کمیته ثبت پرندگان ایران Iran Bird Records Committee

چگونگی کاربرد نام فارسی در چند گونه با واژه انگلیسی اروپایی

Persian name of birds with name of European

در گذشته، از واژه اروپایی برای نام فارسی پرندگان استفاده نمی شد. در سالها و ماههای گذشته برای 5 گونه از پرندگان که در نام انگلیسی آنها واژه European به کار رفته است، با توجه به محدود بودن پراکنش اصلی این گونه ها به قاره اروپا، در نام فارسی نیز واژه "اروپایی" به کار رفته است. این 5 گونه عبارتند از:

سلیم طلایی اروپایی European Golden Plover

دارکوب سبز اروپایی European Green Woodpecker

سینه سرخ اروپایی European Robin

مگس گیر ابلق اروپایی European Pied Flycatcher

چک اروپایی European Stonechat

در سه گونه از سهره ها نیز واژه European به کار رفته است که نیازی به برگردان این واژه در نام فارسی آنها دیده نمی شود.

سهره سبز European Green Finch

سهره طلایی European Goldfinch

سهره دمگاه زرد European Serin

اما در پنج گونه از پرندگان که در نام انگلیسی آنها واژه European به کار می رود، تاکنون با نام "معمولی" خوانده می شدند. این پنج گونه عبارتند از است:

1. شبگرد معمولی European Nightjar
2. قمری معمولی European Turtle Dove
3. سارگپه جنگلی معمولی European Honey Buzzard
4. سبزقبای معمولی European Roller
5. زنبورخوار معمولی European Bee-eater

گرچه در نام انگلیسی این پنج گونه، نام واژه European به کار رفته است، پراکنش این پنج گونه از غرب اروپا تا مرکز آسیا و چین و حتی شرق چین و آسیا گسترده شده است. به نظر می رسد که برای گزینش نام پایدارتر، بهتر است واژه "اوراسیا" به کار رود تا نمایانگر بهتر پراکنش این پنج گونه باشد.

تصمیم گیری در مورد نام فارسی این پنج گونه در آینده انجام خواهد شد.

-----

پرهیز از کاربرد نام دلیجه بزرگ برای دلیجه معمولی

Persian name of Common Kestrel

یکی از گونه های پرندگان ایران، دلیجۀ معمولی Common Kestrel Falco tinnunculus است. گاهی برخی پرنده نگران ارجمند کشور، برای مقایسۀ اندازه این گونه با گونۀ دیگر به نام دلیجۀ کوچک Lesser Kestrel Falco naumanni، واژه بزرگ را به کار می برند.

باید دانست که افزون بر این دو گونه، گونه دیگری از دلیجه های جهان در شرق و جنوب قاره آفریقا زیست می کند که نام آن Greater Kestrel Falco rupicoloides است که نام این گونه در برابر نام دلیجۀ کوچک قرار می گیرد.

بر این اساس، سفارش می‌شود که برای نام فارسی گونه دلیجۀ معمولی، از کاربرد نام دلیجۀ بزرگ پرهیز شود.

*****

پرهیز از کاربرد نام جغد شاخدار برای جغد گوش دراز

Persian name of Long-eared Owl

یکی از گونه های جغدهای ایران،  Long-eared Owl است. برای نام فارسی این گونه به طور هماهنگ با نام انگلیسی این گونه، در بیشتر منابع نام "جغد گوش دراز" به کار می رود اما گاهی برخی پرنده نگران کشور، نام "جغد شاخدار" را برای این گونه به کار می برند.

نیاز به یادآوری است که جغد گوش دراز از جغدهای سرده (جنس) جغدهای گوش دار است که دربرگیرنده هشت گونه از جغدهای جهان است که دو گونه "جغد گوش دراز" و جغد تالابی (گوش کوتاه) در ایران ثبت شده اند.

در مورد کاربرد نام جغد شاخدار، یادآوری می شود که دو گونه از جغدهای جهان به نام جغد شاخدار بزرگ و جغد شاخدار کوچک وجود دارند.

Great Horned Owl Bubo virginianus

Lesser Horned Owl Bubo magellanicus

بنابر این، برای پرهیز از استباه و کاربرد نام درست، سفارش می شود که از کاربرد نام "جغد شاخدار" برای گونه "جغد گوش دراز" پرهیز شود.

