اصلاح نام زاغ خالدار به فندق شکن
Persian name of Spotted Nutcracker
فندق شکن یک گروه از پرندگان از جنس Nucifraga و دارای سه گونه هستند که یکی از گونه های آن یعنی خالدار در ایران ثبت شده است (لازم به یادآوری است که یک گونه دیگر از این گونه با نام مشابه یعنی فندق شکن خال درشت Large-spotted Nutcracker است). چنانچه بخواهیم از نام درست تری استفاده کنیم، نام فندق شکن بر نام زاغ خالدار اولویت دارد. بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "فندق شکن (زاغ) خالدار" در نظر گرفته شد.
-----
اصلاح نام لیکوی تالابی به خوزی
Persian name of Iraq Babbler
برای نام فارسی این گونه، با در نظر گرفتن زیستگاه مطلوب این گونه، نام لیکوی تالابی انتخاب شده بود. همچنین در برخی منابع از نام خوزی استفاده شد. بر اساس تصمیم های قبلی، با توجه به در نظر گرفتن زیستگاه و محدود نبودن به یک محدوده خاص، نام لیکوی تالابی بر لیکوی خوزی اولویت داشت، اما با در نظر گرفتن نام گونه سسک نیزار خوزی، به نظر می رسید که پرنده نگرها نام خوزی را برای لیکوی خوزی ترجیح می دادند (برای هماهنگی بین لیکوی خوزی با سسک خوزی در ذهن مخاطبان و هماهنگی در کاربرد گفتاری این دو نام و نیز هماهنگی بین دو نام Iraq Babbler و Basra Reed Warbler). بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "لیکوی خوزی (تالابی)" اولویت داده شد.
اصلاح نام فارسی چاخ لق هندی به بزرگ
Persian name of Great Stone-Curlew
با توجه به وجود گونه ای دیگر با نام Indian Stone-Curlew و گزارش مشکوک آن از ایران و عدم تداخل بین نام واقعی این گونه (چاخ لق بزرگ که مطابق با نام انگلیسی آن نیز است) و با نام چاخ لق هندی (که در حقیقت یک گونه دیگر است)، نیاز ضروری بود تا نام فارسی این گونه زودتر اصلاح شود. جثه چاخ لق بزرگ (حدود 50 سانتیمتر) هم به درستی بزرگتر از چاخ لق معمولی (حدود 42 سانتیمتر) است. بنابر این، نام فارسی پیشنهادی و درست "چاخ لق بزرگ" است.
-----
تکمیل نام فارسی سهره سیاه
Persian name of White-winged Grosbeak
می توان گفت که نام "سهره سیاه" نامی عمومی تلقی می شود. در دنیا هشت گونه از سهرههای سیاه (Grosbeak) در سه جنس Mycerobas و Hesperiphona و Eophona وجود دارند. از سهرههای سیاه جنس Mycerobas چهار گونه وجود دارد که گونه سهره سیاه بال سفید از شمال ایران تا چین و میانمار پراکنش دارد، گونه دوم (بال خالدارSpot-winged ) از شمال پاکستان تا شمال ویتنام حضور دارد و دو گونه نیز در هیمالیا زیست می کنند. به نظر می رسد که برای بیان نام رسمی گونه ای که در ایران حضور دارد و نیز افزایش دانش در پرنده نگرها، نام آن را دقیق تر بیان کنیم و نام تعیین کننده "بالسفید" را به آن اضافه کنیم. بنابراین نام فارسی تکمیلی این گونه به شکل زیر خواهد بود:
"سهره سیاه بال سفید"
-----
تکمیل نام فارسی آب شکاف
Persian name of Indian Skimmer
به جز گونه آب شکاف هندی که ایران نیز در حوزه پراکنش آن حضور دارد، دو گونه دیگر از آب شکافها وجود دارند. گونه دیگر آب شکاف آفریقایی است و گونه سوم آب شکاف سیاه است که در قاره آمریکا حضور دارد. بنابر این، برای روشن شدن وابستگی گونه ای که در ایران دیده می شود، به هر یک از گونه های هندی یا آفریقایی و افزودن دانش بیولوژیکی گونه در میان پرنده نگرها، بهتر است که نام تعیین کننده این گونه نیز آورده شود. بنابر این، نام تکمیلی فارسی این گونه به شکل زیر خواهد بود:
"آب شکاف هندی"
-----
تکمیل نام فارسی مارگردن
Persian name of African Darter
به جز گونه مارگردن آفریقایی که ایران نیز در حوزه پراکنش آن وجود دارد، سه گونه دیگر از مارگردنها وجود دارند. گونه دوم، مارگردن شرقی در شبه قاره هند دیده می شود. گونه سوم در استرالیا دیده می شود و گونه چهارم در قاره آمریکا حضور دارد. بنابر این، برای روشن شدن وابستگی گونه ای که در ایران دیده می شود، به دو گونه آفریقایی یا شرقی و افزودن دانش بیولوژیکی گونه در پرنده نگرها، بهتر است که نام تعیین کننده گونه نیز در نام رسمی این گونه آورده شود. بنابر این، نام فارسی تکمیلی این گونه به شکل زیر خواهد بود:
"مارگردن آفریقایی"
-----
اصلاح نام انگلیسی سنقر خاکستری
Change of English name of Northern-Hen Harrier
به آگاهی سروران گرامی می رساند که در گذشته برای سنقر خاکستری Circus cyaneus ، دو نام انگلیسی وجود داشت: Hen Harrier وNorthern Harrier.
لازم به یادآوری است که نام Northern Harrier در نسخه انگلیسی و در اوراسیا رواج داشت ولی در نسخه آمریکایی، نام Hen Harrier رواج داشت.
به هر حال، در سالهای گذشته این گونه خود به دو گونه تفکیک شد:
بنابر این، گونه ای که در ایران دیده می شود با نام انگلیسی Hen Harrier و با نام علمی Circus cyaneus است. گرچه نام علمی آن برای ما ثابت بوده است اما با توجه به کاربرد نسخه انگلیسی آن در فهرستهای پرندگان ایران، نیاز است که در کاربرد نام انگلیسی آن بیشتر دقت شود.
-----
اصلاح نام فارسی سسکهای راه راه ایران
Persian name of barred and streaked warblers
نام راه راه در گذشته برای سه گونه از سسکهای ایران به کار رفته بود. این سه گونه عبارتند از:
"سسک سینه راه راه" Barred Warbler،
"سسک جگن زار (تالابی راه راه)" Sedge Warbler،
"سسک ملخی (راه راه)" Common Grasshopper Warbler.
این موضوع در موارد متعددی باعث بروز مشکل در ثبت رکورد این سه گونه می شود. یکی از معیارها در نامگذاری فارسی پرندگان، نبودن ابهام و شبهه و شباهت نام در میان گونه های مشابه است. همچنین یکی از دیگر از معیارهای در نامگذاری پرندگان، کوتاه بودن نام آنها است. بنابر این، واژه "راه راه" تنها برای "سسک سینه راه راه" نگه داشته شد و در مورد دو گونه دیگر با توجه به وجود نام مناسب، واژه "راه راه" از نام آنها حذف شد.
در این میان، نام قبلی گونه کمیاب کشوری یعنی سسک ملخی که به شکل "سسک راه راه (ملخی)" بود، بیشتر از بقیه گونه ها ایجاد سردرگمی می کرد. بنابر این، برای کاهش ابهامها و اطمینان در مورد ثبت رکوردها و گزارشهای قدیم و جدید این گونه، واژه "راه راه" از نام فارسی این گونه حذف و هماهنگ با نام انگلیسی این گونه به شکل "سسک ملخی" اصلاح شد. لازم به یادآوری است که نام سسک ملخی، در گذشته در چک لیستهای ادهمی (1384)، اسکات و ادهمی (2006) به نام راه راه اولویت داده شده بود.
در مورد نام فارسی سسک جگن زار (راه راه) نیز، واژه راه راه حذف و نام فارسی معادل نام انگلیسی به شکل "سسک جگن زار" اصلاح شد. لازم به یادآوری است که نام سسک جگن زار، در گذشته در چک لیستهای ادهمی (1384)، اسکات و ادهمی (2006)، منصوری (1379، 1387، 1392)، مبصر (1395) و خالقی زاده و همکاران (1396) به کار رفته بود.
نامهای اصلاح شده به شکل زیر هستند:
"سسک سینه راه راه" Barred Warbler
"سسک جگن زار" Sedge Warbler
"سسک ملخی" Common Grasshopper Warbler
*****
توضیحات تکمیلی در مورد گروههای کلاغ و زاغ
Additional notes on crows, choughs and jays
در خانواده کلاغها، چیزی که مسلم است این است که کلاغ برای crows (علاوه بر سیاه بودن و نوک بزرگ، قارقار می کنند) و زاغ برای jays به کار می رود (علاوه بر رنگی بودن و عمدتا منقار و پای رنگی، صدای جق جق یا قج قج تولید می کنند). ما در نام فارسی برای همه گونه هایی که crow هستند از نام کلاغ استفاده می کنیم (به علاوه Rook) اما نام زاغ تاکنون کمی گنگ بوده است.
در خانواده کلاغ، زاغی نامی جاافتاده و رایجی برای Magpie است که متفاوت از کلاغها و زاغها است. البته گروه دیگری با نام غراب هم داریم که معادل Raven هستند.
اما سه گروه دیگه وجد دارند که خارج از این دو گروه یا با کمی تفاوت از گروههای قبلی هستند.
گروه یک Jackdows هستند که این گروه در ایران با یک گونه "کلاغ گردن بور" شناخته شده است. با وجود این، در حقیقت این گروه بیشتر شبیه زاغها هستند تا کلاغها. اگر بخواهیم از نام زاغ استفاده کنیم، مطمئنا با نام گونه دیگر یعنی زاغ بور به طور وحشتناکی اشتباه خواهد شد. بنابر این، با توجه به تیره بودن رنگ و پاها و کلفت بودن منقار این گونه، نام رایج قبلی یعنی همان نام قبلی کلاغ حفظ خواهد شد.
گروه دوم Nutcrackers (فندق شکنها) هستند که در ایران با نام زاغ خالدار به کار می روند ولی در حقیقت در دنیا، گروه مستقلی با نام فارسی فندق شکن هستند که در ایران به جای نام واقعی گونه آن یعنی Spotted Nutcracker فندق شکن خالدار، معمولا با نام زاغ خالدار بیان می شود.
گروه سوم Choughs هستند که تاکنون در مورد نام فارسی آن نیز ابهام وجود داشت. چیزی که مسلم است، به نظر می رسد که واژه کوهی باید برای تمایز این گروه خاص آورده شود. حال اینکه کلاغ هستند یا زاغ به طور دقیق نمی توان گفت که لزوما کدام یک از این اسمها درست است. از لحاظ رنگ سیاه بدن و جثه نسبتا متوسط می توان آن را کلاغ نامید ولی با توجه به پاها و منقار رنگی و نیز منقار نازک و صدای آنها می توان آنها را زاغ نامید. بنابراین، بستگی به تمایل پرنده شناسان و پرنده نگران می شود یکی از این دو نام را انتخاب کرد اما به نظر می رسد وزنه ویژگیهای زاغ بیشتر است. همچنین تمایل پرنده نگران تاکنون بیشتر به سمت زاغ بوده است. بنابر این اولویت با نام زاغ خواهد بود.
زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک سرخ
زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک زرد
بر این اساس، در مورد زاغهای ایران، اکنون ما چند نوع زاغ داریم:
در مورد زاغ بور لازه به ذکر است که زاغ بورهای جهان همگی در قاره آسیا زیست می کنند و دارای چهار گونه در جهان هستند که تنها یک گونه از آنها در ایران زندگی می کند و نامش "زاغ بور ایرانی" است. سه گونه دیگر زاغ بور در جهان زاغ بور تورانی، زاغ بور مغولی و زاغ بور سین کیانگ هستند. در مورد نام درست گونه زاغ بور لازم است که تنها به نام گروه گونه ای "زاغ بور" بسنده نکرده و نام گونه را به صورت زاغ بور ایرانی به طور کامل بیاوریم.
