویرایش شده به شکل "کوکوی خاوری (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی دال پشت سفید

Persian name of White-rumped Vulture

 

در چندین دهه گذشته دال پشت سفید، با دو زیرگونه دال پشت سفید آفریقایی و دال پشت سفید خاوری شناخته می شد که در دهه های گذشته به دو گونه جداگانه تبدیل شدند. بنابر این، بهتر است که نام فارسی کنونی با نام کنونی انگلیسی آن هماهنگ باشد.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه، نام ویرایش شده نوین به شکل "دال دمگاه سفید" خواهد بود.

-----

افزودن نام فارسی برای غواصها

Persian name of Divers (Loons)

 

غواصها گروهی از پرندگان هستند که پاهای آنها در انتهای بدن قرار دارد و با داشتن پرده بین انگشتان، آنها را شناگران ماهری ساخته است. تاکنون از نام غواص (واژه عربی) برای این گروه از پرندگان استفاده می شد. به هر حال به دلیل نیاز به داشتن نامی فارسی برای این گروه از پرندگان، جستارهایی در این زمینه انجام شد.

• یکی از نامهای مناسب برای این گروه، می توانست نام "شناگر" باشد اما نام شناگر در گذشته برای فالاروپها برگزیده شده بود و امکان استفاده از این نام مناسب را ناممکن می ساخت.
• نام دیگر "زیرآبرو" بود. با توجه به اینکه نام زیرآبروک برای Dipper استفاده شده بود و نام فارسی و انگلیسی آنها نیز با هم هماهنگی داشتند، ترجیح داده شد که از این نام نیز استفاده نشود.
• نام دیگر مورد بررسی "آب باز" بود اما این نام نیز برای راسته "آب بازسانان" در پستانداران به کار رفته بود.
• نام دیگر مورد بررسی "ژرفاب رو" بود. با توجه به اینکه ژرفاب در اقیانوس شناسی برای Deep water به کار می رود که دمای آن ثابت و کمتر از چهار درجه سلسیوس است، ترجیح داده شد که این نام نیز استفاده نشود.
• در نهایت، با در نظر گرفتن رفتار شیرجه ناگهانی این پرندگان به زیر آب، و نیز نام انگلیسی این گروه از پرندگان (Diver) و رایج بودن فارسی شیرجه برای Dive در فرهنگهای فارسی، واژه "شیرجه رو" برای گروه Divers برگزیده شد.

بنابر این، نام فارسی دو گونه از غواصهای ایران به شکل زیر بیان می شود.

 

غواص (شیرجه رو) گلوسرخ Red-throated Loon (Diver)

غواص (شیرجه رو) گلوسیاه Black-throated Loon (Diver)

 

*****

نام فارسی سسک درخت زیتون

Persian name of Olive-tree Warbler

 

یکی از گونه های ثبت شده و فراوان ایران، سسک درختی زیتونی (Eastern Olivaceous Warbler) است که نام فارسی آن نیز تاکنون به همین شیوه بود. به هرحال، باید توجه داشت که یک گونه دیگر از سسکها با نامی بسیار مشابه به نام Olive-tree Warbler (Hippolais olivetorum) نیز به صورت گونه مشکوک از ایران گزارش شده بود اما تایید نشد. بنابر این، نیاز بود تا برای کاهش لغزشهای احتمالی در آینده، نام فارسی این دو گونه شفاف و کامل شود.

برای گزینش نام فارسی مناسب برای نام Olive-tree Warbler (Hippolais olivetorum)، هماهنگی نام فارسی و انگلیسی، در نظر گرفتن زیستگاه این گونه، کاهش شباهت این نام با نام فارسی در گونه مشابه (سسک درختی زیتونی) و کاهش لغزش علمی در آینده، نام فارسی "سسک درخت زیتون" برگزیده شد.

-----

اصلاح نام زردپره تالابی

Persian name of Eurasian Reed Bunting

 

یادآوری می شود که در اولین چک لیست پرندگان ایران، برای نام فارسی گونه Reed Bunting از نام نیزار استفاده شده بود. آن طور که مشخص است، این گونه بیشتر در نیزارها زیست می کند و حضور دارد. به نظر می رسد که اشاره به نام نیزار، به نوعی به گستره محدودتر و زیستگاه خاص این گونه (نسبت به نام عمومی تالابی و گستره وسیع­تر زیستگاه تالابی) اشاره می کند و اهمیت بیشتر آن را برای حفاظت این گونه یادآور می شود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه و نیز یادآوری اهمیت حفاظت زیستگاه این گونه، پیشنهاد می شود که به جای نام "زردپره تالابی" از "زردپره نیزار" استفاده شود.

-----

اصلاح نام سسک چیف چاف قفقازی

Persian name of Mountain Chiffchaff

 

سسک چیف­چاف هیمالیایی در فارسی منتسب به نام علمی این گونه یعنی sindianus است و این گونه، دو زیرگونه دارد (sindianus و lorenzii) که در ایران زیرگونه قفقازی آن یعنی lorenzii ثبت شده است.

با توجه به اینکه اکنون نام انگلیسی این گونه Mountain است و نیز زیرگونه قفقازی آن در ایران حضور دارد، کاربرد نامی سه گانه (هیمالیایی، کوهی و قفقازی) در عمل ناممکن است.

به علاوه، لازم به یادآوری است که یک زیرگونه از سسک چیف­چاف معمولی نیز با نام قفقازی نامیده می شود Caucasian Chiffchaff (Phylloscopus collybita caucasicus) که نام فارسی آن سسک چیف­چاف قفقازی است.

بنابراین، نیاز است که در نام فارسی، واژه هیمالیایی حذف و برای همخوانی با نام انگلیسی و نیز مطابقت با زیستگاه این گونه، در فارسی نیز از نام کوهی استفاده شود و نام زیرگونه ثبت شده ایران نیز در داخل پرانتز آورده شود: سسک چیف­چاف کوهی (قفقازی)

-----

اصلاح نام جغد ماهیخوار

Persian name of Brown Fish Owl

 

جغدهای ایران را می­توان به چهار دسته تقسیم کرد: بوف­ها (شاه بوف، بوف برفی و بوف ماهیخوار)، جغدها با جثه متوسط (شامل جغد انبار و جغد جنگلی، گوش دراز، تالابی و طلایی)، مرغ حق­ها (معمولی و جنوبی) و گروه جغدهای کوچک و خالدار.

نام بوف در ایران از گذشته برای جغدهای بزرگ به کار می رفت که نمونه بارز آن شاه بوف است. گونه دیگر از بوفها، "بوف (جغد) برفی" است و گونه سوم از بوفها، برف (جغد) ماهیخوار است. این موضوع، به درستی در اولین چک لیست پرندگان ایران (جرویس رید 1337) رعایت شده و با نام بوف ماهیخوار آمده بود اما بعد دستخوش تغییر شد و با نام جغد یاد شد.

بنابر این، با توضیح­های یادشده، بهتر است که برای نام فارسی این گونه، از نام درست آن یعنی بوف ماهیخوار استفاده شود.

-----

اصلاح نام کبوتر خاوری به چشم زرد

Persian name of Yellow-eyed Dove

اکنون در خانواده کبوتر، دو گونه با نام خاوری وجود دارد: کبوتر خاوری و قمری خاوری. در مورد قمری خاوری، چون با نام انگلیسی آن یعنی Oriental Turtle Dove  هماهنگ است، نام آن جاافتاده است ولی در مورد نام کبوتر خاوری، این نام فارسی با نام انگلیسی آن هماهنگ نیست. در عین حال، به نظر می رسد که وجود دو گونه از یک خانواده با نام فارسی تعیین کننده مشابه، نه تنها کمک کننده نیست بلکه در زمان کاربرد نام فارسی، ایجاد سردرگمی خواهد کرد. بنابر این پیشنهاد می شود که برای نام فارسی گونه Yellow-eyed Dove هماهنگ با نام انگلیسی، از نام "کبوتر چشم زرد (خاوری)" استفاده شود.

-----

اصلاح نام سسک درختی زرد به لیمویی

Persian name of Icterine Warbler

این گونه دارای دو نام فارسی بوده است. در فهرست پرندگان ادهمی 1384 و اسکات و ادهمی 2006 نام سسک درختی لیمویی به کار رفته بود اما نام سسک درختی زرد رواج بیشتری داشته است. با توجه به استفاده از واژه زرد در برخی دیگر از گونه های سسکها، با لحاظ کردن رنگ بدن این گونه و نیز در نظر گرفتن نام Icterine که متفاوت از رنگ زرد است، بهتر است که نام لیمویی بر نام زرد اولویت داده شود. بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "سسک درختی لیمویی (زرد)" در نظر گرفته شد.

-----

اصلاح نام زاغ خالدار به فندق شکن

Persian name of Spotted Nutcracker

فندق شکن یک گروه از پرندگان از جنس Nucifraga و دارای سه گونه هستند که یکی از گونه های آن یعنی خالدار در ایران ثبت شده است (لازم به یادآوری است که یک گونه دیگر از این گونه با نام مشابه یعنی فندق شکن خال درشت Large-spotted Nutcracker است). چنانچه بخواهیم از نام درست تری استفاده کنیم، نام فندق شکن بر نام زاغ خالدار اولویت دارد. بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "فندق شکن (زاغ) خالدار" در نظر گرفته شد.

-----

اصلاح نام لیکوی تالابی به خوزی

Persian name of Iraq Babbler

برای نام فارسی این گونه، با در نظر گرفتن زیستگاه مطلوب این گونه، نام لیکوی تالابی انتخاب شده بود. همچنین در برخی منابع از نام خوزی استفاده شد. بر اساس تصمیم های قبلی، با توجه به در نظر گرفتن زیستگاه و محدود نبودن به یک محدوده خاص، نام لیکوی تالابی بر لیکوی خوزی اولویت داشت، اما با در نظر گرفتن نام گونه سسک نیزار خوزی، به نظر می رسید که پرنده نگرها نام خوزی را برای لیکوی خوزی ترجیح می دادند (برای هماهنگی بین لیکوی خوزی با سسک خوزی در ذهن مخاطبان و هماهنگی در کاربرد گفتاری این دو نام و نیز هماهنگی بین دو نام Iraq Babbler و Basra Reed Warbler). بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "لیکوی خوزی (تالابی)" اولویت داده شد.