بنابر این نام درست و هماهنگ با نام انگلیسی برای این گونه از جغدهای کشورمان به شکل زیر است.

"جغد گوش دراز"

Long-eared Owl

*****

جایگزینی نام خوتکای معمولی با واژه جره

Persian name of Eurasian Teal

یکی از گونه های پرندگان ایران، خوتکای معمولی (Eurasian Teal) است که این نام انگلیسی از حدود دو دهه گذشته به کار می رود. یادآوری می شود که نام آن در گذشته Common Teal بود و هنوز هم نام دوم این گونه Common Teal است. به همین دلیل نام فارسی کنونی آن تاکنون "خوتکای معمولی" باقی مانده است.

برای جایگزینی واژه "معمولی" در نام فارسی این گونه، می توان سه گزینه را در ذهن داشت اما یک گزینه را نمی توان به کار برد. بنابر این، دو گزینه می توانند برگزیده شوند.

1. یکی از واژه هایی که دارای ارزش فرهنگی است و به خوبی می تواند در نامگذاری این گونه به کار رود، واژه "جُره" است. واژه "جُره" در فرهنگ فارسی و سروده های شاعران نیز به کار رفته و به معنی کوچک و خُرد است (در بازها به جنس نر که کوچکتر است جُره باز گویند). واژه جوره در زبان آذری نیز به معنی کوچک است و در استانهای آذربایجان غربی و شرقی برای این گونه و غاز پیشانی سفید کوچک به کار می رود. در کشور جمهوری آذربایجان نیز، خوتکای معمولی "چوره" نامیده می شود. همچنین واژه "جُره"، برای خوتکای معمولی در گویشهای کردی سنندج و مریوان و موکریان نیز همراه با نام وَردک به کار می رود. افزون بر این، در کرمان به اردکهای کوچک مانند خوتکا "چوری" گفته می شود. بنابر این، به نظر می رسد که می تواند از گزینشهای بسیار پسندیده فرهنگی کشور است. همچنین کوتاه بودن این نام، کاربرد آن را آسان خواهد ساخت.

2- به کار بردن واژه "اوراسیایی" در نام فارسی این گونه با برگردان نام انگلیسی کنونی این گونه.

* البته برای این گونه گاهی از Eurasian Green-winged Teal هم استفاده می شود که با توجه به حضور گونه دیگری از خوتکاها در قاره آمریکا با نام Green-winged Teal با نام لاتین Anas carolinensis، توصیه می شود که از کاربرد نام "خوتکای بال سبز" برای جایگزینی نام "خوتکای معمولی" پرهیز شود.

پس از بررسیهای لازم، با توجه به شایستگی فرهنگی و ملی واژه "جره" برگزیده شد و واژه "معمولی" برای یک دوره گذرا در داخل پرانتز آورده می شود. بنابر این، نام این گونه به شکل زیر برگزیده شد.

"خوتکای جُره (معمولی)"

*****

گزینش نام کوهپایه برای کبک معمولی

Persian name of Chukar Partridge

یکی از کبک های ایران، Chukar Partridge است که تاکنون با نامهای "کبک" و "کبک معمولی" خوانده می شد. با توجه به وجود چندین گونه کبک در کشور، لزوم به کاربردن نام تعیین کننده برای این گونه و همچنین پرهیز از کاربرد واژه "معمولی"، بررسی برای یافتن نامی شایسته برای این گونه انجام شد.

برای جایگزینی واژه معمولی در نام کبک معمولی، می توان چهار گزینه را در ذهن داشت که دو گزینه مناسب می توانند برگزیده شوند ولی دو گزینه دیگر به علت به کار رفتن در گونه دیگری از کبکها نمی توانند به کار روند.

1- "کبک کوهپایه": واژه "کوهپایه" می تواند جایگزین مناسبی به جای کبک معمولی باشد و آن را از زیستگاه "کبک دری" که در کوههای بلندتر و برفگیر بالای 3000 متر زیست می کند، متمایز می سازد.

2- "کبک آسیایی": بر اساس پراکنش جهانی این گونه و مقایسه آن با کبکهای دیگر از همین سرده (جنس)، "کبک آسیایی" نیز نام پیشنهادی مناسبی بود.