همچنین لازم به یادآوری است که در مورد نام گروه زاغ بور، برخی نویسندگان مانند جرویس رید، منصوری و ادهمی در چک لیستهای خود تلاش کردند که نام زاغ کویری یا زاغ بیابانی را رواج دهند اما با توجه رایج بودن نام زاغ بور از زمان انتشار کتاب اسکات و همکاران (1354) و نیز درست بودن این نام، نام زاغ بور همچنان ادامه پیدا کرده هست.
*****
جابجایی نام فارسی زاغهای نوک سرخ و نوک زرد
Persian name of Choughs
خانواده کلاغها در ایران دارای چندین گروه است:
جی جاق Jay
زاغ بور Ground Jay
زاغ خالدار (فندق شکن) Nutcracker
زاغ (کلاغ کوهی) Choughs
زاغی Magpie
کلاغها Crows
غرابها Ravens
در مورد زاغ (یا کلاغ کوهی) نوک سرخ و نوک زرد، نام این دو گونه در چک لیستهای قبلی ابتدا با عنوان زاغ بود (اسکات و همکاران 1354، فیروز 1379). سپس با عنوان کلاغ کوهی مطرح شد (ادهمی 1384، اسکات و ادهمی 2006) و با نام کلاغ نیز مورد استاده قرار گرفت (منصوری 1392). این موضوع باعث چندگانگی در کاربرد نام شد به طوری در برخی منابع جدید از واژه زاغ (کابلی و همکاران 1395) و کلاغ (مبصر 1395 و خالقی زاده و همکاران 1396) شد.
به منظور هماهنگی بهتر و ایجاد وحدت رویه، نیاز به بررسی مجدد در مورد انتخاب نام بهتر از بین این دو گزینه بود. به نظر می رسد که واژه "زاغ"، نامی بهتر بوده، بیشتر مورد پسند پرنده نگران و پرنده شناسان ایرانی است.
اگر کلاغها را گروهی از پرندگان درشت جثه از خانواده کلاغ با رنگهای سیاه (قهوه ای) و خاکستری با منقاری نسبتا کوتاه و ضخیم در نظر بگیریم، زاغها را نیز می توان پرندگان به نسبت کوچک (تا متوسط جثه) از خانواده کلاغ با منقاری به نسبت بلند و نازک با بدنی رنگارنگ در نظر گرفت.
بدین ترتیب، نام اصلاح شده این دو گونه به شکل زیر است:
"زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک سرخ"
"زاغ کوهی (کلاغ کوهی) نوک زرد"
*****
اصلاح نام فارسی لیکوی معمولی (افغان)
Persian name of Afghan Babbler
تاکنون در ایران دو گونه لیکو وجود داشت: لیکوی تالابی (خوزی) و لیکوی معمولی.
در دهه گذشته، گونه لیکوی معمولی خود به دو گونه تفکیک شد:
لیکوی معمولی Common Babbler Turdoides caudatus و
لیکوی افغان Afghan Babbler Turdoides huttoni
بر این اساس نام فارسی "لیکوی معمولی" مربوط به گذشته بود که نیاز بود در مورد نام فارسی آن تصمیم گیری شود. با توجه به نام انگلیسی گونه ای که در ایران زیست می کند و مطابقت نام فارسی با آن، نام فارسی این گونه "لیکوی افغان" پیشنهاد شده است.
البته گونه "لیکوی افغان"، خود دو زیرگونه دارد:
زیرگونه لیکوی ایرانی T. huttoni salvadorii و
زیرگونه لیکوی افغانT. huttoni huttoni .
*****
جابجایی نام فارسی سلیم کوچک (پاسیاه)
Persian name of Kentish Plover
در مورد نام فارسی سلیم کوچک یا پاسیاه، ابتدا نام پاسیاه برای این گونه، اولین بار در سال 1338 در چک لیست پرندگان ایران به زبان فارسی (کتاب جرویس رید، 1338)، به کار رفته بود اما بعدا به سلیم کوچک تغییر یافت (اسکات و همکاران 1354) و به همین شکل ادامه یافت.
آنچه که مسلم است، واژه کوچک در نام فارسی چندین گونه از سلیمها و تلیله ها به کار رفته است (سلیم طوقی کوچک، سلیم کوچک، سلیم شنی کوچک و تلیله کوچک). به نظر می رسد کاربرد واژه کوچک در بین سلیمها و تلیله ها بیش از حد معمول است که گاهی ممکن ایجاد اشتباه نماید و لازم است در جهت کاهش چنین خطاهایی گام برداریم.
بنابر این نام "سلیم پاسیاه" که اولین نام معرفی شده برای این گونه بود، در اولویت قرار گرفت و نام اصلاح شده آن به شکل زیر است:
"سلیم پاسیاه (کوچک)"
Kentish Plover
Charadrius alexandrinus
*****
اصلاح نام فارسی پیپت صحرایی
Persian name of Meadow Pipit
در گروه پیپتها، نام فارسی دو گونه (یعنی پیپت صحرایی و پیپت خاکی یا دشتی) اغلب اشتباه میشود. با توجه به وجود یک گونه دیگر با نام پیپت خاکی (پیپت دشتی) و بروز خطا به میزان زیاد برای استفاده از نامهای پیپت صحرایی و پیپت دشتی، لازم است که این نامها اصلاح شوند. البته پیپت خاکی معادل درست و ترجمه انگلیسی آن یعنی خاکی (نوعی رنگ و معادل Tawny) است اما به علت کاربرد نام قبلی آن یعنی پیپت دشتی برای این گونه، در بسیاری از اوقات موجب بروز خطا و سردرگمی بین دو گونه یعنی پیپت دشتی و پیپت صحرایی میشود. بنابراین، لازم است که برای کاهش خطاهای احتمالی و هماهنگی نامهای فارسی و انگلیسی، نام فارسی "پیپت صحرایی" تغییر یابد.
برای نام جایگزین، می توان از چندین واژه از قبیل چمنزار، علفزار، سبزه زار و مرغزار استفاده کرد. به نظر می رسد که از بین این واژه ها، چمنزاراز طرف فرهنگستان زبان و ادب فارسی برابر واژه انگلیسی Meadow در نظر گرفته شده است و بهتر از بقیه با نوع زیستگاه این گونه مطابقت دارد. بنابر این، نام پیشنهادشده برای این گونه به شکل زیر است:
پیپت چمنزار (صحرایی)
Meadow Pipit
Anthus pratensis
*****
اصلاح نام فارسی دم جنبانک سرزرد (لیمویی)
Persian name of Citrine Wagtail
با توجه به استفاده از واژه زرد در دو گونه بسیار نزدیک به هم یعنی دمجنبانک سرزرد و دمجنبانک شکمزرد، ضروری به نظر میرسد که برای کاهش خطاهای احتمالی، نام یکی از دم جنبانکهایی که در نام فارسی آن از واژه زرد استفاده شده است، به نام دیگری تغییر کند.
اتفاقا در نام انگلیسی یکی از این دو از واژه Citrine یعنی لیمویی استفاده شده است و نام علمی این گونه نیز Motacilla citreola است که از نظر رنگشناسی هم کاملا درست است و با رنگ زرد متفاوت است.
بنابر این، بهتر است که برای نام فارسی این گونه و همچنین برای تنوع بخشی به نامهای فارسی، از نام "دمجنبانک لیمویی (سرزرد)" استفاده شود.
*****
جابجایی نام فارسی اسکوآها (کاکایی اقیانوسی ها)
Persian name of Skuas
پرندگان جنس Stercorarius شامل دو گروه از پرندگان به نامهای Skua (معمولا به رنگ قهوه ای و دارای بدنی تپل) و گروه Jaeger (دارای بدنی باریکتر و کشیدهتر( هستند. در هر صورت، همگی آنها در اقیانوسها و جزایر دور از قارهها زیست میکنند. بنابر این، برای نام فارسی مشترک که برای هر دو گروه نیز قابل استفاده باشد، به نظر میرسد که بهتر است از واژه "کاکایی اقیانوسی" استفاده شود. نام کاکایی اقیانوسی ابتدا توسط تیم پرنده شناسان فرهنگستان پیشنهاد شد (ادهمی 1384، اسکات و ادهمی 2006) و در کتاب مبصر (1395) به کار رفت. اکنون این نام برای بسیاری از پرنده نگران ایران نامی آشنا است. بنابراین، با توجه به ترجیح استفاده از واژگان فارسی، نام اصلاح شده این گروه از پرندگان به ترتیب زیر است.
"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) قهوه ای"
"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) دم پیچ"
"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) قطبی"
"کاکایی اقیانوسی (اسکوآی) دم دراز"
*****
جابجایی نام کرکس مصری (کوچک)
Persian name of Egyptian Vulture
Neophron percnopterus
نام فارسی این گونه ابتدا تنها به صورت کرکس استفاده شد (اسکات و همکاران 1354، فیروز 1379).
در دهه 1380 شمسی، با استفاده بیشتر از واژه کرکس برای همه گونه های لاشخور ایران، کرکس به نامی عمومی تبدیل شد. بنابر این لازم بود که برای تعیین نام این این گونه از واژه تعیین کننده استفاده شود که با توجه به اندازه کوچک این گونه در مقایسه با بقیه گونه ها، از نام ویژه کرکس کوچک و نام کرکس مصری به عنوان نام دوم این گونه به کار رفت (اسکات و ادهمی 2006 و منصوری (1392).
در دهه 1390 شمسی، در کتاب اطلس پرندگان ایران، نام کرکس مصری جایگزین کرکس کوچک (بختیاری 1393، کابلی و همکاران 1395) و در چک لیستهای بعدی (مبصر 1395، خالقی زاده و همکاران 1396) به همین شکل ادامه پیدا کرد.
با توجه به طرح تدوین برنامه عمل ملی برای این گونه در کشور، مشکل عدم استقبال سیاستگذاران و مدیران برای حمایت از گونه ای با نام مصری در سطح ملی و در کشور ایران بروز کرد چرا که حفاظت از گونه کرکس مصری در ایران نامفهوم بود. بنابر این، پیشنهاد شد که به منظور موفقیت در تهیه و تدوین چنین طرحی و اجرای عملی آن، نام قبلی کرکس کوچک مجددا احیا شود و نام آن به شکل "کرکس کوچک (مصری)" به کار رود.
بنابراین، نام درست این گونه به شکل زیر است:
"کرکس کوچک (مصری)"
Egyptian Vulture
Neophron percnopterus
*****
اصلاح نام فارسی اسکوترها (اردکهای سیاه)
Persian name of Iranian Scoters
با توجه به تغییر در آرایه بندی (تاکسونومی) اسکوترهای جهان در دهه گذشته، لازم است نام پیشین دو گونه اسکوتر (اردک سیاه) که در ایران ثبت شده بودند، اصلاح شود.
اسکوترها اردکهایی از جنس Melanitta و دارای شش گونه در جهان هستند که همگی سیاه رنگ هستند. اسم جنس این گروه از اردکها به طور دقیق به معنی سیاه است. نام فارسی این گروه از اردکها در گذشته، اردک سیاه بود. با توجه به اینکه در نام فارسی برای دو گونه دیگر از اردکهای ایران نیز از واژه سیاه استفاده شده بود (یعنی اردک سیاه کاکل و اردک سرسیاه)، بهتر بود که نام اصلاح شده اسکوترها با جابجایی این دو واژه به صورت ترکیب جدید ولی با همان معنی ارائه شود. بنابر این، به نظر میرسد که نام فارسی عمومی و مشترک آنها به صورت "سیاه اردک" مناسب باشد.