اصلاح نام فارسی چاخ لق هندی به بزرگ

Persian name of Great Stone-Curlew

با توجه به وجود گونه ای دیگر با نام Indian Stone-Curlew و گزارش مشکوک آن از ایران و عدم تداخل بین نام واقعی این گونه (چاخ لق بزرگ که مطابق با نام انگلیسی آن نیز است) و با نام چاخ لق هندی (که در حقیقت یک گونه دیگر است)، نیاز ضروری بود تا نام فارسی این گونه زودتر اصلاح شود. جثه چاخ لق بزرگ (حدود 50 سانتیمتر) هم به درستی بزرگتر از چاخ لق معمولی (حدود 42 سانتیمتر) است. بنابر این، نام فارسی پیشنهادی و درست "چاخ لق بزرگ" است.

-----

تکمیل نام فارسی سهره سیاه

Persian name of White-winged Grosbeak

 

می توان گفت که نام "سهره سیاه" نامی عمومی تلقی می شود. در دنیا هشت گونه از سهره­های سیاه (Grosbeak) در سه جنس Mycerobas و Hesperiphona و Eophona وجود دارند. از سهره­های سیاه جنس Mycerobas چهار گونه وجود دارد که گونه سهره سیاه بال سفید از شمال ایران تا چین و میانمار پراکنش دارد، گونه دوم (بال خالدارSpot-winged ) از شمال پاکستان تا شمال ویتنام حضور دارد و دو گونه نیز در هیمالیا زیست می کنند. به نظر می رسد که برای بیان نام رسمی گونه ای که در ایران حضور دارد و نیز افزایش دانش در پرنده نگرها، نام آن را دقیق تر بیان کنیم و نام تعیین کننده "بال­سفید" را به آن اضافه کنیم. بنابراین نام فارسی تکمیلی این گونه به شکل زیر خواهد بود:

"سهره سیاه بال سفید"

-----

تکمیل نام فارسی آب شکاف

Persian name of Indian Skimmer

به جز گونه آب شکاف هندی که ایران نیز در حوزه پراکنش آن حضور دارد، دو گونه دیگر از آب شکاف­ها وجود دارند. گونه دیگر آب شکاف آفریقایی است و گونه سوم آب شکاف سیاه است که در قاره آمریکا حضور دارد. بنابر این، برای روشن شدن وابستگی گونه ای که در ایران دیده می شود، به هر یک از گونه های هندی یا آفریقایی و افزودن دانش بیولوژیکی گونه در میان پرنده نگرها، بهتر است که نام تعیین کننده این گونه نیز آورده شود. بنابر این، نام تکمیلی فارسی این گونه به شکل زیر خواهد بود:

"آب شکاف هندی"

-----

تکمیل نام فارسی مارگردن

Persian name of African Darter

 

به جز گونه مارگردن آفریقایی که ایران نیز در حوزه پراکنش آن وجود دارد، سه گونه دیگر از مارگردن­ها وجود دارند. گونه دوم، مارگردن شرقی در شبه قاره هند دیده می شود. گونه سوم در استرالیا دیده می شود و گونه چهارم در قاره آمریکا حضور دارد. بنابر این، برای روشن شدن وابستگی گونه ای که در ایران دیده می شود، به دو گونه آفریقایی یا شرقی و افزودن دانش بیولوژیکی گونه در پرنده نگرها، بهتر است که نام تعیین کننده گونه نیز در نام رسمی این گونه آورده شود. بنابر این، نام فارسی تکمیلی این گونه به شکل زیر خواهد بود:

"مارگردن آفریقایی"

-----

اصلاح نام انگلیسی سنقر خاکستری

Change of English name of Northern-Hen Harrier

 

به آگاهی سروران گرامی می رساند که در گذشته برای  سنقر خاکستری Circus cyaneus ، دو نام انگلیسی وجود داشت:  Hen Harrier وNorthern Harrier.

لازم به یادآوری است که نام Northern Harrier در نسخه انگلیسی و در اوراسیا رواج داشت ولی در نسخه آمریکایی، نام Hen Harrier رواج داشت.

 

به هر حال، در سالهای گذشته این گونه خود به دو گونه تفکیک شد:

1. گونه Hen Harrier با نام علمی Circus cyaneus و
2. گونه Northern Harrier با نام علمی Circus hudsonius.

 

بنابر این، گونه ای که در ایران دیده می شود با نام انگلیسی  Hen Harrier و با نام علمی Circus cyaneus است. گرچه نام علمی آن برای ما ثابت بوده است اما با توجه به کاربرد نسخه انگلیسی آن در فهرستهای پرندگان ایران، نیاز است که در کاربرد نام انگلیسی آن بیشتر دقت شود.

 

-----

اصلاح نام فارسی سسکهای راه راه ایران

Persian name of barred and streaked warblers

 

نام راه راه در گذشته برای سه گونه از سسکهای ایران به کار رفته بود. این سه گونه عبارتند از:

"سسک سینه راه راه" Barred Warbler،

"سسک جگن زار (تالابی راه راه)" Sedge Warbler،

"سسک ملخی (راه راه)" Common Grasshopper Warbler.

 

این موضوع در موارد متعددی باعث بروز مشکل در ثبت رکورد این سه گونه می شود. یکی از معیارها در نامگذاری فارسی پرندگان، نبودن ابهام و شبهه و شباهت نام در میان گونه های مشابه است. همچنین یکی از دیگر از معیارهای در نامگذاری پرندگان، کوتاه بودن نام آنها است. بنابر این، واژه "راه راه" تنها برای "سسک سینه راه راه" نگه داشته شد و در مورد دو گونه دیگر با توجه به وجود نام مناسب، واژه "راه راه" از نام آنها حذف شد.

در این میان، نام قبلی گونه کمیاب کشوری یعنی سسک ملخی که به شکل "سسک راه راه (ملخی)" بود، بیشتر از بقیه گونه ها ایجاد سردرگمی می کرد. بنابر این، برای کاهش ابهامها و اطمینان در مورد ثبت رکوردها و گزارشهای قدیم و جدید این گونه، واژه "راه راه" از نام فارسی این گونه حذف و هماهنگ با نام انگلیسی این گونه به شکل "سسک ملخی" اصلاح شد. لازم به یادآوری است که نام سسک ملخی، در گذشته در چک لیستهای ادهمی (1384)، اسکات و ادهمی (2006) به نام راه راه اولویت داده شده بود.

در مورد نام فارسی سسک جگن زار (راه راه) نیز، واژه راه راه حذف و نام فارسی معادل نام انگلیسی به شکل "سسک جگن زار" اصلاح شد. لازم به یادآوری است که نام سسک جگن زار، در گذشته در چک لیستهای ادهمی (1384)، اسکات و ادهمی (2006)، منصوری (1379، 1387، 1392)، مبصر (1395) و خالقی زاده و همکاران (1396) به کار رفته بود.

 

نامهای اصلاح شده به شکل زیر هستند:

"سسک سینه راه راه" Barred Warbler

"سسک جگن زار" Sedge Warbler

"سسک ملخی" Common Grasshopper Warbler

 

*****

توضیحات تکمیلی در مورد گروههای کلاغ و زاغ

Additional notes on crows, choughs and jays

 

در خانواده کلاغها، چیزی که مسلم است این است که کلاغ برای crows (علاوه بر سیاه بودن و نوک بزرگ، قارقار می کنند) و زاغ برای jays به کار می رود (علاوه بر رنگی بودن و عمدتا منقار و پای رنگی، صدای جق جق یا قج قج تولید می کنند). ما در نام فارسی برای همه گونه هایی که crow هستند از نام کلاغ استفاده می کنیم (به علاوه Rook) اما نام زاغ تاکنون کمی گنگ بوده است.

 

در خانواده کلاغ، زاغی نامی جاافتاده و رایجی برای Magpie است که متفاوت از کلاغها و زاغها است. البته گروه دیگری با نام غراب هم داریم که معادل Raven هستند.

 

اما سه گروه دیگه وجد دارند که خارج از این دو گروه یا با کمی تفاوت از گروههای قبلی هستند.

گروه یک Jackdows هستند که این گروه در ایران با یک گونه "کلاغ گردن بور" شناخته شده است. با وجود این، در حقیقت این گروه بیشتر شبیه زاغها هستند تا کلاغها. اگر بخواهیم از نام زاغ استفاده کنیم، مطمئنا با نام گونه دیگر یعنی زاغ بور به طور وحشتناکی اشتباه خواهد شد. بنابر این، با توجه به تیره بودن رنگ و پاها و کلفت بودن منقار این گونه، نام رایج قبلی یعنی همان نام قبلی کلاغ حفظ خواهد شد.

گروه دوم Nutcrackers (فندق شکنها) هستند که در ایران با نام زاغ خالدار به کار می روند ولی در حقیقت در دنیا، گروه مستقلی با نام فارسی فندق شکن هستند که در ایران به جای نام واقعی گونه آن یعنی Spotted Nutcracker فندق شکن خالدار، معمولا با نام زاغ خالدار بیان می شود.

گروه سوم Choughs هستند که تاکنون در مورد نام فارسی آن نیز ابهام وجود داشت. چیزی که مسلم است، به نظر می رسد که واژه کوهی باید برای تمایز این گروه خاص آورده شود. حال اینکه کلاغ هستند یا زاغ به طور دقیق نمی توان گفت که لزوما کدام یک از این اسمها درست است. از لحاظ رنگ سیاه بدن و جثه نسبتا متوسط می توان آن را کلاغ نامید ولی با توجه به پاها و منقار رنگی و نیز منقار نازک و صدای آنها می توان آنها را زاغ نامید. بنابراین، بستگی به تمایل پرنده شناسان و پرنده نگران می شود یکی از این دو نام را انتخاب کرد اما به نظر می رسد وزنه ویژگیهای زاغ بیشتر است. همچنین تمایل پرنده نگران تاکنون بیشتر به سمت زاغ بوده است. بنابر این اولویت با نام زاغ خواهد بود.

زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک سرخ

زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک زرد

 

بر این اساس، در مورد زاغهای ایران، اکنون ما چند نوع زاغ داریم:

1. زاغ بور (گونه: ایرانی)،
2. زاغ (فندق شکن) (گونه: خالدار)،
3. زاغ جنگلی (جی جاق) (گونه: اوراسیایی) و
4. زاغ کوهی (گونه: نوک سرخ و نوک زرد).

 

در مورد زاغ بور لازه به ذکر است که زاغ بورهای جهان همگی در قاره آسیا زیست می کنند و دارای چهار گونه در جهان هستند که تنها یک گونه از آنها در ایران زندگی می کند و نامش "زاغ بور ایرانی" است. سه گونه دیگر زاغ بور در جهان زاغ بور تورانی، زاغ بور مغولی و زاغ بور سین کیانگ هستند. در مورد نام درست گونه زاغ بور لازم است که تنها به نام گروه گونه ای "زاغ بور" بسنده نکرده و نام گونه را به صورت زاغ بور ایرانی به طور کامل بیاوریم.

همچنین لازم به یادآوری است که در مورد نام گروه زاغ بور، برخی نویسندگان مانند جرویس رید، منصوری و ادهمی در چک لیستهای خود تلاش کردند که نام زاغ کویری یا زاغ بیابانی را رواج دهند اما با توجه رایج بودن نام زاغ بور از زمان انتشار کتاب اسکات و همکاران (1354) و نیز درست بودن این نام، نام زاغ بور همچنان ادامه پیدا کرده هست.

 

*****

جابجایی نام فارسی زاغهای نوک سرخ و نوک زرد

Persian name of Choughs

 

خانواده کلاغها در ایران دارای چندین گروه است:

جی جاق Jay

زاغ بور Ground Jay

زاغ خالدار (فندق شکن) Nutcracker

زاغ (کلاغ کوهی) Choughs

زاغی Magpie

کلاغها Crows

غرابها Ravens

 

در مورد زاغ (یا کلاغ کوهی) نوک سرخ و نوک زرد، نام این دو گونه در چک لیستهای قبلی ابتدا با عنوان زاغ بود (اسکات و همکاران 1354، فیروز 1379). سپس با عنوان کلاغ کوهی مطرح شد (ادهمی 1384، اسکات و ادهمی 2006) و با نام کلاغ نیز مورد استاده قرار گرفت (منصوری 1392). این موضوع باعث چندگانگی در کاربرد نام شد به طوری در برخی منابع جدید از واژه زاغ (کابلی و همکاران 1395) و کلاغ (مبصر 1395 و خالقی زاده و همکاران 1396) شد.

 

به منظور هماهنگی بهتر و ایجاد وحدت رویه، نیاز به بررسی مجدد در مورد انتخاب نام بهتر از بین این دو گزینه بود. به نظر می رسد که واژه "زاغ"، نامی بهتر بوده، بیشتر مورد پسند پرنده نگران و پرنده شناسان ایرانی است.

 

اگر کلاغها را گروهی از پرندگان درشت جثه از خانواده کلاغ با رنگهای سیاه (قهوه ای) و خاکستری با منقاری نسبتا کوتاه و ضخیم در نظر بگیریم، زاغها را نیز می توان پرندگان به نسبت کوچک (تا متوسط جثه) از خانواده کلاغ با منقاری به نسبت بلند و نازک با بدنی رنگارنگ در نظر گرفت.

 

بدین ترتیب، نام اصلاح شده این دو گونه به شکل زیر است:

"زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک سرخ"

"زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک زرد"

 

*****

اصلاح نام فارسی لیکوی معمولی (افغان)

Persian name of Afghan Babbler

 

 

تاکنون در ایران دو گونه لیکو وجود داشت: لیکوی تالابی (خوزی) و لیکوی معمولی.

 

در دهه گذشته، گونه لیکوی معمولی خود به دو گونه تفکیک شد:

لیکوی معمولی Common Babbler Turdoides caudatus و

لیکوی افغان Afghan Babbler Turdoides huttoni

 

بر این اساس نام فارسی "لیکوی معمولی" مربوط به گذشته بود که نیاز بود در مورد نام فارسی آن تصمیم گیری شود. با توجه به نام انگلیسی گونه ای که در ایران زیست می کند و مطابقت نام فارسی با آن، نام فارسی این گونه "لیکوی افغان" پیشنهاد شده است.

 

البته گونه "لیکوی افغان"، خود دو زیرگونه دارد:

زیرگونه لیکوی ایرانی T. huttoni salvadorii و

زیرگونه لیکوی افغانT. huttoni huttoni .

 

*****

تغییر نام سلیم کوچک به سلیم پاسیاه

Persian name of Kentish Plover

 

 

در مورد نام فارسی سلیم کوچک یا پاسیاه، ابتدا نام پاسیاه برای این گونه، اولین بار در سال 1338 در چک لیست پرندگان ایران به زبان فارسی (کتاب جرویس رید، 1338)، به کار رفته بود اما بعدا به سلیم کوچک تغییر یافت (اسکات و همکاران 1354) و به همین شکل ادامه یافت.

 

آنچه که مسلم است، واژه کوچک در نام فارسی چندین گونه از سلیمها و تلیله ها به کار رفته است (سلیم طوقی کوچک، سلیم کوچک، سلیم شنی کوچک و تلیله کوچک). به نظر می رسد کاربرد واژه کوچک در بین سلیمها و تلیله ها بیش از حد معمول است که گاهی ممکن ایجاد اشتباه نماید و لازم است در جهت کاهش چنین خطاهایی گام برداریم.

 

بنابر این نام "سلیم پاسیاه" که اولین نام معرفی شده برای این گونه بود، در اولویت قرار گرفت و نام اصلاح شده آن به شکل زیر است:

 

"سلیم پاسیاه (کوچک)"

Kentish Plover

Charadrius alexandrinus

 

*****

اصلاح نام فارسی پیپت صحرایی

Persian name of Meadow Pipit

 

در گروه پیپتها، نام فارسی دو گونه (یعنی پیپت صحرایی و پیپت خاکی یا دشتی) اغلب اشتباه می­شود. با توجه به وجود یک گونه دیگر با نام پیپت خاکی (پیپت دشتی) و بروز خطا به میزان زیاد برای استفاده از نام­های پیپت صحرایی و پیپت دشتی، لازم است که این نامها اصلاح شوند. البته پیپت خاکی معادل درست و ترجمه انگلیسی آن یعنی خاکی (نوعی رنگ و معادل Tawny) است اما به علت کاربرد نام قبلی آن یعنی پیپت دشتی برای این گونه، در بسیاری از اوقات موجب بروز خطا و سردرگمی بین دو گونه یعنی پیپت دشتی و پیپت صحرایی می­شود. بنابراین، لازم است که برای کاهش خطاهای احتمالی و هماهنگی نامهای فارسی و انگلیسی، نام فارسی "پیپت صحرایی" تغییر یابد.

برای نام جایگزین، می توان از چندین واژه از قبیل چمنزار، علفزار، سبزه زار و  مرغزار استفاده کرد. به نظر می رسد که از بین این واژه ها، چمنزاراز طرف فرهنگستان زبان و ادب فارسی برابر واژه انگلیسی Meadow در نظر گرفته شده است و بهتر از بقیه با نوع زیستگاه این گونه مطابقت دارد. بنابر این، نام پیشنهادشده برای این گونه به شکل زیر است:

 

پیپت چمنزار (صحرایی)

Meadow Pipit

Anthus pratensis

 

 

*****

اصلاح نام فارسی دم جنبانک سرزرد (لیمویی)

Persian name of Citrine Wagtail

 

با توجه به استفاده از واژه زرد در دو گونه بسیار نزدیک به هم یعنی دم­جنبانک سرزرد و دم­جنبانک شکم­زرد، ضروری به نظر می­رسد که برای کاهش خطاهای احتمالی، نام یکی از دم جنبانک­هایی که در نام فارسی آن از واژه زرد استفاده شده است، به نام دیگری تغییر کند.

اتفاقا در نام انگلیسی یکی از این دو از واژه Citrine یعنی لیمویی استفاده شده است و نام علمی این گونه نیز Motacilla citreola است که از نظر رنگ­شناسی هم کاملا درست است و با رنگ زرد متفاوت است. 

بنابر این، بهتر است که برای نام فارسی این گونه و همچنین برای تنوع بخشی به نامهای فارسی، از نام "دم­جنبانک لیمویی (سرزرد)" استفاده شود.

 

*****

جابجایی نام فارسی اسکوآها (کاکایی اقیانوسی ها)

Persian name of Skuas

 

پرندگان جنس Stercorarius شامل دو گروه از پرندگان به نامهای Skua (معمولا به رنگ قهوه ای و دارای بدنی تپل) و گروه Jaeger (دارای بدنی باریکتر و کشیده­تر( هستند. در هر صورت، همگی آنها در اقیانوس­ها و جزایر دور از  قاره­ها زیست می­کنند. بنابر این، برای نام فارسی مشترک که برای هر دو گروه نیز قابل استفاده باشد، به نظر می­رسد که بهتر است از واژه "کاکایی اقیانوسی" استفاده شود. نام کاکایی اقیانوسی ابتدا توسط تیم پرنده شناسان فرهنگستان پیشنهاد شد (ادهمی 1384، اسکات و ادهمی 2006) و در کتاب مبصر (1395) به کار رفت. اکنون این نام برای بسیاری از پرنده نگران ایران نامی آشنا است. بنابراین، با توجه به ترجیح استفاده از واژگان فارسی، نام اصلاح شده این گروه از پرندگان به ترتیب زیر است.

 

"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) قهوه ای"

"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) دم پیچ"

"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) قطبی"

"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) دم دراز"

 

*****

جابجایی نام کرکس مصری (کوچک)

Persian name of Egyptian Vulture

Neophron percnopterus

 

نام فارسی این گونه ابتدا تنها به صورت کرکس استفاده شد (اسکات و همکاران 1354، فیروز 1379).

در دهه 1380 شمسی، با استفاده بیشتر از واژه کرکس برای همه گونه های لاشخور ایران، کرکس به نامی عمومی تبدیل شد. بنابر این لازم بود که برای تعیین نام این این گونه از واژه تعیین کننده استفاده شود که با توجه به اندازه کوچک این گونه در مقایسه با بقیه گونه ها، از نام ویژه کرکس کوچک و نام کرکس مصری به عنوان نام دوم این گونه به کار رفت (اسکات و ادهمی 2006 و منصوری (1392).