یادآوری می شود که چون گونه دیگری از کبکها با نام Rock Partride با نام علمی Alectoris graeca وجود دارد، نمی توان دو گزینه "کبک کوهی (صخره)" (در نام انگلیسی این گونه) یا "کبک خاکستری" (در نام لاتین این گونه) را به کار برد.

بنابر این، پس از بررسی و رای گیری، نام کبک کوهپایه برگزیده شد.

"کبک کوهپایه"

Chukar Partridge

Alectoris chukar

*****

گزینش نام فارسی برای سسک نیزار معمولی

Persian name of Eurasian Reed Warbler

یکی از گونه های پرندگان ایران سسک نیزار معمولی است که نام انگلیسی آن Eurasian Reed Warbler است.

تاکنون، برای نام تعیین کننده این گونه در میان سسکهای سسکهای نیزار، از واژه معمولی استفاده می شد.

نیاز به یادآوری است که کاربرد واژه معمولی، ممکن است موجب پندار فراوان بودن و کم شدن توجه به چنین گونه هایی با نام معمولی بیانجامد. بنابر این، از دیدگاه حفاظتی، شایسته است که از به کار بردن نام "معمولی" پرهیزشود.

بنابر این، نام فارسی درست این گونه به شکل زیر گزینش می شود:

"سسک نیزار اوراسیایی"

Eurasian Reed Warbler

-----

جایگزینی نام غراب معمولی با غراب سیاه

Persian name of Common (Northern) Raven

یکی از پرندگان خانواده کلاغان در ایران، غراب معمولی است. نام انگلیسی آن هم به شکل Common Raven و هم به شکل Northern Raven دیده می شود. برای نام فارسی این گونه، تاکنون از "غراب معمولی" استفاده می شد.

می توان با توجه نام انگلیسی این گونه و نیز پراکنش این گونه در نیمه شمالی ایران، نام "غراب شمالی" پیشنهاد شد. البته نام "غراب شمالی" می تواند یادآوری کننده خوبی برای پراکنش این گونه و نیزقرار دادن آن در برابر پراکنش "غراب گردن قهوه ای" در جنوب کشور هم باشد.

همچنین برای غراب معمولی، نام "غراب سیاه" هم پیشنهاد شد که در برابر گونه دیگر یعنی "غراب گردن قهوه ای"، مقایسه رنگ خوبی ایجاد می نماید.

برای جایگزینی نام معمولی، یکی دیگر از گزینه های پیشنهادی "غراب کوهی" بود.

پس از بررسی و رای گیری، نام "غراب سیاه" برای جایگزینی نام غراب معمولی برگزیده شد.

"غراب سیاه"

Common (Northern) Raven

*****

جایگزینی نام پرستوی معمولی با پرستوی خانگی

Persian name of Barn Swallow

یکی از گونه های پرندگان ایران Barn Swallow است. تاکنون برای نام فارسی این گونه از پرستوی معمولی استفاده می شد. چنانچه بخواهیم واژه را به کار نبریم، چند گزینه پیشنهاد شد.

با هماهنگی با نام لاتین این گونه و همچنین هماهنگ با زیستگاه ترجیحی این گونه، نام "پرستوی روستایی" پیشنهاد شد.

همچنین گزینه دیگر به طور هماهنگ با زیستگاه آشیانه سازی این گونه "پرستوی خانگی" در نظر گرفته شد.

به نظر نمی رسید که برگردان نام انگلیسی این گونه، یعنی "پرستوی انباری" گزینه مورد پسندی برای پرنده نگران عزیز باشد. بنابر این، این پیشنهاد مطرح نشد.

پس از رای گیری انجام شده، نام فارسی "پرستوی خانگی" برای این گونه برگزیده شد.

"پرستوی خانگی"

Barn Swallow

*****

جایگزینی نام خروس کلی معمولی با خروس کلی شمالی

Persian name of Northern Lapwing

یکی از گونه های خروس کُلی های ایران، Northern Lapwing است که آن را با نام فارسی "خروس کُلی معمولی" می شناسیم. برای جایگزینی واژه معمولی، دو گزینه پیشنهاد شد.