در مورد نام فارسی دو گونه ثبت شده از این گروه از اردکها در ایران، نام آنها به شرح زیر اصلاح شد.
یکی از گونه های ثبت شده ایران، Common Scoter با نام علمی Melanitta nigra است که نام قبلی آن اسکوتر سیاه (یا اردک سیاه) بود. لازم به یادآوری است که در دهه گذشته، گونه اسکوتر سیاه Black Scoter با نام علمی Melanitta americana از گونه اسکوتر معمولی تفکیک شد و اکنون هر دو، یک گونه مستقل محسوب می شوند (Livezey 1995; Collinson et al. 2006, Sangster 2009, BOU-Sangster et al. 2005 & AOU 2010, NACC Supplement 51). بنابر این لازم بود که نام فارسی این گونه همراه با اصلاح نام جنس آن، تغییر کند. نام جدید با در نظر گرفتن نام انگلیسی این گونه به صورت زیر اصلاح شد.
Melanitta nigra
Common Scoter
"سیاه اردک (اسکوتر) معمولی"
یکی دیگر از گونه های ثبت شده ایران، Velvet Scoter با نام علمی Melanitta fusca است که نام قبلی آن اردک سیاه (اسکوتر) مخملی (Scott & Adhami 2006) یا اردک سیاه (اسکوتر) بال سفید (منصوری 1392) بود. لازم به یادآوری است که در دهه گذشته گونه اسکوتر بال سفید White-winged Scoter با نام علمی Melanitta deglandi از گونه اسکوتر مخملی تفکیک شد و اکنون هر دو، گونه مستقل محسوب می شوند (Livezey 1995, BOU-Sangster et al. 2005). بنابر این لازم بود که در نام فارسی این گونه واژه بال سفید حذف شده و نام مخملی، تثبیت شود. نام جدید با در نظر گرفتن نام انگلیسی این گونه به صورت زیر اصلاح شد.
Melanitta fusca
Velvet Scoter
"سیاه اردک (اسکوتر) مخملی"
*****
تغییر آرایه و نام آبچلیک شکیل به تلیله شکیل
Taxonomic change of Ruff
در سالهای برخی تغییرها در مورد رده بندی پرندگان رخ داده است. یکی از این تغییرها در مورد آبچلیک شکیل بود. بر اساس آخرین تغییرات انجام شده، آبچلیک شکیل از گروه آبچلیگها به گروه تلیله ها منتقل شده است و جنس آن نیز از Philomachus به Calidris تغییر کرده است (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). این تغییر توسط بیشتر فهرستهای جهانی پرندگان پذیرفته شده است (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019 ). بنابر این نام کامل این گونه به شکل زیر تغییر می کند:
تلیله (آبچلیک) شکیل
Ruff
Calidris (Philomachus) pugnax
There have been some changes in taxonomy of birds in recent years. One of these change has happened for the Ruff. According to the change, the Ruff moved to the group stints and its genus changed from Philomachus to Calidris (Gibson & Baker 2012, Banks 2012). This change has been addopted by most of world checklists (Clements et al., 2018; del Hoyo et al., 2014-2016; Christidis et al., 2014; Boyd III, 2017; HBW and BirdLife International, 2018; Gill & Donsker, 2019).
References
Banks RC. 2012. Classification and nomenclature of the sandpipers (Aves: Arenariinae). Zootaxa 3513: 86–88.
Boyd III, John H. - TiF checklist, Version 3.08: May 1 2017 and updated October 24 2018.
Christidis et al. 2014. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, version 4.1.
Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, D. Roberson, T. A. Fredericks, B. L. Sullivan, and C. L. Wood. 2018. The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2018.
del Hoyo, J., N. J. Collar, D. A. Christie, A. Elliott, L. D. C. Fishpool, P. Boesman & G. M. Kirwan. 2014-2016. HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World, Volume 1, 2, Lynx Edicions in association with BirdLife International, Barcelona, Spain and Cambridge, UK.
Gibson R & A Baker. 2012. Multiple gene sequences resolve phylogenetic relationships in the shorebird suborder Scolopaci (Aves: Charadriiformes). Molecular Phylogenetics and Evolution, 64: 66–72.
Gill, F and D Donsker (Eds). 2019. IOC World Bird List (v 9.2). Doi 10.14344/IOC.ML.9.2. http://www.worldbirdnames.org/
HBW and BirdLife International (2018) Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 3. Available at: http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/Taxonomy/HBW-BirdLife_Checklist_v3_Nov18.zip [.xls zipped 1 MB].
-----
ادغام زیرگونه های شاهین و بحری
Lump of subspecies of Barbary Falcon and Peregrine Falcon
از گذشته های دور، موضوع تفکیک یا ادغام زیرگونه های شاهین و بحری یکی از موضوعات مورد بحث و چالش برانگیز در میان پرنده شناسان بوده است.
در حالی که تا سالهای گذشته این دو گونه از هم جدا بودند.
لازم به توضیح است که در کتابهای قدیمی پرنده شناسی و در دو چک لیست جهانی (Boyd 2017, Sibley & Monroe 1993) و همچنین در بسیاری از چک لیستهای جهانی تا سالهای گذشته، شاهین گونه مستقلی بوده است.
در سالهای اخیر، بیشتر چک لیستهای جهانی دو زیرگونه شاهین معمولی (Barbary Falcon) را همراه با بقیه زیرگونه های بحری در قالب گونه بحری (Peregrine Falcon) دانسته اند و گونه شاهین را گونه مستقلی نمی دانند (IOC 2019, Clements 2019, del Hoyo et al. 2014, Christidis et al. 2014).
در مورد علت تفکیک شاهین از بحری، چندین دلیل وجود دارد. از جمله آنها می توان به اختلاف رنگ، جثه، زیستگاه شاهین نسبت به بقیه زیرگونه های بحری دانست. شاهین یکی از گونه های بسیار جالب از نظر تکاملی است که ظاهرا در میانه راه تکاملی است که زمان تکامل آن به ما نزدیکتر است. در هر صورت، با وجود نسبی علایم اشتقاق گونه ای از نظر تکاملی و مشهود بودن این اختلافات، چک لیستهای جهانی این میزان اختلاف را از نظر ژنتیک کافی ندانسته اند و آن را گونه مستقلی نمی دانند. یکی از دلایل دیگر برای نپذیرفتن گونه مستقلی این است که دو زیرگونه شاهین، توسط بقیه زیرگونه های بحری احاطه شده اند و دارای پراکنش مشخص بدون همپوشانی هستند.
لازم به یادآوری است که در صورت یافتن دلایل علمی محکم و کافی، ممکن است در آینده در مورد تاکسونومی این گونه باز هم تغییرات و اصلاح لازم صورت گیرد.
با توجه به مطالب بالا و ادامه بحثهای تاکسونومیک در مورد بحری و شاهین، از این پس در فهرستهای پرندگان ایران، دو گونه بحری و شاهین با هم ادغام خواهند شد. برای انتخاب نام فارسی این گونه ادغام شده، از بین دو نام فارسی شاهین و نام عربی بحری، طبیعتا نام شاهین انتخاب خواهد شد. همچنین برای شناخت بهتر این گونه (بحث برانگیز تاکسونومیک) همه زیرگونه های شاهین و بحری (بحری سیبری، بحری مدیترانه ای، شاهین عربی و شاهین آسیای میانه) در قالب یک گونه و با ذکر زیرگونه ها اشاره خواهند شد.
شاهین (بحری) سیبری
Siberian Falcon
Falco peregrinus calidus Latham, 1790
شاهین (بحری) مدیترانه ای
Mediterranean Falcon
Falco peregrinus brookei Sharpe, 1873
شاهین پسِ‌سرسرخ (آسیای میانه)
[Central Asian Falcon] (Red-naped Falcon)
Falco peregrinus babylonicus Sclater, PL, 1861
شاهین عربی (باربری)
[Arabian Falcon] (Barbary Falcon)
Falco peregrinus pelegrinoides Temminck, [in Temminck & Laugier] 1829
منابع
-----
تکمیل نام فارسی شاهین معمولی
Persian name of Barbary Falcon
تاکنون برای نام فارسی Barbary Falcon از نام عام "شاهین" استفاده می شد که در برخی از موارد نارسا بود. در سالهای اخیر برخی از پرندهنگرها از نام شاهین پشت گردن سرخ Red-naped Falcon استفاده کرده بودند.
با توجه به اینکه، این نام انگلیسی تنها برای یکی از زیرگونه های Barbary Falcon استفاده می شود، به نظر می رسد که استفاده از نام این زیرگونه برای خود گونه مناسب نباشد و موجب سردرگمی تعیین گونه و زیرگونه خواهد شد. همچنین در برابر پرسش بسیاری از عزیزان که خواهان نام فارسی مناسب برای Barbary Falcon بودند، متاسفانه تاکنون نام مناسبی پیشنهاد نشده بود.
بنابر این، برای تعیین نام فارسی دقیق این گونه (Barbary Falcon)، پیشنهادهای مختلف بررسی شد و در نهایت ، با توجه به جمعیت مناسب این گونه نسبت به گونه های دیگر شاهین در ایران، واژه معمولی برای تکمیل نام فارسی این گونه انتخاب شد.
بنابراین، با افزودن واژه معمولی در انتهای نام فارسی این گونه، نام این گونه کاملتر شده و برای بیان دقیق این گونه، به صورت زیر نوشته خواهد شد.
"شاهین معمولی"
-----
اصلاح نام فارسی پرستودریایی خلیج فارس (ساندرز)
Persian name of Saunder’s Tern
نام ساندرز در گذشته برای نام فارسی این گونه به کار می رفت. با توجه به پراکنش این گونه در کشور (حاشیه خلیج فارس) و همچنین محدود بودن پراکنش جهانی این گونه به خلیج فارس تا دریای سرخ، نام پرستودریایی خلیج فارس، قبلا توسط برخی از پرنده شناسان ایران پیشنهاد شده بود. طبق قاعده تبعیت اسامی فارسی، در صورت مشابهت نامهای علمی و انگلیسی، استفاده از نام ساندرز ترجیح دارد. در عین حال، نام خلیج فارس، تاکنون تنها در این گونه از پرندگان ایران، استفاده شده است. با توجه اینکه در میان پرندهنگرهای ایران، تمایل و اشتیاق استفاده از این نام وجود داشت، نام پرستودریایی خلیج فارس بر ساندرز ترجیح داده شد. بنابر این، نام ساندرز در داخل پرانتز نوشته خواهد شد. نام فارسی این گونه، به صورت "پرستودریایی خلیج فارس (ساندرز)" نوشته خواهد شد.
-----
اصلاح نام فارسی دارکوب باغی (سوری)
Persian name of Syrian Woodpecker
نام این گونه از ابتدای دهه 1350 شمسی تا اواسط دهه 1380 شمسی دارکوب باغی بود. از اواسط دهه 1380 بیشتر پرنده شناسان و پرنده نگران ایران، برای مطابقت نام فارسی با نامهای علمی و انگلیسی، از نام دارکوب سوری استفاده کردند. به هر حال، اخیرا سعی شده است تا شناخت زیرگونه های پرندگان ایران بیشتر شود. دارکوب سوری یا باغی در جهان و ایران، سه زیرگونه دارد: سوری D. s. syriacus، آسیای میانه D. s. transcaucasicus و بلوچی D. s. milleri. چنانچه بخواهیم برای نام فارسی، همچنان از نام دارکوب سوری استفاده کنیم، امکان استفاده از نام دارکوب سوری بلوچی یا دارکوب سوری آسیای میانه نیست ولی نام دارکوب سوری، تنها برای یکی از زیرگونه های این گونه قابلیت کاربرد دارد. بنابر این، برای درستی و روانی نام فارسی، بهتر است از همان نام قبلی دارکوب باغی استفاده شود. بر این اساس، نام دارکوب باغی ترجیح داده شده و نام سوری در داخل پرانتز و نام فارسی این گونه، به صورت "دارکوب باغی (سوری)" نوشته خواهد شد.