در دهه 1390 شمسی، در کتاب اطلس پرندگان ایران، نام کرکس مصری جایگزین کرکس کوچک (بختیاری 1393، کابلی و همکاران 1395) و در چک لیستهای بعدی (مبصر 1395، خالقی زاده و همکاران 1396) به همین شکل ادامه پیدا کرد.

با توجه به طرح تدوین برنامه عمل ملی برای این گونه در کشور، مشکل عدم استقبال سیاستگذاران و مدیران برای حمایت از گونه ای با نام مصری در سطح ملی و در کشور ایران بروز کرد چرا که حفاظت از گونه کرکس مصری در ایران نامفهوم بود. بنابر این، پیشنهاد شد که به منظور موفقیت در تهیه و تدوین چنین طرحی و اجرای عملی آن، نام قبلی کرکس کوچک مجددا احیا شود و نام آن به شکل "کرکس کوچک (مصری)" به کار رود.

 

بنابراین، نام درست این گونه به شکل زیر است:

 

"کرکس کوچک (مصری)"

Egyptian Vulture

Neophron percnopterus

 

*****

اصلاح نام فارسی اسکوترها (اردک­های سیاه)

Persian name of Iranian Scoters

 

با توجه به تغییر در آرایه بندی (تاکسونومی) اسکوترهای جهان در دهه گذشته، لازم است نام پیشین دو گونه اسکوتر (اردک سیاه) که در ایران ثبت شده بودند، اصلاح شود.

اسکوترها اردک­هایی از جنس Melanitta و دارای شش گونه در جهان هستند که همگی سیاه رنگ هستند. اسم جنس این گروه از اردکها به طور دقیق به معنی سیاه است. نام فارسی این گروه از اردک­ها در گذشته، اردک سیاه بود. با توجه به اینکه در نام فارسی برای دو گونه دیگر از اردک­های ایران نیز از واژه سیاه استفاده شده بود (یعنی اردک سیاه کاکل و اردک سرسیاه)، بهتر بود که نام اصلاح شده اسکوترها با جابجایی این دو واژه به صورت ترکیب جدید ولی با همان معنی ارائه شود. بنابر این، به نظر می­رسد که نام فارسی عمومی و مشترک آنها به صورت "سیاه اردک" مناسب باشد.

 

در مورد نام فارسی دو گونه ثبت شده از این گروه از اردکها در ایران، نام آنها به شرح زیر اصلاح شد.

یکی از گونه های ثبت شده ایران، Common Scoter با نام علمی Melanitta nigra است که نام قبلی آن اسکوتر سیاه (یا اردک سیاه) بود. لازم به یادآوری است که در دهه گذشته، گونه اسکوتر سیاه Black Scoter با نام علمی Melanitta americana از گونه اسکوتر معمولی تفکیک شد و اکنون هر دو، یک گونه مستقل محسوب می شوند (Livezey 1995; Collinson et al. 2006, Sangster 2009, BOU-Sangster et al. 2005 & AOU 2010, NACC Supplement 51). بنابر این لازم بود که نام فارسی این گونه همراه با اصلاح نام جنس آن، تغییر کند. نام جدید با در نظر گرفتن نام انگلیسی این گونه به صورت زیر اصلاح شد.

Melanitta nigra

Common Scoter

"سیاه اردک (اسکوتر) معمولی"

 

یکی دیگر از گونه های ثبت شده ایران، Velvet Scoter با نام علمی Melanitta fusca است که نام قبلی آن اردک سیاه (اسکوتر) مخملی (Scott & Adhami 2006) یا اردک سیاه (اسکوتر) بال سفید (منصوری 1392) بود. لازم به یادآوری است که در دهه گذشته گونه اسکوتر بال سفید White-winged Scoter با نام علمی Melanitta deglandi از گونه اسکوتر مخملی تفکیک شد و اکنون هر دو، گونه مستقل محسوب می شوند (Livezey 1995, BOU-Sangster et al. 2005). بنابر این لازم بود که در نام فارسی این گونه واژه بال سفید حذف شده و نام مخملی، تثبیت شود. نام جدید با در نظر گرفتن نام انگلیسی این گونه به صورت زیر اصلاح شد.

Melanitta fusca

Velvet Scoter

"سیاه اردک (اسکوتر) مخملی"

*****

 

تغییر آرایه و نام آبچلیک شکیل به تلیله شکیل

Taxonomic change of Ruff

 

در سالهای برخی تغییرها در مورد رده بندی پرندگان رخ داده است. یکی از این تغییرها در مورد آبچلیک شکیل بود. بر اساس آخرین تغییرات انجام شده، آبچلیک شکیل از گروه آبچلیگها به گروه تلیله ها منتقل شده است و جنس آن نیز از Philomachus به Calidris تغییر کرده است (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). این تغییر توسط بیشتر فهرستهای جهانی پرندگان پذیرفته شده است (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019 ). بنابر این نام کامل این گونه به شکل زیر تغییر می کند:

 

تلیله (آبچلیک) شکیل

Ruff

Calidris (Philomachus) pugnax

 

There have been some changes in taxonomy of birds in recent years. One of these change has happened for the Ruff. According to the change, the Ruff moved to the group stints and its genus changed from Philomachus to Calidris (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). This change has been addopted by most of world checklists (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019).

 

References

Banks RC. 2012. Classification and nomenclature of the sandpipers (Aves: Arenariinae). Zootaxa 3513: 86–88.

 

Boyd III, John H. - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018.

 

Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.

 

Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.

 

del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.

 

Gibson R & A Baker. 2012. Multiple gene sequences resolve phylogenetic relationships in the shorebird suborder Scolopaci (Aves: Charadriiformes). Molecular Phylogenetics and Evolution, 64: 66–72.

 

Gill, F and D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2). Doi 10.14344/IOC.ML.9.2.  http://www.worldbirdnames.org/

 

HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].

-----

ادغام زیرگونه های شاهین و بحری

Lump of subspecies of Barbary Falcon and Peregrine Falcon

 

از گذشته های دور، موضوع تفکیک یا ادغام زیرگونه های شاهین و بحری یکی از موضوعات مورد بحث و چالش برانگیز در میان پرنده شناسان بوده است.

 

در حالی که تا سالهای گذشته این دو گونه از هم جدا بودند.

لازم به توضیح است که در کتابهای قدیمی پرنده شناسی و در دو چک لیست جهانی (Boyd 2017,  Sibley & Monroe 1993) و همچنین در بسیاری از چک لیستهای جهانی تا سالهای گذشته، شاهین گونه مستقلی بوده است.

 

در سالهای اخیر، بیشتر چک لیستهای جهانی دو زیرگونه شاهین معمولی (Barbary Falcon) را همراه با بقیه زیرگونه های بحری در قالب گونه بحری (Peregrine Falcon) دانسته اند و گونه شاهین را گونه مستقلی نمی دانند (IOC 2019, Clements 2019, del Hoyo et al. 2014, Christidis et al. 2014).

 

در مورد علت تفکیک شاهین از بحری، چندین دلیل وجود دارد. از جمله آنها می توان به اختلاف رنگ، جثه، زیستگاه شاهین نسبت به بقیه زیرگونه های بحری دانست. شاهین یکی از گونه های بسیار جالب از نظر تکاملی است که ظاهرا در میانه راه تکاملی است که زمان تکامل آن به ما نزدیکتر است. در هر صورت، با وجود نسبی علایم اشتقاق گونه ای از نظر تکاملی و مشهود بودن این اختلافات، چک لیستهای جهانی این میزان اختلاف را از نظر ژنتیک کافی ندانسته اند و آن را گونه مستقلی نمی دانند. یکی از دلایل دیگر برای نپذیرفتن گونه مستقلی این است که دو زیرگونه شاهین، توسط بقیه زیرگونه های بحری احاطه شده اند و دارای پراکنش مشخص بدون همپوشانی هستند.

لازم به یادآوری است که در صورت یافتن دلایل علمی محکم و کافی، ممکن است در آینده در مورد تاکسونومی این گونه باز هم تغییرات و اصلاح لازم صورت گیرد.

 

با توجه به مطالب بالا و ادامه بحثهای تاکسونومیک در مورد بحری و شاهین، از این پس در فهرستهای پرندگان ایران، دو گونه بحری و شاهین با هم ادغام خواهند شد. برای انتخاب نام فارسی این گونه ادغام شده، از بین دو نام فارسی شاهین و نام عربی بحری، طبیعتا نام شاهین انتخاب خواهد شد. همچنین برای شناخت بهتر این گونه (بحث برانگیز تاکسونومیک) همه زیرگونه های شاهین و بحری (بحری سیبری، بحری مدیترانه ای، شاهین عربی و شاهین آسیای میانه) در قالب یک گونه و با ذکر زیرگونه ها اشاره خواهند شد.

 

شاهین (بحری) سیبری

Siberian Falcon

Falco peregrinus calidus Latham, 1790

 

شاهین (بحری) مدیترانه ای

Mediterranean Falcon

Falco peregrinus brookei Sharpe, 1873

 

شاهین پسِ‌سرسرخ (آسیای میانه)

[Central Asian Falcon] (Red-naped Falcon)

Falco peregrinus babylonicus Sclater, PL, 1861

 

شاهین عربی (باربری)

[Arabian Falcon] (Barbary Falcon)

Falco peregrinus pelegrinoides Temminck, [in Temminck & Laugier] 1829

 

منابع

• Christidis et al. (2014). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.
• Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. (2018). The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.
• del Hoyo, J., A. Elliott, J. Sargatal & D. A. Christie (Eds). (1992-2013). Handbook of the Birds of the World, Lynx Edicions.
• del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott,  L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. (2014-2016). HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.
• Gill, F & D Donsker (Eds). (2019). IOC World Bird List (v 9.2)
• John H. Boyd III - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018
• Peters, J.L. et al. (1931-1986). Check-list of Birds of the World. Harvard University Press/Museum of Comparative Zoology.
• Sibley, C. G. and B. L. Monroe. 1993. A Supplement to Distribution and Taxonomy of Birds of the World. Yale University Press, New Haven, Connecticut.