با توجه به رنگ سبز و جلای آن در پشت بدن و بالهای این گونه، گزینه "خروس کُلی سبز" پیشنهاد شد.

همچنین به طور هماهنگ با نام انگلیسی این گونه، می توان آن را "خروس کُلی شمالی" نامید که مناطق جوجه آوری این گونه در ایران نیز در نیمه شمالی کشور هستند.

نیاز به یادآوری است که در جهان، گونه دیگری از خروس کُلیها به نام Southern Lapwing با نام لاتین Vanellus chilensis نیز وجود دارد و در آمریکای جنوبی زیست می کند. به نظر می رسد که این دو نام شمالی و جنوبی، در برابر همدیگر، کاربرد جغرافیایی مناسبی دارند (خروس کلی شمالی در نیمکره شمالی و اوراسیا و خروس کلی جنوبی در نیمکره جنوبی و قاره آمریکای جنوبی). بنابر این، به نظر می رسد که نام انگلیسی آنها پایدار خواهد بود و انتظار نمی رود که به این زودیها تغییر کند.

بر همین اساس و با رای موافق دوستان، نام "خروس کُلی" شمالی جایگزین خواهد شد. بنابر این، نام فارسی این گونه به شکل زیر ویرایش می شود.

"خروس کُلی شمالی (معمولی)"

Northern Lapwing

*****

جایگزینی نام سار معمولی با سار سیاه

Persian name of Common Starling

یکی از پرندگان ایران، Common Starling است. نام فارسی آن تاکنون سار و سار معمولی بود اما به نظر می رسید که برای این گونه، بتوان نام معمولی را با نام دیگری جایگزین کرد.

رنگ عمومی بدن این گونه سیاه است. بنابر این، می توان نام "سار سیاه" را در برابر گونه دیگر سار که در ایران دیده می شود، یعنی "سار صورتی" به کار برد.

همچنین، در این سرده (جنس) دو گونه وجود دارد. بدن سار معمولی در بیشتر زمانهای سال دارای خالهایی است. نام گونه دیگر نیز سار بی خال Spotless Starling است. بنابر این، نام "سارخالدار" نیز به عنوان گزینه دیگر در نظر گرفته شد.

پس از بررسی و رای گیری، نام "سار سیاه" برای جایگزینی نام سار معمولی برگزیده شد.

"سار سیاه"

Common Starling

*****

چگونگی کاربرد واژه معمولی در نام انگلیسی و فارسی پرندگان

Persian name of birds with English term Common

در سالهای گذشته برای چند گونه از پرندگان که در نام انگلیسی آنها واژه Common به کار رفته بود، واژه های مقایسه ای یا نامهای ویژه به کار رفته بودند. برای چند گونه نیز به تازگی نام جایگزین برگزیده شده است. این ده گونه عبارتند از:

مرگوس بزرگ Common Merganser

آبچلیک آوازخوان Common Sandpiper

سلیم طوقی بزرگ Common Ringed Plover

کاکایی نوک سبز Common Gull

ماهیخورک کوچک Common Kingfisher

----

درنای خاکستری Common Crane

سسک گلوسفید بزرگ Common Whitethroat

بلبل هزاردستان Common Nightingale

سار سیاه Common Starling

غراب سیاه Common Raven

در میان پرندگان ایران، در نام 12 گونه، واژه انگلیسی Common به کار رفته است که در نام فارسی آنها نیز از واژه "معمولی" استفاده می کنیم که همچنان با نام اصلی معمولی به کار خواهند رفت. این نامها در زیر می آیند. در چند گونه، واژه "معمولی" در صورت ضرورت به کار خواهند رفت و برای دو گونه نیز به تازگی، نام دوم افزوده شده است.

1. سیاه اردک معمولی Common Scoter
2. بادخورک معمولی (سیاه) Common Swift
3. کوکوی معمولی Common Cuckoo
4. پاشلک معمولی Common Snipe
5. آبچلیک پاسرخ {معمولی} Common Redshank
6. آبچلیک پاسبز {معمولی} Common Greenshank
7. پرستودریایی معمولی Common Tern
8. سارگپه معمولی Common Buzzard
9. دلیجۀ معمولی Common Kestrel
10. سسک چیف‌چاف {معمولی} Common Chiffchaff
11. مینای معمولی (هندی) Common Myna
12. دم‌سرخ معمولی Common Redstart

اما در نام انگلیسی 15 گونه دیگر از پرندگان نیز واژه Common به کار رفته است که به دلیل ضروری نبودن کاربرد آنها، در زبان فارسی به کار نمی روند.