-----
ویرایش نام فارسی زنبورخوار گلوخرمایی (ایرانی)
Persian name of Blue-cheeked Bee-eater
در نام علمی این گونه از نام قدیمی ایران یعنی پرشیا M. persicus استفاده شده است. همچنین در منابع متعدد و حتی در برخی از چک لیستهای کنونی در نام انگلیسی آن از Persian Bea-eater استفاده شده است.
بنابر این، نام زنبورخوار ایرانی در درون پرانتز افزوده شده، نام فارسی این گونه، به صورت زنبورخوار گلوخرمایی (ایرانی) نوشته می شود.
-----
تکمیل نام فارسی سسک بیدی معمولی
Persian name of Willow Warbler
در ایران چندین گونه سسک وجود دارد که در آنها از واژه بیدی استفاده شده است: سسک بیدی، سسک بیدی کوچک و سسک سبز بیدی. بر همین اساس، به نظر می رسد که دیگر کاربرد نام سسک بیدی یک اسم عام تلقی می شود و ممکن است گنگ بوده، برای تعیین دقیق گونه مناسب نباشد. به همین دلیل با توجه به فراوانی سسک بیدی Willow Warbler در ایران، با افزودن واژه معمولی در انتهای نام فارسی این گونه، نام این گونه کاملتر شده و برای بیان دقیق این گونه، به صورت سسک بیدی معمولی نوشته خواهد شد.
-----
توضیحات تکمیلی در مورد نامهای استپی، صحرایی و دشتی
Additional notes on terminology of Steppe
یکی از نکات لازم در کاربرد نامهای فارسی، این است که نامهای فارسی باید مورد تأیید متخصصین زبان فارسی نیز باشد. یکی از دغدغه های هر شخصی، حفظ هویتهای ملی اعم از سرزمین، طبیعت، فرهنگ و ادبیات آن کشور است. در مورد فرهنگ و ادبیات، حفظ زبان، رسم الخط و واژگان آن و رعایت دستور زبانی از مؤلفه های مهم آن هستند. البته در همه زبانها، نام جغرافیایی مکانها و شخصیتها عمدتاً دارای واژگان و تلفظ یکسانی هستند که با رسم الخط مختلف نوشته می شوند. طبیعتاً در زبان فارسی نیز، استفاده از این نامها با رسم الخط فارسی منعی ندارد. چنانچه برای چیزی یا مفهومی، نامی فارسی وجود داشته باشد، ما مجاز به نوشتن نام انگلیسی یا خارجی با رسم الخط فارسی نیستیم. به هر حال، گاهی به دلیل نیاز یک زبان به یک یا چند واژه خاص که قبلاً در آن زبان وجود نداشته است یا پاسخگوی نیاز فرهنگی آن جامعه نبوده است، واژگان بیگانه از زبان دیگر قرض گرفته می شود و کم کم بخشی از واژگان زبانی جامعه پذیرنده آن واژه می شود که به آن گرته برداری می گویند. در حقیقت، از نظر ادبیات فارسی، گرته برداری اسامی از زبانهای دیگر تنها در موارد خاص مجاز است (در عین حال، میزان آن باید محدود باشد).
از دیدگاه بیومهای کره زمین
روی کره زمین چندین بیوم متفاوت وجود دارد که از عرضهای شمالی به نام توندرا، تایگا، جنگلهای سوزنی برگ (همیشه سبز)، جنگلهای پهن برگ (خزان کننده)، استپ (علفزار و بوته زار)، بیابان و جنگلهای استوایی (بارانی) هستند. در کتابهای قدیمی جغرافیا برای منطقه استپی دنیا، از نام علفزارهای منطقه معتدله استفاده می شد که معادل مناطق استپی دنیا بود و از شرق اروپا تا شرق چین را بر می گیرد و بخش مرکزی ایالات متحده آمریکا نیز دارای چنین زیستگاهی است. در این بیوم، عمدتاً هم زمینهای صاف و هموار و دشتهای بزرگ وجود دارد و مناطق تپه ماهوری را نیز در بر می گیرد. این بیوم، از نظر پوشش گیاهی نیز ممکن است به صورت علفزار متراکم یا دارای پوشش گیاهی پراکنده و خاک نیمه لخت باشند. گاهی نیز درخت یا درختچه به صورت پراکنده وجود دارد. در متنهای علمی و تخصصی، برای بیان نوع بیوم، زیستگاه و پوشش گیاهی آن، در حال حاضر عمدتاً از همان واژه استپی استفاده می شود.
از دیدگاه زیستگاههای ایران و پوشش گیاهی
از نظر نقشه پوشش جنگلها و مراتع، به جز نواحی جنگلی هیرکانی، زاگرسی و جنوب کشور، بیشتر مناطق ایران از پوشش استپی است که در این نقشه های با عنوان مراتع یاد می شود. اصولاً کاربرد واژه مرتع و مراتع، توام با واژه های مرتعداری، تولید علوفه و دام است و تفکر بهره برداری از این نوع زیستگاه است که واژه مناسبی برای مناطق بکر دیدگاه محیط زیست و حفاظت حیات وحش نیست بلکه خود یکی از تعارضات مهم موجود در مورد حفاظت حیات وحش کشور است.
در منطقه خاورمیانه و ایران پنج منطقه رویشی وجود دارد: 1- منطقه اروپا-سیبری، منطقه مدیترانه ای، 3- منطقه ایران-تورانی، 4- منطقه صحرا-عربستان، 5- منطقه سودان-زامبزین (Zohary 1981).
به بیانی دیگر، در جنوب غرب آسیا پنج واحد جغرافیایی وجود دارد: 1- منطقه هیرکانی و قفقاز (ارسباران و جنگلهای شمال کشور)، 2- منطقه ایران-آناتولی و ایران-تورانی (بخش اعظم ایران)، 3- منطقه نوبوسندی (جنوب ایران و سیستان و بلوچستان)، منطقه صحرا-عربستان (خوزستان).
واحدهای گیاهی ایران را می توان به ده نوع تقسیم بندی کرد:
از دیدگاه نوع زیستگاههای ایران، در حقیقت، به جز مناطق جنگلهای هیرکانی و زاگرسی، کوهستانهای صخره ای و همچنین اگر زیستگاههای تالابی و بیابانهای خشک را در نظر نگیریم، بقیه مناطق کشور یعنی بخش وسیعی از پوشش گیاهی ایران نیز در منطقه رویشی ایران-تورانی قرار دارد. در ارتباط با پوشش گیاهی در این منطقه، در گذشته از واژه های علفزار، خلنگ زار، بوته زار و درختزار استفاده می شد. واژه خلنگ زودتر از بقیه این کلمات مورد اشاره حذف شد. سه واژه دیگر هنوز در سطح وسیعی مورد استفاده قرار می گیرند. موضوعی که مهم است این است که بخش وسیعی از کشور که در منطقه رویشی ایران-تورانی قرار دارد، دارای هر سه نوع این پوششهای گیاهی است و به ترکیب همه این سه نوع زیستگاه، استپ گفته می شود. همان طور که در بالا دیده می شود، نوع پوشش گیاهی صحرا به نوعی پوشش گیاهی بیابانی و نیمه بیابانی در شبه جزیره عربستان و همچنین در قاره آفریقا اطلاق می شود و متفاوت از نوع پوشش گیاهی استپی است. در ایران، به دلیل اینکه بخش وسیعی از کشور استپی است و کاربرد زیاد آن در منابع علمی و تخصصی، نام و اصطلاح استپی، به تدریج در حال رواج بیشتری است.
از دیدگاه فرهنگی-ادبی
از دیدگاه تاریخی و فرهنگی-ادبی، چندین واژه مرتبط با معنی واژه استپ هستند که در زبان فارسی استفاده شده اند: الف- در معنی عام: صحرا، دشت، دمن؛ ب- در معنی خاص: خلنگ زار، بیشه زار، بوته زار، علفزار، مرغزار (و نیز راغ)، چمنزار و سبزه زار.
در فرهنگ دهخدا؛ خلنگ زار به معنی زمین پرخس و خار، خارستان آمده است و خلنگ گیاهی است به صورت درخت یا درختچه و نوعی از آن علفی است.
در فرهنگ معین؛ برای مرغزار آمده است: سبزه زار، چمنزار.
در فرهنگ معین؛ علفزار، زمینی است که بر آن علف خودرو روییده است.
در منابع مختلف؛ علفزار به معنی چمنزار، سبزه زار و چراگاه است.
همچنین برای بوته زار آمده است: بیشه زار، مرغزار، علفزار، مرتع و نیز آمده است: ناحیه ای که با بوته، خار یا زمین جنگلی پوشیده شد.
در فرهنگ دهخدا: صحرا به معنی دشت، دشت هموار، دشت فراخ و بی گیاه، بیابان، بر و هامون آمده است. واژه صحرا در اصل ریشه عربی دارد و با توجه به موقعیت کشورهای عربی، عمدتاً به صورت بیابانی و نیمه بیابانی هستند اما در زبان فارسی، بیابان و کویر خود واژه های جداگانه و مستقلی هستند. بنابر این صحرا در زبان فارسی دچار تغییر معنی شد و واژه صحرا به طور عام به مناطق هموار و نیز تپه ماهوری دارای پوشش گیاهی کم تا زیاد اطلاق می شود و گاهی نیز به معنای زمینهای صاف و هموار و وسیع که در مناطق خشک بدون گیاه است.
صحرا در اشعار شاعران ایرانی
در اینجا به چند بیت از اشعار شاعران فارسی که به صحرا در معنی مرتبط به طبیعت اشاره کرده اند، ارائه می شود.
رخ سبز صحرا بخندید خوش
چو بر وی سیاه ابر بگریست زار
شادی بدین بهار چو می بینی
چون بوستان خسرو صحرا را (ناصرخسرو)
سپاهی که صحرا و دریا و کوه
شد از نعل اسبان ایشان ستوه
بتابید صحرا و هامون و دشت
تو گفتی که آتش از او درگذشت (فردوسی)
صحرای سنگ روی و که سنگلاخ را
از سم آهوان و گوزنان شیار کرد (فرخی)
آهو همی گرازد گردن همی فرازد
گه سوی کوه تازد گه سوی راغ و صحرا (کسائی)
بر که و بالا چو جه همچون عقاب اندر هوا
بر تریوه راه چو جه همچو بر صحرا شمال (شهید بلخی، از لغت فرس)
در متنهای ادبی، اگر دریا و زیستگاههای آبی را جدا در نظر بگیریم، واژه های زیر با ترکیب واژه صحرا استفاده می شوند که گاه به صورت مقابل هم و گاه به صورت مکمل هستند.
کوه و دشت در مقابل هم
کوه و صحرا در مقابل هم
دشت و صحرا به صورت مکمل هم
دشت و دمن (دامنه کوه) به صورت مکمل هم
کاربرد واژه استپ در ابیات شاعران فارسی دیده نشده است.
لازم به یادآوری است که در فارسی سره، به جای صحرا، از «دشت و دمن» استفاده می شود.
واژه استپ در ادبیات فارسی
واژه استپ، ظاهرا واژه اسلاو است و در زبان روسی از آن زیاد استفاده می شد. به تدریج این واژه وارد زبان انگلیسی شد و رواج پیدا کرد.
در فرهنگ شش جلدی معین (1371)؛ برای معنی استپ آمده است: زمین مسطح و پهناور علفزار، جلگه بزرگ علفزار.