-----

تکمیل نام فارسی شاهین معمولی

Persian name of Barbary Falcon

 

تاکنون برای نام فارسی Barbary Falcon از نام عام "شاهین" استفاده می شد که در برخی از موارد نارسا بود. در سالهای اخیر برخی از پرنده­نگرها از نام شاهین پشت گردن سرخ Red-naped Falcon استفاده کرده بودند.

با توجه به اینکه، این نام انگلیسی تنها برای یکی از زیرگونه های Barbary Falcon استفاده می شود، به نظر می رسد که استفاده از نام این زیرگونه برای خود گونه مناسب نباشد و موجب سردرگمی تعیین گونه و زیرگونه خواهد شد. همچنین در برابر پرسش بسیاری از عزیزان که خواهان نام فارسی مناسب برای Barbary Falcon بودند، متاسفانه تاکنون نام مناسبی پیشنهاد نشده بود.

بنابر این، برای تعیین نام فارسی دقیق این گونه (Barbary Falcon)، پیشنهادهای مختلف بررسی شد و در نهایت ، با توجه به جمعیت مناسب این گونه نسبت به گونه های دیگر شاهین در ایران، واژه معمولی برای تکمیل نام فارسی این گونه انتخاب شد. 

بنابراین، با افزودن واژه معمولی در انتهای نام فارسی این گونه، نام این گونه کاملتر شده و برای بیان دقیق این گونه، به صورت زیر نوشته خواهد شد.

"شاهین معمولی"

-----

اصلاح نام فارسی پرستودریایی خلیج فارس (ساندرز)

Persian name of Saunder’s Tern

 

نام ساندرز در گذشته برای نام فارسی این گونه به کار می رفت. با توجه به پراکنش این گونه در کشور (حاشیه خلیج فارس) و همچنین محدود بودن پراکنش جهانی این گونه به خلیج فارس تا دریای سرخ، نام پرستودریایی خلیج فارس، قبلا توسط برخی از پرنده شناسان ایران پیشنهاد شده بود. طبق قاعده تبعیت اسامی فارسی، در صورت مشابهت نامهای علمی و انگلیسی، استفاده از نام ساندرز ترجیح دارد. در عین حال، نام خلیج فارس، تاکنون تنها در این گونه از پرندگان ایران، استفاده شده است. با توجه اینکه در میان پرنده­نگرهای ایران، تمایل و اشتیاق استفاده از این نام وجود داشت، نام پرستودریایی خلیج فارس بر ساندرز ترجیح داده شد. بنابر این، نام ساندرز در داخل پرانتز نوشته خواهد شد. نام فارسی این گونه، به صورت "پرستودریایی خلیج فارس (ساندرز)" نوشته خواهد شد.

-----

اصلاح نام فارسی دارکوب باغی (سوری)

Persian name of Syrian Woodpecker

 

نام این گونه از ابتدای دهه 1350 شمسی تا اواسط دهه 1380 شمسی دارکوب باغی بود. از اواسط دهه 1380 بیشتر پرنده شناسان و پرنده نگران ایران، برای مطابقت نام فارسی با نامهای علمی و انگلیسی، از نام دارکوب سوری استفاده کردند. به هر حال، اخیرا سعی شده است تا شناخت زیرگونه های پرندگان ایران بیشتر شود. دارکوب سوری یا باغی در جهان و ایران، سه زیرگونه دارد: سوری D. s. syriacus، آسیای میانه D. s. transcaucasicus و بلوچی D. s. milleri.  چنانچه بخواهیم برای نام فارسی، همچنان از نام دارکوب سوری استفاده کنیم، امکان استفاده از نام دارکوب سوری بلوچی یا دارکوب سوری آسیای میانه نیست ولی نام دارکوب سوری، تنها برای یکی از زیرگونه های این گونه قابلیت کاربرد دارد. بنابر این، برای درستی و روانی نام فارسی، بهتر است از همان نام قبلی دارکوب باغی استفاده شود. بر این اساس، نام دارکوب باغی ترجیح داده شده و نام سوری در داخل پرانتز و نام فارسی این گونه، به صورت "دارکوب باغی (سوری)" نوشته خواهد شد.

-----

ویرایش نام فارسی زنبورخوار گلوخرمایی (ایرانی)

Persian name of Blue-cheeked Bee-eater

 

در نام علمی این گونه از  نام قدیمی ایران یعنی پرشیا M. persicus استفاده شده است. همچنین در منابع متعدد و حتی در برخی از چک لیستهای کنونی در نام انگلیسی آن از Persian Bea-eater استفاده شده است.

بنابر این، نام زنبورخوار ایرانی در درون پرانتز افزوده شده، نام فارسی این گونه، به صورت زنبورخوار گلوخرمایی (ایرانی) نوشته می شود.

-----

تکمیل نام فارسی سسک بیدی معمولی

Persian name of Willow Warbler

در ایران چندین گونه سسک وجود دارد که در آنها از واژه بیدی استفاده شده است: سسک بیدی، سسک بیدی کوچک و سسک سبز بیدی. بر همین اساس، به نظر می رسد که دیگر کاربرد نام سسک بیدی یک اسم عام تلقی می شود و ممکن است گنگ بوده، برای تعیین دقیق گونه مناسب نباشد. به همین دلیل با توجه به فراوانی سسک بیدی Willow Warbler در ایران، با افزودن واژه معمولی در انتهای نام فارسی این گونه، نام این گونه کاملتر شده و برای بیان دقیق این گونه، به صورت سسک بیدی معمولی نوشته خواهد شد.

-----

توضیحات تکمیلی در مورد نامهای استپی، صحرایی و دشتی

Additional notes on terminology of Steppe

 

یکی از نکات لازم در کاربرد نامهای فارسی، این است که نامهای فارسی باید مورد تأیید متخصصین زبان فارسی نیز باشد. یکی از دغدغه های هر شخصی، حفظ هویتهای ملی اعم از سرزمین، طبیعت، فرهنگ و ادبیات آن کشور است. در مورد فرهنگ و ادبیات، حفظ زبان، رسم الخط و واژگان آن و رعایت دستور زبانی از مؤلفه های مهم آن هستند. البته در همه زبانها، نام جغرافیایی مکانها و شخصیتها عمدتاً دارای واژگان و تلفظ یکسانی هستند که با رسم الخط مختلف نوشته می شوند. طبیعتاً در زبان فارسی نیز، استفاده از این نامها با رسم الخط فارسی منعی ندارد. چنانچه برای چیزی یا مفهومی، نامی فارسی وجود داشته باشد، ما مجاز به نوشتن نام انگلیسی یا خارجی با رسم الخط فارسی نیستیم. به هر حال، گاهی به دلیل نیاز یک زبان به یک یا چند واژه خاص که قبلاً در آن زبان وجود نداشته است یا پاسخگوی نیاز فرهنگی آن جامعه نبوده است، واژگان بیگانه از زبان دیگر قرض گرفته می شود و کم کم بخشی از واژگان زبانی جامعه پذیرنده آن واژه می شود که به آن گرته برداری می گویند. در حقیقت، از نظر ادبیات فارسی، گرته برداری اسامی از زبانهای دیگر تنها در موارد خاص مجاز است (در عین حال، میزان آن باید محدود باشد).

 

از دیدگاه بیومهای کره زمین

روی کره زمین چندین بیوم متفاوت وجود دارد که از عرضهای شمالی به نام توندرا، تایگا، جنگلهای سوزنی برگ (همیشه سبز)، جنگلهای پهن برگ (خزان کننده)، استپ (علفزار و بوته زار)، بیابان و جنگلهای استوایی (بارانی) هستند. در کتابهای قدیمی جغرافیا برای منطقه استپی دنیا، از نام علفزارهای منطقه معتدله استفاده می شد که معادل مناطق استپی دنیا بود و از شرق اروپا تا شرق چین را بر می گیرد و بخش مرکزی ایالات متحده آمریکا نیز دارای چنین زیستگاهی است. در این بیوم، عمدتاً هم زمینهای صاف و هموار و دشتهای بزرگ وجود دارد و مناطق تپه ماهوری را نیز در بر می گیرد. این بیوم، از نظر پوشش گیاهی نیز ممکن است به صورت علفزار متراکم یا دارای پوشش گیاهی پراکنده و خاک نیمه لخت باشند. گاهی نیز درخت یا درختچه به صورت پراکنده وجود دارد. در متنهای علمی و تخصصی، برای بیان نوع بیوم، زیستگاه و پوشش گیاهی آن، در حال حاضر عمدتاً از همان واژه استپی استفاده می شود.

 

از دیدگاه زیستگاههای ایران و پوشش گیاهی

از نظر نقشه پوشش جنگلها و مراتع، به جز نواحی جنگلی هیرکانی، زاگرسی و جنوب کشور، بیشتر مناطق ایران از پوشش استپی است که در این نقشه های با عنوان مراتع یاد می شود. اصولاً کاربرد واژه مرتع و مراتع، توام با واژه های مرتعداری، تولید علوفه و دام است و تفکر بهره برداری از این نوع زیستگاه است که واژه مناسبی برای مناطق بکر دیدگاه محیط زیست و حفاظت حیات وحش نیست بلکه خود یکی از تعارضات مهم موجود در مورد حفاظت حیات وحش کشور است.

 

در منطقه خاورمیانه و ایران پنج منطقه رویشی وجود دارد: 1- منطقه اروپا-سیبری، منطقه مدیترانه ای، 3- منطقه ایران-تورانی، 4- منطقه صحرا-عربستان، 5- منطقه سودان-زامبزین (Zohary 1981).

به بیانی دیگر، در جنوب غرب آسیا پنج واحد جغرافیایی وجود دارد: 1- منطقه هیرکانی و قفقاز (ارسباران و جنگلهای شمال کشور)، 2- منطقه ایران-آناتولی و ایران-تورانی (بخش اعظم ایران)، 3- منطقه نوبوسندی (جنوب ایران و سیستان و بلوچستان)، منطقه صحرا-عربستان (خوزستان).