از طرف فرهنگستان فارسی نیز، واژه «سبزدشت» برای جایگزینی فارسی استپ معرفی شده است اما تاکنون کاربرد این واژه، دیده نشده است.
معنی اشاره در این دو منبع، به دلیل وجود دشتهای وسیع و پوشیده از پوششهای گیاهی متراکم و تنک، تاحدودی درست است اما آنچه که در این دو منبع دیده نمی شود، زمینهای تپه ماهوری و دامنه مناطق کوهپایه ای است. این نوع زمینها، بخشهای وسیعی از منطقه بزرگ استپی در ایران و سایر کشورها را شامل می شود.
کاربرد واژه های استپی، صحرایی و دشتی برای نام پرندگان و پستانداران ایران
برای نامگذاری پرندگان و پستانداران، تاکنون از هر سه واژه استپی، صحرایی و دشتی استفاده شده است.
برای تعیین معادل فارسی واژه steppe، ابتدا در سال 1355، در کتاب راهنمای پستانداران ایران نوشته هرینگتون و دره شوری (1355) صفحه 36، برای نام فارسی گونه Steppe Cat، از نام فارسی گربه دشتی استفاده شد. بنابر این، ابتدا واژه دشتی برای معادل واژه انگلیسی steppe به کار رفت. این نام بر اساس نام قبلی انگلیسی این گونه به کار رفته بود، در حالی که نام انگلیسی آن بعداً به گربه پالاس تغییر یافت و به پیروی از آن، برای نام فارسی این گونه نیز از معادل نام انگلیسی آن، یعنی گربه پالاس استفاده شد.
در مورد پرندگان، نام فارسی گونه هایی که در نام انگلیسی آنها، واژه Steppe به کار رفته است، می توان به نام دو گونه از پرندگان ایران اشاره کرد.
عقاب صحرایی (استپی) (Steppe Eagle)
این گونه تا دو دهه پیش جزء گونه عقاب دشتی (خاکی) و با هم یک گونه محسوب می شدند. با تفکیک آن به عنوان Steppe Eagle، ابتدا در کتاب حیات وحش ایران (فیروز، 1379) با نام عقاب استپی آورده شد. پس از برگزاری جلسات متعدد در مورد نامگذاری پرندگان در دهه 1370 شمسی، در اوایل دهه 1380 شمسی، با توافق پرنده شناسان آن زمان نام عقاب صحرایی برای آن برگزیده شد (دانشنامه پرندگان، ادهمی 1384، Scott & Adhami 2006، منصوری 1392). پراکنش جهانی جوجه آوری این گونه از رومانی و از جنوب روسیه تا مغولستان است. پرندگان اروپا و آسیای میانه در آفریقا و پرندگان مناطق شرقی در شبه قاره هند زمستانگذرانی می کنند. با توجه به کاربرد زیاد این نام در گذشته و گستره وسیع پراکنش زیستگاه جوجه آوری و زمستانگذرانی (اعم از استپ، نیمه بیابانی و بیابانی)، پیشنهاد می شود که نام عقاب صحرایی، همچنان برای نام فارسی این گونه حفظ شود.
سنگ چشم خاکستری دشتی (Steppe Grey Shrike)
این گونه تا دو دهه گذشته، جزء گونه سنگ چشم خاکستری بزرگ بود. با جداشدن آن به عنوان گونه مستقل، نام فارسی سنگ چشم خاکستری دشتی برای آن پیشنهاد شد (مشابه گربه دشتی یا پالاس) و بیش از یک دهه مورد استفاده قرار گرفت (Scott & Adhami 2006). در کتابهای حیات وحش ایران (فیروز 1379) و راهنمای پرندگان ایران (منصوری 1392)، این گونه مستقل نشده اند و نام فارسی ندارند. با توجه به زیستگاه اصلی این گونه که در دشتهای آسیای میانه است و شمال ایران و چین است، پیشنهاد می شود که همان نام قبلی دشتی، برای نام فارسی این گونه حفظ شود.
نام فارسی دو زیرگونه از پرندگان ایران
در ماههای اخیر، به موضوع زیرگونه های پرندگان ایران توجه بیشتری شده است. در دو زیرگونه از پرندگان کنونی ایران که گاهی به عنوان گونه مستقل مطرح می شوند، برای نام انگلیسی آنها از واژه Steppe استفاده شده است.
در میان زیرگونه های سارگپه معمولی، تنها این زیرگونه مهاجرت طولانی دارد. همچنین، این زیرگونه با وجود نشان دادن اختلافات مورفولوژیک و اندازه کوچکتر جثه، گاهی به عنوان گونه جداگانه مطرح می شود ولی اکنون در بیشتر چک لیستهای جهانی جزئی از گونه سارگپه معمولی است. این زیرگونه با زیرگونه دیگر یعنی Buteo buteo menetriesi یک گروه زیرگونه ای حنایی رنگ از گونه سارگپه معمولی را تشکیل می دهند. منطقه جوجه آوری این زیرگونه از شرق سوئد، فنلاند، استونی، بلاروس، اوکراین و قفقاز تا شمال قزاقستان، قیرقیزستان، روسیه و آلتای، سیبری، تیان شان (چین) و غرب مغولستان است. بخش عمده منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه در شرق و جنوب قاره آفریقاست. البته بخش بزرگی از ایران و جنوب غرب آسیا نیز منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه است. با توجه به شباهت این گونه به عقاب صحرایی از لحاظ زیستگاه و رفتار و نیز عمومی تر بودن واژه صحرا در فارسی برای چندین نوع زیستگاه نسبت به زیستگاه خاص استپی، پیشنهاد می شود که برای این زیرگونه نیز، نام «سارگپه صحرایی» به کار رود.
این زیرگونه یکی از زیرگونه های پشت سیاه کوچک است، بنابراین برای بیان نام گونه، می توان از نام عمومی گونه، یعنی کاکایی پشت سیاه استفاده می شود. زیستگاه اصلی جوجه آوری این زیرگونه، دریاچه های استپی منطقه آسیای میانه از جنوب غرب سیبری و از اورال تا منطقه اومسک و همچنین شمال قزاقستان است. منطقه زمستانگذرانی این زیرگونه، هنوز به طور کامل شناخته شده نیست. در حال حاضر، مناطق زمستانگذرانی این زیرگونه، از شمال غرب هند تا خاورمیانه، در محدوده خلیج فارس است و جنوب شبه جزیره عربستان است. بنابر این، برای نام تعیین کننده زیرگونه به محدوده جغرافیایی اصلی و موقعیت محلهای جوجه آوری این زیرگونه، یعنی «کاکایی {پشت سیاه} آسیای میانه» پیشنهاد می شود.
کتابهای راهنمای صحرایی و میدانی
در گذشته، چندین کتاب با نام راهنمای صحرایی، به ویژه برای پستانداران و پرندگان چاپ شده است که به جای واژه انگلیسی field استفاده می شد. البته در سالهای اخیر، واژه صحرایی با واژه میدانی در حال جایگزین شدن است که به نظر می رسد انتخاب مناسبی است.
کوتاه سخن
کوتاه سخن اینکه، نام استپی بیشتر در منابع علمی و در مورد نوع بیوم، زیستگاه و پوشش گیاهی خاص استفاده می شود. برای نام فارسی گونه های پرندگان و پستانداران که دارای نام انگلیسی Steppe بودند، در گذشته از دو واژه صحرایی و دشتی استفاده شده بود. به بیانی بهتر، می توان گفت که در زمان استفاده از واژه استپی، اگر منظور یکی از بیومها در محدود جغرافیایی خاص دنیا، از شرق آسیا تا شرق اروپا باشد (البته در گذشته برای آن از علفزار معتدله استفاده می شد) یا یکی از زیستگاه های خاص (با پوشش گیاهی علفی، بوته ای و درختان یا درختچه های پراکنده باشد)، می توان از واژه استپ استفاده کرد چون واژه جایگزین مناسب برای معنی ترکیبی این نوع زیستگاه در فارسی وجود ندارد. در صورتی که نوع زیستگاه مورد نظر عام و فراتر از یک زیستگاه با پوشش گیاهی خاص باشد، در فارسی می توان از واژه صحرا و دشت استفاده کرد. با توجه به توضیحات بیان شده برای هر یک از چهار گونه و زیرگونه از پرندگان ایران که در نام انگلیسی آنها از واژه استپ استفاده شده است، نام فارسی آنها عبارتند از:
عقاب صحرایی
سارگپه صحرایی
سنگ چشم خاکستری دشتی
کاکایی {پشت سیاه} آسیای میانه
-----
نام فارسی سارگپه معمولی و زیرگونه های آن در ایران
Persian name of Common Buzzard and its subspecies in Iran
برخی از گونه هایی که دارای چندین زیرگونه هستند، گاهی از نظر تاکسونومیک دارای دو یا چند گروه زیرگونه ای هستند. یکی از گونه های پرندگان ایران سارگپه معمولی با نام انگلیسی Common Buzzard و با نام علمی Buteo buteo است.
گونه سارگپه معمولی دارای یک گروه زیر گونه ای به نام Steppe Buzzard است که هر دو زیرگونه آن در ایران متعلق به این گروه زیرگونه ای هستند و از ویژگیهای بارز این گروه زیرگونه ای رنگ حنایی بدن آنها است. از لحاظ پراکنش جغرافیایی نیز در بخش شرقی پراکنش کلی گونه سارگپه معمولی قرار دارند. در مورد نام انگلیسی این دو زیرگونه نیز هنوز اتفاق نظر وجود ندارد. برخی با در نظر گرفتن گروه زیرگونه ای یکسان برای این دو زیرگونه، برای زیرگونه Buteo buteo vulpinus از نام انگلیسی Northern Steppe Buzzard استفاده می کنند و برای زیرگونه Buteo buteo menetriesi، نام انگلیسی Southern Steppe Buzzard را به کار می برند که بر اساس منطقه جغرافیایی جوجه آوری این دو زیرگونه است. در برخی از منابع و کتابهای راهنمای شناسایی پرندگان اروپا و خاورمیانه، بدون در نظر گرفتن زیرگونه Buteo buteo menetriesi، از نام انگلیسی Steppe Buzzard برای زیرگونه فراوان Buteo buteo vulpinus استفاده می کنند. برخی نیز با استفاده از نام Buteo vulpinus به عنوان گونه جدا از آن یاد می کنند. برخی از متخصصین نیز گروه زیرگونه ای Steppe Buzzard را گونه ای جداگانه در نظر می گیرند که هنوز در چک لیستهای جهانی مورد تایید قرار نگرفته است.
لازم به ذکر است که گونه سارگپه معمولی تا چند سال پیش در همه منابع پرنده شناسی ایران با همین نام استفاده می شد. متاسفانه از چند سال پیش، برخی از عزیزان و علاقه مندان به پرنده نگری، احتمالا با در نظر گرفتن تفکیک دو گونه Common Buzzard و Steppe Buzzard، نام فارسی گونه سارگپه معمولی را حذف و به جای آن از نام سارگپه استپی استفاده می نمایند. باید یادآور شد که این موضوع، دارای سه اشکال اساسی است:
در ایران دو زیرگونه از گونه سارگپه معمولی حضور دارند که هر دو از گروه زیرگونه ای سارگپه های حنایی (Steppe Buzzard) هستند و البته هر دو زیرگونه از گونه سارگپه معمولی هستند. بنابر این، در زمان ارجاع به نام فارسی این گونه، می توان از نام سارگپه معمولی استفاده کرد. چنانچه بخواهیم از گروه زیرگونه ای صحبت کنیم، می توان از نام سارگپه حنایی استفاده کرد. چنانچه بخواهیم به یکی از زیرگونه های این گونه، ارجاع دهیم، پیشنهادهای مناسب در زیر ارائه می شوند. در حال حاضر، نام معمولی برای تعیین گونه آورده شده است. چنانچه بخواهیم گروه زیرگونه ای را ترجیح دهیم، می توان از نام سارگپه حنایی استفاده کرد که در اینجا در داخل پرانتز آمده است. با توجه به اهمیت کسب اطلاعات در مورد پراکنش، جمعیت و وضعیت دو زیرگونه سارگپه معمولی و شناخت هر چه بیشتر در مورد آنها، در زیر نام فارسی و وضعیت دو زیرگونه از سارگپه معمولی ارائه می شوند.
[Hyrcanian] Buzzard (Southern Steppe Buzzard)
Buteo buteo menetriesi
سارگپه هیرکانی (سارگپه حنایی هیرکانی)
متاسفانه در کتاب پرندگان شکاری اروپا و پرندگان خاورمیانه، در مورد ویژگیهای این زیرگونه توضیحی داده نشده است. با توجه به اینکه پراکنش جهانی این زیرگونه، جنگلهای هیرکانی، مناطق قفقاز و شرق ترکیه است، به علت فراوانی مناسب این زیرگونه در محدوده جنگلهای هیرکانی، می توان از سارگپه هیرکانی استفاده کرد.
Steppe Buzzard (Northern Steppe Buzzard)
Buteo buteo vulpinus
سارگپه صحرایی (سارگپه حنایی صحرایی)
در کتاب پرندگان شکاری اروپا و پرندگان خاورمیانه، در مورد ویژگیهای این زیرگونه و با نام Steppe Buzzard توضیح داده شده است. این زیرگونه عمدتا به رنگ حنایی دیده می شود و نسبت تعداد افراد در فرم تیره آن کم است. این زیرگونه تقریبا در همه مناطق ایران دیده می شود. در حال حاضر، با توجه به نام انگلیسی و زیستگاه این زیرگونه، می توان از نام سارگپه صحرایی (مشابه با عقاب صحرایی) نیز استفاده کرد.
-----
توضیحی در مورد کاربرد واژه های صحرایی، دشتی و استپی- بخش اول
یکی از واژه هایی که برای نام انگلیسی برخی از پرندگان ایران استفاده می شود واژه Steppe است. در نامگذاری فارسی پرندگان و حتی پستانداران، از گذشته دو واژه صحرایی و دشتی به کار رفته اند. در فارسی، دشت معادل plain انگلیسی است و به جایی گفته می شود که از لحاظ ارتفاع پست است (ولی به طور کامل متفاوت از واژه بیابان است). صحرا نیز به جایی گفته می شود که دارای پستی و بلندی کمی است و حتی ممکن است مناطق تپه ماهوری را در بر گیرد (ولی به طور کامل متفاوت از مناطق کوهستانی است). دشت و صحرا در فارسی به جایی گفته می شود که دارای پوشش علفی کم یا زیاد است و ممکن است بدون درخت یا با تعداد کمی درخت باشد.
در مورد پستانداران، در کتاب راهنمای پستانداران ایران نوشته هرینگتون و دره شوری (1355) صفحه 36، برای نام فارسی گونه Steppe Cat ، نام فارسی گربه دشتی آورده شده است. این نام معادل نام قبلی انگلیسی این گونه بود، در حالی که نام انگلیسی آن به به گربه پالاس تغییر یافت و به تبع آن، برای نام فارسی این گونه نیز از معادل نام انگلیسی آن یعنی گربه پالاس استفاده شد.
در مورد نام فارسی گونه هایی که در نام انگلیسی آنها، واژه Steppe به کار رفته است که به نام دو گونه از پرندگان ایران اشاره می شود.
----
اطلاق نام خزری در نامگذاری فارسی پرندگان ایران
در گذشته نام "خزری" برای نامگذاری فارسی برخی از گونه های پرندگان ایران استفاده شده بود. این نام هم پرندگان دریایی و هم پرندگان جنگلی را شامل می شد. در مورد کاربرد نام خزری در مورد پرندگان دریایی و تالابی، از حدود 50 سال پیش تاکنون واژه "خزر" به عنوان نام فارسی چند گونه از پرندگان ایران استفاده می شود. برخی از دوستان پیشنهاد کردند که به دلیل اینکه قوم خزر از اقوام ترک زبان خارج از قلمرو ایران بودند (در حدود قفقاز فعلی) و گاهی با ایران در جنگ بودند، از این واژه استفاده نشود. مخالفت با نام خزر، ابتدا در سال 1382 توسط دکتر پرویز ورجاوند مطرح شد که سپس به صورت رسمی به آن پاسخ داده شد. اگرچه در مورد این دریا، حدود 40 نام وجود دارد، نام دریای شمال ایران از گذشته های دور، در متنهای اروپایی و انگلیسی با نام کاسپین، در عربی متنهای با نام قزوین و در متنهای فارسی، ترکی و برخی متنهای عربی با نام خزر خوانده می شد. نام دریای خزر در تمام عهدنامه های قدیمی (حدود 20 عهدنامه) و در تمام دوره های تاریخی سده های گذشته به کار رفته است. در عین حال، پیشنهاد شده است که از واژه کاسپین استفاده شود که منتسب به قوم کاسی یا کاسپی است و در گذشته در منطقه جنوب غرب دریای خزر زندگی می کردند. باید یادآور شد که واژه کاسپین، واژه ای انگلیسی است و در ادبیات فارسی نمی توان از آن استفاده کرد. در صورت پذیرش نامی از ریشه کاسی یا کاسپی برای دریای واقع در شمال ایران در مجامع داخلی و رسمی کشور، ابتدا باید واژه صفت ساز آن نیز مشخص شود و سپس برای نام فارسی پرندگان و جانوران ایران استفاده شود.
در هر صورت، با توجه به اینکه نام دریای خزر، هم به صورت رسمی نام پذیرفته شده برای دریای شمال کشورمان است و هم اینکه در بین عموم مردم و کارشناسان به همین نام خوانده می شود، همچنان از نام خزری برای نام فارسی پرندگان دریایی مربوط به حوزه دریای خزر استفاده می شود.
در حال حاضر، واژه خزری برای دو گونه زیر به کار می رود:
· کاکایی خزری Larus cachinans
· پرستودریایی خزری Hydroprogne caspia
----------
اطلاق نام هیرکانی در نامگذاری فارسی پرندگان ایران
در گذشته نام "خزری" برای نامگذاری فارسی برخی از گونه های پرندگان ایران استفاده شده بود. این نام هم پرندگان دریایی و هم پرندگان جنگلی را شامل می شد. در سالهای اخیر، متخصصین و کارشناسان به جای استفاده از جنگلهای خزری در مورد جنگلهای شمال کشور، بیشتر از "جنگلهای هیرکانی" استفاده می شود. با توجه به افزایش تدریجی و مقبولیت استفاده از این واژه، در کلیه نامهای فارسی پرندگان که در مناطق جنگلی، مرتعی و جلگه ای شمال کشور زیست می کنند، از نام هیرکانی استفاده می شود. این موضوع از ابتدای سال 1395، در نامگذاری فارسی پرندگان رعایت شد و همچنان رعایت خواهد شد.
در حال حاضر، واژه هیرکانی تنها برای یک گونه زیر به کار می رود.
· چرخ ریسک هیرکانی Poecile hyrcanus
در نظر است که در آینده برای نامگذاری زیرگونه های متعددی از پرندگان ایران که در این منطقه زیست می کنند، نیز از واژه هیرکانی استفاده شود.
----------
تکمیل نام سسک چیف چاف هیمالیایی
سسک چیف چاف هیمالیایی دارای دو نام انگلیسی متفاوت یعنی Caucasian Chiffchaff و Mountain Chiffchaff است. نام فارسی این گونه نیز برگرفته از نام علمی این گونه سسک چیف چاف هیمالیایی است. به هرحال این گونه و زیرگونه تقریبا بومی آن در ایران، در شمال غرب کشور دیده می شود . پراکنش جهانی این زیرگونه، منطقه قفقاز، شمال شرق ترکیه و شمال غرب ایران است. بنابراین، به منظور انطباق نام فارسی با محدوده پراکنش این زیرگونه، واژه قفقاز نیز به شکل زیر در داخل پرانتز اضافه شد.
سسک چیف چاف هیمالیایی (قفقازی)
---------------------
اصلاح نام دال (کرکس) هیمالیایی
کرکس هیمالیایی نام فارسی قبلی برای گونه بسیار کمیاب Himalayan Vulture است. به هر حال، چون چند گونه از لاشخورهای بزرگ جثه ایران که دارای سر و گردن با پرهای کرکی هستند، با نام عمومی دال نامیده می شوند، نام این گونه مانند بقیه دالهای ایران، به شکل زیر اصلاح شد:
دال (کرکس) هیمالیایی
---------------------
تکمیل نام فارسی سینه سرخها
در مورد سینه سرخ های ایران، دو گونه وجود دارد که نام قبلی فارسی آنها سینه سرخ و سینه سرخ ایرانی بود. با توجه به اینکه کاربرد نام سینه سرخ گنگ است، برای جلوگیری از خطاهای احتمالی، نام فارسی این دو گونه به شکل زیر اصلاح می شود:
سینه سرخ اروپایی European Robin
سینه سرخ ایرانی White-throated Robin
----------
تکمیل نام فارسی چکاوکهای آسمانی
در مورد چکاوکهای آسمانی ایران، دو گونه وجود دارد که نام قبلی فارسی آنها چکاوک آسمانی و چکاوک آسمانی کوچک بود. با توجه به اینکه کاربرد نام چکاوک آسمانی گنگ است و در متنهای نوشتاری فارسی مشخص نیست که منظور از آن هر دو گونه چکاوک آسمانی است یا گونه معمول آن یعنی، Eurasian Skylark. بنابر این به منظور پیشگیری از خطاهای احتمالی، نام فارسی این دو گونه به شکل زیر اصلاح می شود:
چکاوک آسمانی بزرگ Eurasian Skylark
چکاوک آسمانی کوچک Oriental Skylark
----------
اصلاح نام فارسی سسک ملخی (راه راه)
همان طور که می دانید در میان سسکهای ایران، نام راه راه برای سه گونه به کار رفته بود: سسک جگن زار (راه راه)، سسک راه راه (ملخی) و سسک سینه راه راه.
به منظور جلوگیری از خطا در کاربرد نام فارسی گونه "سسک راه راه (ملخی)"، واژه "ملخی" بر واژه "راه راه" اولویت داده می شود تا امکان خطا کمتر شود. همچنین واژه ملخی ترجمه نام انگلیسی این گونه است که کاربرد آن نیز راحت تر خواهد بود. بنابر این نام فارسی اصلاح شده این گونه "سسک ملخی (راه راه)" است.