 

واحدهای گیاهی ایران را می توان به ده نوع تقسیم بندی کرد:

1. جنگلهای انبوه (هیرکانی، مانگرو)
2. درختزارها (سوزنی برگان همیشه سبز، درختزارهای شبه ساوان)
3. خلنگ زارها (همیشه سبز سوزنی برگ، پهن برگ سردسیری، خشکی پسند، نیمه کویری)
4. خلنگ زارهای پاکوتاه
5. اجتماعات علفزار زمینی
6. علفها و گونه های نیمه چوبی تالابها
7. اجتماعات گیاهی یکساله
8. رویشهای تپه ای ماسه ای
9. کویرها
10. توده های گیاهی منطقه آلپی (ولفگانگ فری و ویلفرید پروبست) (از کتاب پوششهای گیاهی ایران، هنریک مجنونیان، 1378).

 

از دیدگاه نوع زیستگاههای ایران، در حقیقت، به جز مناطق جنگلهای هیرکانی و زاگرسی، کوهستانهای صخره ای و همچنین اگر زیستگاههای تالابی و بیابانهای خشک را در نظر نگیریم، بقیه مناطق کشور یعنی بخش وسیعی از پوشش گیاهی ایران نیز در منطقه رویشی ایران-تورانی قرار دارد. در ارتباط با پوشش گیاهی در این منطقه، در گذشته از واژه های علفزار، خلنگ زار، بوته زار و درختزار استفاده می شد. واژه خلنگ زودتر از بقیه این کلمات مورد اشاره حذف شد. سه واژه دیگر هنوز در سطح وسیعی مورد استفاده قرار می گیرند. موضوعی که مهم است این است که بخش وسیعی از کشور که در منطقه رویشی ایران-تورانی قرار دارد، دارای هر سه نوع این پوششهای گیاهی است و به ترکیب همه این سه نوع زیستگاه، استپ گفته می شود. همان طور که در بالا دیده می شود، نوع پوشش گیاهی صحرا به نوعی پوشش گیاهی بیابانی و نیمه بیابانی در شبه جزیره عربستان و همچنین در قاره آفریقا اطلاق می شود و متفاوت از نوع پوشش گیاهی استپی است. در ایران، به دلیل اینکه بخش وسیعی از کشور استپی است و کاربرد زیاد آن در منابع علمی و تخصصی، نام و اصطلاح استپی، به تدریج در حال رواج بیشتری است.

 

از دیدگاه فرهنگی-ادبی

از دیدگاه تاریخی و فرهنگی-ادبی، چندین واژه مرتبط با معنی واژه استپ هستند که در زبان فارسی استفاده شده اند: الف- در معنی عام: صحرا، دشت، دمن؛ ب- در معنی خاص: خلنگ زار، بیشه زار، بوته زار، علفزار، مرغزار (و نیز راغ)، چمنزار و سبزه زار.

 

در فرهنگ دهخدا؛ خلنگ زار به معنی زمین پرخس و خار، خارستان آمده است و خلنگ گیاهی است به صورت درخت یا درختچه و نوعی از آن علفی است.

در فرهنگ معین؛ برای مرغزار آمده است: سبزه زار، چمنزار.

در فرهنگ معین؛ علفزار، زمینی است که بر آن علف خودرو روییده است.

در منابع مختلف؛ علفزار به معنی چمنزار، سبزه زار و چراگاه است.

همچنین برای بوته زار آمده است: بیشه زار، مرغزار، علفزار، مرتع و نیز آمده است: ناحیه ای که با بوته، خار یا زمین جنگلی پوشیده شد.

 

در فرهنگ دهخدا: صحرا به معنی دشت، دشت هموار، دشت فراخ و بی گیاه، بیابان، بر و هامون آمده است. واژه صحرا در اصل ریشه عربی دارد و با توجه به موقعیت کشورهای عربی، عمدتاً به صورت بیابانی و نیمه بیابانی هستند اما در زبان فارسی، بیابان و کویر خود واژه های جداگانه و مستقلی هستند. بنابر این صحرا در زبان فارسی دچار تغییر معنی شد و واژه صحرا به طور عام به مناطق هموار و نیز تپه ماهوری دارای پوشش گیاهی کم تا زیاد اطلاق می شود و گاهی نیز به معنای زمینهای صاف و هموار و وسیع که در مناطق خشک بدون گیاه است.

 

صحرا در اشعار شاعران ایرانی

در اینجا به چند بیت از اشعار شاعران فارسی که به صحرا در معنی مرتبط به طبیعت اشاره کرده اند، ارائه می شود.

 

رخ سبز صحرا بخندید خوش
چو بر وی سیاه ابر بگریست زار

شادی بدین بهار چو می بینی
چون بوستان خسرو صحرا را (ناصرخسرو)

 

سپاهی که صحرا و دریا و کوه
شد از نعل اسبان ایشان ستوه

بتابید صحرا و هامون و دشت
تو گفتی که آتش از او درگذشت (فردوسی)

 

صحرای سنگ روی و که سنگلاخ را
از سم آهوان و گوزنان شیار کرد (فرخی)

 

آهو همی گرازد گردن همی فرازد
گه سوی کوه تازد گه سوی راغ و صحرا (کسائی)

 

بر که و بالا چو جه همچون عقاب اندر هوا
بر تریوه راه چو جه همچو بر صحرا شمال (شهید بلخی، از لغت فرس)

 

در متنهای ادبی، اگر دریا و زیستگاههای آبی را جدا در نظر بگیریم، واژه های زیر با ترکیب واژه صحرا استفاده می شوند که گاه به صورت مقابل هم و گاه به صورت مکمل هستند.

 

کوه و دشت در مقابل هم

کوه و صحرا در مقابل هم

دشت و صحرا به صورت مکمل هم

دشت و دمن (دامنه کوه) به صورت مکمل هم

 

کاربرد واژه استپ در ابیات شاعران فارسی دیده نشده است.

 

لازم به یادآوری است که در فارسی سره، به جای صحرا، از «دشت و دمن» استفاده می شود.

 

واژه استپ در ادبیات فارسی

واژه استپ، ظاهرا واژه اسلاو است و در زبان روسی از آن زیاد استفاده می شد. به تدریج این واژه وارد زبان انگلیسی شد و رواج پیدا کرد.

در فرهنگ شش جلدی معین (1371)؛ برای معنی استپ آمده است: زمین مسطح و پهناور علفزار، جلگه بزرگ علفزار.

از طرف فرهنگستان فارسی نیز، واژه «سبزدشت» برای جایگزینی فارسی استپ معرفی شده است اما تاکنون کاربرد این واژه، دیده نشده است.

معنی اشاره در این دو منبع، به دلیل وجود دشتهای وسیع و پوشیده از پوششهای گیاهی متراکم و تنک، تاحدودی درست است اما آنچه که در این دو منبع دیده نمی شود، زمینهای تپه ماهوری و دامنه مناطق کوهپایه ای است. این نوع زمینها، بخشهای وسیعی از منطقه بزرگ استپی در ایران و سایر کشورها را شامل می شود.

 

کاربرد واژه های استپی، صحرایی و دشتی برای نام پرندگان و پستانداران ایران

 

برای نامگذاری پرندگان و پستانداران، تاکنون از هر سه واژه استپی، صحرایی و دشتی استفاده شده است.

برای تعیین معادل فارسی واژه steppe، ابتدا در سال 1355، در کتاب راهنمای پستانداران ایران نوشته هرینگتون و دره شوری (1355) صفحه 36، برای نام فارسی گونه Steppe Cat، از نام فارسی گربه دشتی استفاده شد. بنابر این، ابتدا واژه دشتی برای معادل واژه انگلیسی steppe به کار رفت. این نام بر اساس نام قبلی انگلیسی این گونه به کار رفته بود، در حالی که نام انگلیسی آن بعداً به گربه پالاس تغییر یافت و به پیروی از آن، برای نام فارسی این گونه نیز از معادل نام انگلیسی آن، یعنی گربه پالاس استفاده شد.

در مورد پرندگان، نام فارسی گونه هایی که در نام انگلیسی آنها، واژه Steppe به کار رفته است، می توان به نام دو گونه از پرندگان ایران اشاره کرد.

عقاب صحرایی (استپی) (Steppe Eagle)

این گونه تا دو دهه پیش جزء گونه عقاب دشتی (خاکی) و با هم یک گونه محسوب می شدند. با تفکیک آن به عنوان Steppe Eagle، ابتدا در کتاب حیات وحش ایران (فیروز، 1379) با نام عقاب استپی آورده شد. پس از برگزاری جلسات متعدد در مورد نامگذاری پرندگان در دهه 1370 شمسی، در اوایل دهه 1380 شمسی، با توافق پرنده شناسان آن زمان نام عقاب صحرایی برای آن برگزیده شد (دانشنامه پرندگان، ادهمی 1384، Scott & Adhami 2006، منصوری 1392). پراکنش جهانی جوجه آوری این گونه از رومانی و از جنوب روسیه تا مغولستان است. پرندگان اروپا و آسیای میانه در آفریقا و پرندگان مناطق شرقی در شبه قاره هند زمستانگذرانی می کنند. با توجه به کاربرد زیاد این نام در گذشته و گستره وسیع پراکنش زیستگاه جوجه آوری و زمستانگذرانی (اعم از استپ، نیمه بیابانی و بیابانی)، پیشنهاد می شود که نام عقاب صحرایی، همچنان برای نام فارسی این گونه حفظ شود.

 

سنگ چشم خاکستری دشتی (Steppe Grey Shrike)

این گونه تا دو دهه گذشته، جزء گونه سنگ چشم خاکستری بزرگ بود. با جداشدن آن به عنوان گونه مستقل، نام فارسی سنگ چشم خاکستری دشتی برای آن پیشنهاد شد (مشابه گربه دشتی یا پالاس) و بیش از یک دهه مورد استفاده قرار گرفت (Scott & Adhami 2006). در کتابهای حیات وحش ایران (فیروز 1379) و راهنمای پرندگان ایران (منصوری 1392)، این گونه مستقل نشده اند و نام فارسی ندارند. با توجه به زیستگاه اصلی این گونه که در دشتهای آسیای میانه است و شمال ایران و چین است، پیشنهاد می شود که همان نام قبلی دشتی، برای نام فارسی این گونه حفظ شود.