----------
اصلاح نام فارسی سارگپه های جنگلی و تاجدار
به منظور جلوگیری از اشتباه احتمالی در تعیین نام فارسی دو گونه سارگپه جنگلی در ایران، نام فارسی این دو گونه، به شکل زیر در نظر گرفته شد:
سارگپه جنگلی معمولی European Honey Buzzard
سارگپه جنگلی تاجدار Crested Honey Buzzard
----------
اصلاح نام فارسی چکاوکهای پنجه کوتاه بزرگ و کوچک
نام فارسی دو گونه قبلی، یعنی چکاوک پنجه کوتاه و چکاوک کوچک، در انگلیسی Greater Short-toed Lark و Lesser Short-toed Lark هستند. در بررسیهای به عمل مشخص شد که بسیاری از افراد پرندهشناس و پرندهنگر برای استفاده از نام فارسی این دچار سردرگمی و احتمالا اشتباه میشدند. بنابر این به منظور پیشگیری از خطاهای احتمالی، نام فارسی این گونه معادل نام انگلیسی آنها و به شکل زیر در نظر گرفته شد:
چکاوک پنجه کوتاه بزرگ Greater Short-toed Lark
چکاوک پنجه کوتاه کوچک Lesser Short-toed Lark
چکاوک پنجه کوتاه آسیایی Asian Short-toed Lark
----------
اصلاح نام انگلیسی سنگ چشم تورانی
از چندین سال گذشته در برخی از چک لیستهای جهانی، گونه های سنگ چشم دم سرخ و تورانی از تفکیک شدند. متاسفانه نامهای فارسهای و انگلیسی این دو گونه تفکیک شده با هم متغایر هستند، برای گونه Isabelline Shrike از قدیم نام فارسی سنگ چشم دم سرخ به کار برده میشد. چون نام فارسی گونه Red-tailed Shrike سنگ چشم تورانی است و در برخی از منابع نیز نام انگلیسی Turkestan Shrike برای این گونه استفاده میشد، بنابر این برای کاهش خطاها در لیستها و ثبت رکوردها نام انگلیسی این گونه تفکیک در لیستهای ملی ایران به شکل زیر خواهد بود:
Turkestan (Red-tailed) Shrike
----------
تکمیل نام فارسی سنقر تالابی معمولی
با توجه به اینکه از چندین سال گذشته تفکیک گونه های غربی و شرقی در گونه سنقر تالابی قبلی رخ داد، برای استفاده دقیقتر از نام فارسی برای این دو گونه، نام فارسی سنقر تالابی معمولی برای Western Marsh Harrier و نام سنقر تالابی شرقی برای Eastern Marsh Harrier به کار برده میشود.
----------
اصلاح نام فارسی سسکهای گلوسفید (نقابدار)
احتراما در پی بروز برخی مشکلات در مورد استفاده از نام فارسی سسکهای گلوسفید (نقابدار)، نام فارسی آنها مورد بازنگری قرار گرفت و به شرح زیر اصلاح شد.
اکنون، نام فارسی سسکهای گلوسفید Whitethroat دچار مشکل شده است. در مورد Common Whitethroat سسک گلوسفید کاملا جا افتاده است و مشکل خاصی ندارد اما بقیه Whitethroatها که با نام فارسی مشترک سسک نقابدار معرفی شده بودند، اکنون دچار مشکل شده اند. در مورد Lesser Whitethroat برخی از افراد از سسک گلوسفید کوچک استفاده می کنند و جناب آقای دکتر منصوری حتی اخیرا از سسک گونه سیاه (به جای نقابدار که شاید واژه نقابدار را واژه ای منفی تلقی کرده باشند!) استفاده کرده اند. در مورد Desert Whitethroat نیز سسک نقابدار کوچک و در مورد Hume’s Whitethroat نیز سسک نقابدار هیوم معرفی شده بودند که هیچ یک از این دو گونه در کتاب دکتر منصوری اشاره نشده اند.
به منظور یکسان سازی نام فارسی با نام انگلیسی و جلوگیری از سردرگمی، تصمیم گیری شد که در مورد نام فارسی این گروه از پرندگان از نام انگلیسی تبعیت شود و برای همه Whitethroatها از نام مشترک گلوسفید استفاده شود (به علاوه، خصوصیت سفیدی گلو در این گونه ها ویژگی خاص در میان بقیه سسکها است).
در مورد Common Whitethroat از نام "سسک گلوسفید بزرگ" استفاده می شود.
در مورد Lesser Whitethroat نام فارسی "سسک گلوسفید کوچک (نقابدار معمولی)" در نظر گرفته شد (بسیاری از افراد اکنون از این نام استفاده می کنند).
در مورد Hume’s Whitethroat نیز از "سسک گلوسفید (نقابدار) هیوم" استفاده می شود.
در مورد Desert Whitethroat نام فارسی "سسک گلوسفید بیابانی (نقابدار کوچک)" در نظر گرفته شد (برای متمایز نمودن آن از سسک بیابانی با سفید بودن گلوی آن).
در مورد گونه Desert Whitethroat توجه شود که ما یک گونه دیگر به نام سسک بیابانی (Asian Desert Warbler Sylvia nana) نیز داریم که با توجه به اینکه هر دو سسک هستند و نام Desert در آنها مشترک است، باز هم امکان اشتباه در استفاده از نام فارسی آنها وجود دارد.
به همین دلیل نام فارسی Asian Desert Warbler اصلاح شد و "سسک بیابانی آسیایی" برای آن در نظر گرفته شد (طول آن در حدود 5/11 سانتیمتر).
---------
اصلاح نام فارسی سسکهای سبز
احتراما در پی بروز برخی مشکلات در مورد استفاده از نام فارسی سسکهای سبز، نام فارسی آنها مورد بازنگری قرار گرفت و به شرح زیر اصلاح شدند.
سسکهای سبز و بیدی سبز که در گذشته در قالب یک گونه بودند ولی اکنون دو گونه هستند:
1- Green Warbler Phylloscopus nitidus
2- Greenish Warbler Phylloscopus trochiloides
در چک لیست ادهمی (1384) منتشرشده در کتاب دانشنامه پرندگان، برای Greenish Warbler نام فارسی سسک بیدی سبز (شامل P. nitidus) آمده بود. در زمان تهیه چک لیست پرندگان ایران در Scott & Adhami (2006) چاپ شده در مجله PODOCES برای نامهای فارسی اساسا از همان چک لیست ادهمی (1384) استفاده شد. در این لیست نام فارسی سسک سبز برای Greenish Warbler و نام فارسی سسک بیدی سبز برای Green Warbler (احتمالا به علت وجود نام دوم Green Leaf Warbler). در هر صورت در حال حاضر این نامهای فارسی نارسا و ناهمخوان با نامهای انگلیسی هستند و در زمان استفاده، افراد را دچار مشکل می کنند. در کتاب دکتر منصوری، ویراست سوم (1392)، سعی شده است با جابجایی نام فارسی این دو گونه، مشکل برطرف شود یعنی سسک سبز برای Green Warbler و سسک بیدی سبز برای Greenish Warbler. بنابر این، برای هر یک از این گونه ها، در منابع مختلف نامهای متفاوت استفاده شده است که باعث بروز سردرگمی در استفاده از نام فارسی می شود.
با توجه به اینکه برای هر دو گونه تاکنون نام سسک سبز استفاده شده است، نام سسک سبز به عنوان نام مشترک در نظر گرفته می شود.
برای Green Warbler، نام فارسی سسک سبز بیدی (با توجه به کاربرد قبلی نام بیدی برای این گونه و وجود نام دوم قبلی Green Leaf Warbler) در نظر گرفته شد.
برای Greenish Warbler، نام فارسی سسک سبز زیتونی در نظر گرفته شد (با توجه به رنگ کلی این پرنده که به رنگ سبز زیتونی است و با توجه به اینکه رنگ بدن در این گونه تیره تر از گونه Green Warbler است).
----------
اصلاح نام فارسی خروس کولی ابروسفید (دشتی، شکم سیاه، اجتماعی)
احتراما در بازنگری نامگذاریهای پرندگان در زمستان 1394، برای Sociable Lapwing، به علت وجود ابروی سفید در همه افراد بالغ و نابالغ این گونه، و به علت وجود سه نام مختلف برای این گونه و عدم غالبیت هیچکدام، نام خروس کولی ابروسفید مورد پذیرش قرار گرفته بود. به علاوه، نامهای دشتی، شکم سیاه، اجتماعی نیز برای حفظ نامهای موجود در داخل پرانتز گرفته بودند. یکی دیگر از دلایل انتخاب نام خروس کولی ابروسفید، تداخل زیاد و اشتباه فراوان در زمان استفاده از نام دو گونه خروس کولی (خروس کولی شکم سیاه برای Sociable Lapwing و خروس کولی سینه سیاه برای Spur-winged Lapwing) بود. در حال حاضر، از بین سه نام قبلی، نام خروس کولی اجتماعی که معادل نام انگلیسی آن نیز می باشد، به میزان بیشتری استفاده می شود. به منظور اصلاح نام این گونه، برای کاهش تعداد نامهای قبلی بر اساس رایج بودن و همچنین عدم تداخل با نام خروس کولی سینه سیاه، نام اصلاح شده فعلی این گونه به شکل زیر تغییر یافت:
خروس کولی ابروسفید (اجتماعی)
----------
اصلاح نام فارسی چک اروپایی (معمولی)
همان طور که می دانید قبلا در ایران دو گونه چک سیبری و چک اروپایی در قالب چک معمولی تلقی می شدند. با توجه به تغییرات تاکسونومیک در سالهای گذشته، چک سیبری تبدیل به نامی جداگانه شده بود اما چک معمولی برای چک اروپایی استفاده می شد.
همچنین بر اساس قوانین نامگذاری بین المللی، اگر یک گونه قبلی به چند گونه تقسیم شود، دیگر نام قبلی برای گونه های تفکیک شده استفاده نمی شود. به علاوه، بر اساس بررسی های به عمل آمده، در ماههای گذشته در زمان استفاده از نام فارسی برای گونه European Stonechat، نام "چک اروپایی" تقریبا در همه موارد استفاده شده است. با توجه به کم بودن این گونه در ایران و با توجه به درست و رایج بودن این نام، واژه معمولی از نام فارسی این گونه حذف و نام فارسی جدید آن به صورت "چک اروپایی" مورد تایید قرار گرفت.
----------
با توجه به تقسیم تاکسونومیک این گونه و جدا شدن چکچک کردی، واژه چکچک ایرانی در مقابل چکچک کردی تعیین شده و تداعی کننده پراکنش این دو گونه می باشد. در مورد چکچک دم سرخ Oenanthe chrosopygia نام انگلیسی آن به صورت Red-tailed Wheatear رایج است و نام انگلیسی Persian Wheatear کمتر رایج است ولی در نامهای فنلاندی، لهستانی و سوئدی نیز چکچک ایرانی یا فارسی مورد استفاده قرار می گیرد. بنابر این توصیه می شود که برای حفظ نام ایرانی این گونه، نام فارسی آن به صورت چکچک ایرانی (چکچک دم سرخ) و همچنین نام انگلیسی آن به صورت Persian Wheatear (Red-tailed Wheatear) استفاده شود.
تکمیل نام زاغ بور
Nomenclature of Podoces pleskei
همان طور که می دانید گونه زاغ بور فقط در ایران زندگی می کند. بنابر این، این گونه بومی (اندمیک) ایران است. نام انگلیسی مورد استفاده این گونه، Pleske's Ground Jay است اما در سالهای گذشته نام انگلیسی آن Iranian Ground Jay نیز معرفی شده و در حال رواج است، به طوری که در Birdlife International و REDList IUCN نام Iranian Ground Jay مورد استفاده قرار می گیرد. چون همه چهار گونه از جنس Podoces به رنگ بور هستند و یک گزارش مشکوک از گونه Podoces panderi نیز در شمال شرق ایران وجود داشت، ما برای مشخص تر کردن گونه بومی ایران و همچنین برای تاکید بر ایرانی بودن این گونه، نام فارسی آن را نیز تکمیل کرده و آن را به صورت "زاغ بور ایرانی" استفاده می کنیم.
---------------------
اصلاح نام پرستودریایی بدصدا
Persian name of Sandwich Tern
در مورد نام فارسی Sandwich Tern، نام فارسی قبلی این گونه پرستودریایی بدصدا بود که نام مناسبی نبود. بنابر این نام فارسی جدید ضروری بود. در سالهای گذشته، نام فارسی نوک منقار زرد یا تُک زرد برای این گونه معرفی شده بود که ما واژه کوتاهتر تُک زرد را برگزیدیم. در تاکسونومی جدید، نام جنس این گونه Thalasseus است و از این لحاظ هم نام با دو گونه پرستودریایی کاکلی بزرگ و کوچک است. با توجه به اینکه از لحاظ ویژگیهای ظاهری نیز این گونه بسیار شبیه پرستوهای دریایی کاکلی می باشد، نام فارسی این گونه اصلاح و کامل شده به صورت "پرستودریایی کاکلی تُک زرد (بدصدا)" معرفی می شود.
-------------------
تا به حال چهار گونه دارای نام انگلیسی Persian بوده اند که توضیحات و پیشنهادات اصلاح نامهای انگلیسی و فارسی به شرح زیر ارائه می گردد. خواهشمند است هر گونه نظر در مورد پذیرش، رد یا اصلاح هر یک از موارد زیر دارید، برای اینجانب ایمیل بفرمایید.
1- کبوتر دریایی ایرانی Persian Shearwater با نام علمی Puffinus persicus که نامهای فارسی، انگلیسی و علمی این گونه تثبیت شده هستند.
2- زاغ بور Pleske's Ground Jay با نام علمی Podoces pleskei . در برخی از موارد نام انگلیسی آن Iranian Ground Jay نیز آمده است. با توجه به این که پراکنش آن محدود به ایران می باشد به نظر اینجانب بهتر است که ما با یک تصمیم جمعی نام انگلیسی Iranian Ground Jay را اولویت داده به صورت Iranian (Pleske's) Ground Jay استفاده کنیم. همچنین با توجه به اینکه هر چهار گونه از جنس Podoces به رنگ بور هستند، گونه حاضر در کشور خودمان را مطابق با نام انگلیسی ترجیح داده شده و برای افزایش عرق ملی و حفاظتی این گونه، "زاغ بور ایرانی" بنامیم.
3- در مورد نام انگلیسی زنبورخوار گلوخرمایی تاکنون دو نام Blue-cheeked Bee-eater و Persian Bee-eater رایج بوده اند. با توجه به اینکه در نام علمی این گونه نیز persicus آمده است، به نظر این جانب بهتر است که از نام اصلاحی Persian Bee-eater (Blue-cheeked Bee-eater) استفاده کنیم و در نام فارسی نیز کلمه ایرانی در داخل پرانتز اضافه شود: زنبورخوار گلوخرمایی (ایرانی).
1- با توجه به تقسیم تاکسونومیک این گونه و جدا شدن چکچک کردی، واژه چکچک ایرانی در مقابل چکچک کردی تعیین شده و تداعی کننده پراکنش این دو گونه می باشد. در مورد چکچک دم سرخ Oenanthe chrosopygia نام انگلیسی آن به صورت Red-tailed Wheatear رایج است و نام انگلیسی Persian Wheatear کمتر رایج است ولی در نامهای فنلاندی، لهستانی و سوئدی نیز چکچک ایرانی یا فارسی مورد استفاده قرار می گیرد. بنابر این پیشنهاد می شود که برای حفظ نام ایرانی این گونه، نام فارسی آن به صورت چکچک ایرانی (چکچک دم سرخ) و همچنین نام انگلیسی آن به صورت Persian Wheatear (Red-tailed Wheatear) استفاده شود.
------------------------
نام فارسی خروس کولی دشتی یا اجتماعی یا شکم سیاه
Persian name of Sociable Lapwing
تا به حال هیچکدام از نامهای خروس کولی دشتی، خروس کولی اجتماعی یا خروس کولی شکم‌سیاه تبدیل به نام مناسب و رایجی نشدند. نام خروس کولی شکم‌سیاه ممکن است با نام گونه خروس کولی سینه‌سیاه دچار تداخل شود و در مورد نابالغین هم صدق نمی کند. در مورد نام اجتماعی نیز، این واژه ترجمه فارسی نام انگلیسی این گونه است و مشاهدات در ایران نشان می دهد که این گونه با تعداد زیاد در ایران دیده نشده است. در مورد واژه دشتی نیز، این واژه کمک در شناسایی این گونه نمی کند. با توجه به کمیاب بودن این گونه، و برای تشخیص سریع‌تر این گونه در شرایط صحرایی و ثبت درست اطلاعات این گونه، نام خروس کولی ابروسفید پیشنهاد می‌گردد که در تشخیص سریع این گونه کمک خواهد کرد. لازم به ذکر است که نام خروس کولی پیشانی سفید نیز قبلا در کتاب جرویس رید پیشنهاد شده بود.
------------------
اصلاح نام چرخ ریسک هیرکانی (خزری)
Nomenclature of Poecile hyrcanus
چرخ ریسک خزری (یا چرخ ریسک ایرانی) با نام انگلیسی Caspian Tit و نام علمی Poecile (Parus) hyrcanus می باشد. اگرچه واژه خزری نامی درست برای این گونه بود، در سالهای اخیر برخی از دوستان به تصور اندمیک بودن این گونه، نام چرخ ریسک ایرانی را بر آن افزوده یا آن را اولویت داده اند. چون این گونه در جنگلهای هیرکانی (خزری) زیست می کنند که تا کشور آذربایجان هم امتداد پیدا می کند، استفاده از نام ایرانی مناسب نمی باشد. بنابر این انتخاب واژه هیرکانی که مطابق با زیستگاه و همچنین مطابق با نام علمی این گونه نیز است، مناسبتر می باشد.
---------------------
اصلاح نام آبچلیکهای خالدار ایران
Persian name of Spotted Redshank & Wood Sandpiper
نوشته: ابوالقاسم خالقی زاده و محمد توحیدی فر
یکی از مشکلات پرنده شناسان و پرنده نگران ایرانی در سالهای اخیر، جابجایی نامهای آبچلیک خالدار و دودی بود. بر اساس نامهای قبلی آبچلیک خالدار برای Wood Sandpiper و آبچلیک دودی برای Spotted Redshank به کار رفته بود که از نظر مورفولوژی درست بود یعنی خصوصیت ویژه Wood Sandpiper خالدار بودن آن است که از این لحاظ نام آن کاملا درست بود. به هر حال در نامگذاریهای جدید، بر اساس نام انگلیسی این نامها جابجا شدند یعنی آبچلیک خالدار برای Spotted Redshank و آبچلیک دودی برای Wood Sandpiper به کار رفت. متاسفانه این جابجایی‌ها منجر به بروز سردرگمی شده است. لذا برای رفع این مشکل نامهای فارسی هر دو گونه اصلاح شدند. بدین ترتیب که در نام فارسی پیشنهادی هر دو گونه آبچلیک خالدار خواهند بود چون یکی بر اساس مورفولوژی واقعا خالدار است Wood Sandpiper و دیگری بر اساس نام انگلیسی خالدار خوانده میشود Spotted Redshank. برای تفکیک این دو گونه به خصوصیت رنگ پای این دو گونه توجه شد. در Spotted Redshank رنگ پا سرخ است که در نام انگلیسی آن نیز اشاره شده است. در Wood Sandpiper هم رنگ پا سبز رنگ است. بنابراین نام فارسی Spotted Redshank آبچلیک خالدار پاسرخ و نام فارسی Wood Sandpiper آبچلیک خالدار پاسبز تعیین گردید. با این پیشنهاد، مشکل تفکیک نامها و تشخیص گونه‌ای نیز حل خواهد شد.
------------------------
توضیح در مورد واژه فاخته
Persian name of FAKHTEH
نوشته: ابوالقاسم خالقی زاده
با توجه به اینکه برای استفاده از نام فاخته، مشکلاتی به وجود آمده بود، سعی شده است با جستجویی در منابع و اطلاعات و معنی واقعی این کلمه در فرهنگ فارسی پی برده شود تا بتوان تصمیم درستی برای به کاربردن آن برای نامگذاری پرندگان ایران گرفت. متن زیر حاصل این تلاش است.
در فرهنگ فارسی معین، فاخته: "کوکو، پرنده ای است خاکی رنگ شبیه کبوتر و کمی کوچک تر از آن که دور گردنش طوقی سیاه دارد". {آنچه از این توصیف بر می آید، ترکیب دو پرنده کوکو و یاکریم است.}
در جایی دیگر آمده است: فاخته (نام علمی : Cuculus canorus)، که کوکوی معمولی یا کوکوی اروپایی نیز نامیده می شد، پرنده ای از خانواده کوکو راسته کوکوسانان است که در اروپا، آسیا، و آفریقا زندگی و مهاجرت می کند. فاخته رنگ شبیه کبوتر و کمی کوچک تر از آن که دور گردنش طوقی سیاه دارد.http://www.aparat.com
همچنین به معنی دیگر فاخته توجه فرمایید:
فاخته، مرغی است خاکستری رنگ مطوق به طوق سیاه . آن را قلیل الالفت دانسته اند. بجهت آوازش آن را کوکو نیز گویند. اهل انطاکیه یمامه خوانند. (آنندراج ). قمری . کوکو. فانیز. (ناظم الاطباء). صلصل . (منتهی الارب ). هاکس گوید: از کبوتر کوچکتر و نشانها و علامتهای او با کبوتر تباین تام دارد. صدایش نرم و حزن انگیز است . چشمانش شیرین و خوش نگاه است . امانت و بیگناهی آن لایق تقدیم و هدیهٔ حضور خداوندش نموده است .
اما در اشعار بیشتر به بی مهری کوکو، صدای کوکو و در مواردی هم به طوق آن اشاره شده است:
با همه جلوهٔ طاوس وخرامیدن کبک عیبت آن است که بی مهرتر از فاخته ای . (سعدی: خواتیم).
فاخته مهری نباید در تو دل بستن که تو هر زمان جفت دگر خواهی و یار دیگری . (لامعی)
فاخته وقت سحرگاه کند مشغله ای گویی از یارک بدمهر است او را گله ای .
فاخته راست بکردار یکی لعبگر است درفکنده به گلو حلقهٔ مشکین رسنا. (منوچهری)
تافاخته مهری تو و طاوس کرشمه عشق تو چو باز است و دل من چو کبوتر. (امیر معزی)
آن قصر که بر چرخ همی زد
پهلو بر درگه آن شهان نهادندی رو
دیدیم
که بر کُنگُره اش فاخته ای بنشسته و می گفت که : کوکوکوکو؟
(خیام)
باز مردان چو فاخته در کوی طوق
در گردنند و کوکوگوی
فاخته
غایب است گوید: کو تو اگر حاضری چه گویی ؟ هو!
(سنایی)
مرحبا ای فاخته بگشای لحن تا
گهر بر تو فشاند هفت صحن
چون
بود طوق وفا در گردنت زشت باشدبیوفایی کردنت . (عطار)
پس از جستجو در منابع، دریافتیم که فاخته یک واژه عام برای پرندگانی از قبیل کوکو، یاکریم، قمری و کبوتر است که گاهی اوقات توصیفهای ارائه شده برای یک گونه یا حتی گروه خاصی از پرندگان نیست بلکه ترکیبی از خصوصیات کوکو (آواز کوکو، رفتار جوجه آوری انگلی)، قمری (رنگ خاکی)، یاکریم (طوق سیاه)، رنگ خاکستری (کوکو و کبوتر) می باشد. در کتاب دکتر منصوری، برای صدای کبوتر کوهپایه و کبوتر خاوری، صدایی شبیه کو-کو آورده شده است. در یک جمع بندی خلاصه، فاخته بیشتر برای کوکو کاربرد دارد.
همچنین اخیرا آقای باوند سوادکوهی در مقاله با عنوان "افسانه فاخته (کوکی) در فرهنگ عامه" به مسایل ادبی در مورد پرنده فاخته (کوکو) پرداخته است. مجله فرهنگ، شماره 3: صص 93-106.
بنابر آنچه به دست آمده است، استفاده از نام فاخته برای کبوتر کوهپایه، کبوتر خاوری و یا کبوتر جنگلی نادرست محسوب می گردد.
-------------------