 

نام فارسی دو زیرگونه از پرندگان ایران

در ماههای اخیر، به موضوع زیرگونه های پرندگان ایران توجه بیشتری شده است. در دو زیرگونه از پرندگان کنونی ایران که گاهی به عنوان گونه مستقل مطرح می شوند، برای نام انگلیسی آنها از واژه Steppe استفاده شده است.

1. Steppe Buzzard Buteo buteo vulpinus

در میان زیرگونه های سارگپه معمولی، تنها این زیرگونه مهاجرت طولانی دارد. همچنین، این زیرگونه با وجود نشان دادن اختلافات مورفولوژیک و اندازه کوچکتر جثه، گاهی به عنوان گونه جداگانه مطرح می شود ولی اکنون در بیشتر چک لیستهای جهانی جزئی از گونه سارگپه معمولی است. این زیرگونه با زیرگونه دیگر یعنی Buteo buteo menetriesi یک گروه زیرگونه ای حنایی رنگ از گونه سارگپه معمولی را تشکیل می دهند. منطقه جوجه آوری این زیرگونه از شرق سوئد، فنلاند، استونی، بلاروس، اوکراین و قفقاز تا شمال قزاقستان، قیرقیزستان، روسیه و آلتای، سیبری، تیان شان (چین) و غرب مغولستان است. بخش عمده منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه در شرق و جنوب قاره آفریقاست. البته بخش بزرگی از ایران و جنوب غرب آسیا نیز منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه است. با توجه به شباهت این گونه به عقاب صحرایی از لحاظ زیستگاه و رفتار و نیز عمومی تر بودن واژه صحرا در فارسی برای چندین نوع زیستگاه نسبت به زیستگاه خاص استپی، پیشنهاد می شود که برای این زیرگونه نیز، نام «سارگپه صحرایی» به کار رود.

 

2. Steppe Gull Larus fuscus barabensis

این زیرگونه یکی از زیرگونه های پشت سیاه کوچک است، بنابراین برای بیان نام گونه، می توان از نام عمومی گونه، یعنی کاکایی پشت سیاه استفاده می شود. زیستگاه اصلی جوجه آوری این زیرگونه، دریاچه های استپی منطقه آسیای میانه از جنوب غرب سیبری و از اورال تا منطقه اومسک و همچنین شمال قزاقستان است. منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه، هنوز به طور کامل شناخته شده نیست. در حال حاضر، مناطق زمستانگذرانی این زیرگونه، از شمال غرب هند تا خاورمیانه، در محدوده خلیج فارس است و جنوب شبه جزیره عربستان است. بنابر این، برای نام تعیین کننده زیرگونه به محدوده جغرافیایی اصلی و موقعیت محلهای جوجه آوری این زیرگونه، یعنی «کاکایی {پشت سیاه} آسیای میانه» پیشنهاد می شود.

 

کتابهای راهنمای صحرایی و میدانی

در گذشته، چندین کتاب با نام راهنمای صحرایی، به ویژه برای پستانداران و پرندگان چاپ شده است که به جای واژه انگلیسی field استفاده می شد. البته در سالهای اخیر، واژه صحرایی با واژه میدانی در حال جایگزین شدن است که به نظر می رسد انتخاب مناسبی است.

 

 

کوتاه سخن

کوتاه سخن اینکه، نام استپی بیشتر در منابع علمی و در مورد نوع بیوم، زیستگاه و پوشش گیاهی خاص استفاده می شود. برای نام فارسی گونه های پرندگان و پستانداران که دارای نام انگلیسی Steppe بودند، در گذشته از دو واژه صحرایی و دشتی استفاده شده بود. به بیانی بهتر، می توان گفت که در زمان استفاده از واژه استپی، اگر منظور یکی از بیومها در محدود جغرافیایی خاص دنیا، از شرق آسیا تا شرق اروپا باشد (البته در گذشته برای آن از علفزار معتدله استفاده می شد) یا یکی از زیستگاه های خاص (با پوشش گیاهی علفی، بوته ای و درختان یا درختچه های پراکنده باشد)، می توان از واژه استپ استفاده کرد چون واژه جایگزین مناسب برای معنی ترکیبی این نوع زیستگاه در فارسی وجود ندارد. در صورتی که نوع زیستگاه مورد نظر عام و فراتر از یک زیستگاه با پوشش گیاهی خاص باشد، در فارسی می توان از واژه صحرا و دشت استفاده کرد. با توجه به توضیحات بیان شده برای هر یک از چهار گونه و زیرگونه از پرندگان ایران که در نام انگلیسی آنها از واژه استپ استفاده شده است، نام فارسی آنها عبارتند از:

عقاب صحرایی

سارگپه صحرایی

سنگ چشم خاکستری دشتی

کاکایی {پشت سیاه} آسیای میانه

-----

نام فارسی سارگپه معمولی و زیرگونه های آن در ایران

Persian name of Common Buzzard and its subspecies in Iran

 

برخی از گونه هایی که دارای چندین زیرگونه هستند، گاهی از نظر تاکسونومیک دارای دو یا چند گروه زیرگونه ای هستند. یکی از گونه های پرندگان ایران سارگپه معمولی با نام انگلیسی Common Buzzard و با نام علمی Buteo buteo است.

 

گونه سارگپه معمولی دارای یک گروه زیر گونه ای به نام Steppe Buzzard است که هر دو زیرگونه آن در ایران متعلق به این گروه زیرگونه ای هستند و از ویژگیهای بارز این گروه زیرگونه ای رنگ حنایی بدن آنها است. از لحاظ پراکنش جغرافیایی نیز در بخش شرقی پراکنش کلی گونه سارگپه معمولی قرار دارند. در مورد نام انگلیسی این دو زیرگونه نیز هنوز اتفاق نظر وجود ندارد. برخی با در نظر گرفتن گروه زیرگونه ای یکسان برای این دو زیرگونه، برای زیرگونه Buteo buteo vulpinus  از نام انگلیسی Northern Steppe Buzzard استفاده می کنند و برای زیرگونه Buteo buteo menetriesi، نام انگلیسی Southern Steppe Buzzard را به کار می برند که بر اساس منطقه جغرافیایی جوجه آوری این دو زیرگونه است. در برخی از منابع و کتابهای راهنمای شناسایی پرندگان اروپا و خاورمیانه، بدون در نظر گرفتن زیرگونه Buteo buteo menetriesi، از نام انگلیسی Steppe Buzzard برای زیرگونه فراوان Buteo buteo vulpinus  استفاده می کنند. برخی نیز با استفاده از نام Buteo vulpinus به عنوان گونه جدا از آن یاد می کنند. برخی از متخصصین نیز گروه زیرگونه ای Steppe Buzzard را گونه ای جداگانه در نظر می گیرند که هنوز در چک لیستهای جهانی مورد تایید قرار نگرفته است.

 

لازم به ذکر است که گونه سارگپه معمولی تا چند سال پیش در همه منابع پرنده شناسی ایران با همین نام استفاده می شد. متاسفانه از چند سال پیش، برخی از عزیزان و علاقه مندان به پرنده نگری، احتمالا با در نظر گرفتن تفکیک دو گونه Common Buzzard و Steppe Buzzard، نام فارسی گونه سارگپه معمولی را حذف و به جای آن از نام سارگپه استپی استفاده می نمایند. باید یادآور شد که این موضوع، دارای سه اشکال اساسی است:

• اول اینکه، هنوز این دوزیرگونه جزئ گونه کلی سارگپه معمولی محسوب می شوند. به کاربردن نام سارگپه استپی، بیان کننده تفکیک این گروه زیرگونه ای از گونه سارگپه معمولی است که هنوز چنین چیزی به صورت عمومی اتفاق نیفتاده است.
• دوم اینکه، بر اساس آنچه در منابع مختلف انگلیسی استفاده می شود، کاربرد خود نام انگلیسی Steppe Buzzard دارای تضاد است و مشخص نیست که آیا به گروه زیرگونه ای سارگپه های حنایی ارجاع می دهد یا منظور آنها تنها زیرگونه فراوان آن یعنی Buteo buteo vulpinus است.
• سوم اینکه، استفاده از نام سارگپه استپی در برابر نام گونه سارگپه معمولی و گنگ بودن خود واژه استپی برای ارجاع به گونه، گروه زیرگونه ای یا زیرگونه خاص، بر سردرگمی افراد علاقه مند به پرنده نگری می افزاید.

 

 

در ایران دو زیرگونه از گونه سارگپه معمولی حضور دارند که هر دو از گروه زیرگونه ای سارگپه های حنایی (Steppe Buzzard) هستند و البته هر دو زیرگونه از گونه سارگپه معمولی هستند. بنابر این، در زمان ارجاع به نام فارسی این گونه، می توان از نام سارگپه معمولی استفاده کرد. چنانچه بخواهیم از گروه زیرگونه ای صحبت کنیم، می توان از نام سارگپه حنایی استفاده کرد. چنانچه بخواهیم به یکی از زیرگونه های این گونه، ارجاع دهیم، پیشنهادهای مناسب در زیر ارائه می شوند. در حال حاضر، نام معمولی برای تعیین گونه آورده شده است. چنانچه بخواهیم گروه زیرگونه ای را ترجیح دهیم، می توان از نام سارگپه حنایی استفاده کرد که در اینجا در داخل پرانتز آمده است. با توجه به اهمیت کسب اطلاعات در مورد پراکنش، جمعیت و وضعیت دو زیرگونه سارگپه معمولی و شناخت هر چه بیشتر در مورد آنها، در زیر نام فارسی و وضعیت دو زیرگونه از سارگپه معمولی ارائه می شوند.

 

 

[Hyrcanian] Buzzard (Southern Steppe Buzzard)

Buteo buteo menetriesi

سارگپه هیرکانی (سارگپه حنایی هیرکانی)

متاسفانه در کتاب پرندگان شکاری اروپا و پرندگان خاورمیانه، در مورد ویژگیهای این زیرگونه توضیحی داده نشده است. با توجه به اینکه پراکنش جهانی این زیرگونه، جنگل­های هیرکانی، مناطق قفقاز و شرق ترکیه است، به علت فراوانی مناسب این زیرگونه در محدوده جنگل­های هیرکانی، می توان از سارگپه هیرکانی استفاده کرد.

 

Steppe Buzzard (Northern Steppe Buzzard)

Buteo buteo vulpinus

سارگپه صحرایی (سارگپه حنایی صحرایی)

در کتاب پرندگان شکاری اروپا و پرندگان خاورمیانه، در مورد ویژگیهای این زیرگونه و با نام Steppe Buzzard توضیح داده شده است. این زیرگونه عمدتا به رنگ حنایی دیده می شود و نسبت تعداد افراد در فرم تیره آن کم است. این زیرگونه تقریبا در همه مناطق ایران دیده می شود. در حال حاضر، با توجه به نام انگلیسی و زیستگاه این زیرگونه، می توان از نام سارگپه صحرایی (مشابه با عقاب صحرایی) نیز استفاده کرد.

-----

توضیحی در مورد کاربرد واژه های صحرایی، دشتی و استپی- بخش اول

 

یکی از واژه هایی که برای نام انگلیسی برخی از پرندگان ایران استفاده می شود واژه Steppe است. در نامگذاری فارسی پرندگان و حتی پستانداران، از گذشته دو واژه صحرایی و دشتی به کار رفته اند. در فارسی، دشت معادل plain انگلیسی است و به جایی گفته می شود که از لحاظ ارتفاع پست است (ولی به طور کامل متفاوت از واژه بیابان است). صحرا نیز به جایی گفته می شود که دارای پستی و بلندی کمی است و حتی ممکن است مناطق تپه ماهوری را در بر گیرد (ولی به طور کامل متفاوت از مناطق کوهستانی است). دشت و صحرا در فارسی به جایی گفته می شود که دارای پوشش علفی کم یا زیاد است و ممکن است بدون درخت یا با تعداد کمی درخت باشد.

 

در مورد پستانداران، در کتاب راهنمای پستانداران ایران نوشته هرینگتون و دره شوری (1355) صفحه 36، برای نام فارسی گونه Steppe Cat ، نام فارسی گربه دشتی آورده شده است. این نام معادل نام قبلی انگلیسی این گونه بود، در حالی که نام انگلیسی آن به به گربه پالاس تغییر یافت و به تبع آن، برای نام فارسی این گونه نیز از معادل نام انگلیسی آن یعنی گربه پالاس استفاده شد.

در مورد نام فارسی گونه هایی که در نام انگلیسی آنها، واژه Steppe  به کار رفته است که به نام دو گونه از پرندگان ایران اشاره می شود.

1. عقاب صحرایی (Steppe Eagle)
2. سنگ چشم خاکستری دشتی (Steppe Grey Shrike)

 

----

اطلاق نام خزری در نامگذاری فارسی پرندگان ایران

در گذشته نام "خزری" برای نامگذاری فارسی برخی از گونه های پرندگان ایران استفاده شده بود. این نام هم پرندگان دریایی و هم پرندگان جنگلی را شامل می شد. در مورد کاربرد نام خزری در مورد پرندگان دریایی و تالابی، از حدود 50 سال پیش تاکنون واژه "خزر" به عنوان نام فارسی چند گونه از پرندگان ایران استفاده می شود. برخی از دوستان پیشنهاد کردند که به دلیل اینکه قوم خزر از اقوام ترک زبان خارج از قلمرو ایران بودند (در حدود قفقاز فعلی) و گاهی با ایران در جنگ بودند، از این واژه استفاده نشود. مخالفت با نام خزر، ابتدا در سال 1382 توسط دکتر پرویز ورجاوند مطرح شد که سپس به صورت رسمی به آن پاسخ داده شد. اگرچه در مورد این دریا، حدود 40 نام وجود دارد، نام دریای شمال ایران از گذشته های دور، در متنهای اروپایی و انگلیسی با نام کاسپین، در عربی متنهای با نام قزوین و در متنهای فارسی، ترکی و برخی متنهای عربی با نام خزر خوانده می شد. نام دریای خزر در تمام عهدنامه های قدیمی (حدود 20 عهدنامه) و در تمام دوره های تاریخی سده های گذشته به کار رفته است. در عین حال، پیشنهاد شده است که از واژه کاسپین استفاده شود که منتسب به قوم کاسی یا کاسپی است و در گذشته در منطقه جنوب غرب دریای خزر زندگی می کردند. باید یادآور شد که واژه کاسپین، واژه ای انگلیسی است و در ادبیات فارسی نمی توان از آن استفاده کرد. در صورت پذیرش نامی از ریشه کاسی یا کاسپی برای دریای واقع در شمال ایران در مجامع داخلی و رسمی کشور، ابتدا باید واژه صفت ساز آن نیز مشخص شود و سپس برای نام فارسی پرندگان و جانوران ایران استفاده شود.

در هر صورت، با توجه به اینکه نام دریای خزر، هم به صورت رسمی نام پذیرفته شده برای دریای شمال کشورمان است و هم اینکه در بین عموم مردم و کارشناسان به همین نام خوانده می شود، همچنان از نام خزری برای نام فارسی پرندگان دریایی مربوط به حوزه دریای خزر استفاده می شود.

در حال حاضر، واژه خزری برای دو گونه زیر به کار می رود:

·       کاکایی خزری Larus cachinans

·       پرستودریایی خزری Hydroprogne caspia

----------

اطلاق نام هیرکانی در نامگذاری فارسی پرندگان ایران

در گذشته نام "خزری" برای نامگذاری فارسی برخی از گونه های پرندگان ایران استفاده شده بود. این نام هم پرندگان دریایی و هم پرندگان جنگلی را شامل می شد. در سالهای اخیر، متخصصین و کارشناسان به جای استفاده از جنگلهای خزری در مورد جنگلهای شمال کشور، بیشتر از "جنگلهای هیرکانی" استفاده می شود. با توجه به افزایش تدریجی و مقبولیت استفاده از این واژه، در کلیه نامهای فارسی پرندگان که در مناطق جنگلی، مرتعی و جلگه ای شمال کشور زیست می کنند، از نام هیرکانی استفاده می شود. این موضوع از ابتدای سال 1395، در نامگذاری فارسی پرندگان رعایت شد و همچنان رعایت خواهد شد.

در حال حاضر، واژه هیرکانی تنها برای یک گونه زیر به کار می رود.

·       چرخ ریسک هیرکانی Poecile hyrcanus

 

در نظر است که در آینده برای نامگذاری زیرگونه های متعددی از پرندگان ایران که در این منطقه زیست می کنند، نیز از واژه هیرکانی استفاده شود.

----------

تکمیل نام سسک چیف چاف هیمالیایی

سسک چیف چاف هیمالیایی دارای دو نام انگلیسی متفاوت یعنی Caucasian Chiffchaff و Mountain Chiffchaff است. نام فارسی این گونه نیز برگرفته از نام علمی این گونه سسک چیف چاف هیمالیایی است. به هرحال این گونه و زیرگونه تقریبا بومی آن در ایران، در شمال غرب کشور دیده می شود . پراکنش جهانی این زیرگونه، منطقه قفقاز، شمال شرق ترکیه و شمال غرب ایران است.  بنابراین، به منظور انطباق نام فارسی با محدوده پراکنش این زیرگونه، واژه قفقاز نیز به شکل زیر در داخل پرانتز اضافه شد.

سسک چیف چاف هیمالیایی (قفقازی)

---------------------

اصلاح نام دال (کرکس) هیمالیایی

کرکس هیمالیایی نام فارسی قبلی برای گونه بسیار کمیاب Himalayan Vulture است. به هر حال، چون چند گونه از لاشخورهای بزرگ جثه ایران که دارای سر و گردن با پرهای کرکی هستند، با نام عمومی دال نامیده می شوند، نام این گونه مانند بقیه دالهای ایران، به شکل زیر اصلاح شد:

دال (کرکس) هیمالیایی

---------------------

تکمیل نام فارسی سینه سرخها

 

در مورد سینه سرخ های ایران، دو گونه وجود دارد که نام قبلی فارسی آنها سینه سرخ و سینه سرخ ایرانی بود. با توجه به اینکه کاربرد نام سینه سرخ گنگ است، برای جلوگیری از خطاهای احتمالی، نام فارسی این دو گونه به شکل زیر اصلاح می شود:

سینه سرخ اروپایی  European Robin

سینه سرخ ایرانی White-throated Robin

----------

تکمیل نام فارسی چکاوکهای آسمانی

 

در مورد چکاوکهای آسمانی ایران، دو گونه وجود دارد که نام قبلی فارسی آنها چکاوک آسمانی و چکاوک آسمانی کوچک بود. با توجه به اینکه کاربرد نام چکاوک آسمانی گنگ است و در متنهای نوشتاری فارسی مشخص نیست که منظور از آن هر دو گونه چکاوک آسمانی است یا گونه معمول آن یعنی، Eurasian Skylark. بنابر این به منظور پیشگیری از خطاهای احتمالی، نام فارسی این دو گونه به شکل زیر اصلاح می شود:

چکاوک آسمانی بزرگ  Eurasian Skylark

چکاوک آسمانی کوچک  Oriental Skylark

----------

اصلاح نام فارسی سسک ملخی (راه راه)

 

همان طور که می دانید در میان سسکهای ایران، نام راه راه برای سه گونه به کار رفته بود: سسک جگن زار (راه راه)، سسک راه راه (ملخی) و سسک سینه راه راه.

 

به منظور جلوگیری از خطا در کاربرد نام فارسی گونه "سسک راه راه (ملخی)"، واژه "ملخی" بر واژه "راه راه" اولویت داده می شود تا امکان خطا کمتر شود. همچنین واژه ملخی ترجمه نام انگلیسی این گونه است که کاربرد آن نیز راحت تر خواهد بود. بنابر این نام فارسی اصلاح شده این گونه "سسک ملخی (راه راه)" است.

----------

اصلاح نام فارسی سارگپه های جنگلی و تاجدار

 

به منظور جلوگیری از اشتباه احتمالی در تعیین نام فارسی دو گونه سارگپه جنگلی در ایران، نام فارسی این دو گونه، به شکل زیر در نظر گرفته شد:

سارگپه جنگلی معمولی European Honey Buzzard

سارگپه جنگلی تاجدار Crested Honey Buzzard

----------