Common Blackbird

Common Buttonquail

Common Chaffinch

Common Goldeneye

Common Grasshopper Warbler

Common House Martin

Common Linnet

Common Moorhen

Common Pheasant

Common Pochard

Common Quail

Common Reed Bunting

Common Rosefinch

Common Shelduck

Common Wood Pigeon

-----

جایگزینی نام یاکریم معمولی با اوراسیایی

Persian name of Eurasian Collred Dove

یکی از گونه های پرندگان ایران، Eurasian Collared Dove است. تاکنون برای نام فارسی این گونه از نام "یاکریم معمولی" استفاده می شد.

با توجه به وجود گونه دیگری از یاکریمها به نام یاکریم سرخ، نیاز است تا نام این گونه نیز باید همراه با نام تعیین کننده باشد. همچنین ثبت گونه دیگری از یاکریمها به نام African Collared Dove در کشورهای همسایه مانند کویت ، ممکن است بر این نیاز بیفزاید.

نیاز به یادآوری است که در نام انگلیسی این گونه، واژه Common به کار نرفته است. بنابر این، به آسانی می توان واژه "معمولی" را با واژه بهتری جایگزین کرد. برای گزینش نام فارسی درست، برای هماهنگی با نام انگلیسی این گونه و نیز ایجاد مقایسه نام جغرافیایی بین این گونه و گونه آفریقایی، نام واژه جغرافیایی "اوراسیایی" می تواند در اولویت قرار گیرد و به شکل زیر برای این گونه به کار رود.

"یاکریم اوراسیایی"

*****

جایگزینی نام مرغ حق معمولی با اوراسیایی

Persian name of Eurasian Scops Owl

برای گونه Eurasian Scops Owl، تاکنون از نام "مرغ حق معمولی" استفاده می شد. در ایران، دو زیرگونه از گونه مرغ حق معمولی ثبت شده اند.

مرغ حق تورانی (Otus scops turanicus) و

مرغ حق شرقی (Otus scops pulchellus)

همچنین نیاز به یادآوری است که گونه دیگر مرغ حق یعنی مرغ حق جنوبی (Pallid Scops Owl) نیز، در ایران سه زیرگونه دارد.

بنابر این، نیاز است تا برای نام فارسی "مرغ حق معمولی"، به طور هماهنگ با نام انگلیسی آن، نام واژه جغرافیایی "اوراسیایی" در اولویت قرار گیرد و به شکل زیر به کار رود.

"مرغ حق اوراسیایی"

*****

جایگزینی نام چاخ لق معمولی با اوراسیایی

Persian name of Eurasian Stone-curlew

دربارۀ چاخ لق معمولی (Eurasian Stone-curlew)، تاکنون سه زیرگونه در ایران ثبت شده اند:

چاخ لق اروپایی (Burhinus oedicnemus oedicnemus)،

چاخ لق آسیایی (Burhinus oedicnemus harterti) و

چاخ لق آفریقایی (Burhinus oedicnemus sahrae)

بنابر این، نیاز است تا نام فارسی این گونه به شایستگی از عهده پوشش این سه زیرگونه نیز برآید. به نظر می رسد که برای این گونه بهتر است به طور هماهنگ با نام انگلیسی این گونه، نام واژه جغرافیایی "اوراسیایی" در اولویت قرار گیرد و به شکل زیر به کار رود.

"چاخ لق اوراسیایی"

*****

افزودن نام دوم برای مینای معمولی

Persian name of Common Myna

یکی از گونه های ایران، گونه Common Myna است که در فارسی هم به آن "مینای معمولی" گفته می شود.

نیاز به یادآوریست که نام دیگر این گونه "Indian Myna" است. همچنین پراکنش جهانی این گونه شبه قاره هند، جنوب شرق آسیا و آسیای میانه است. بنابراین، نام "مینای هندی" به عنوان گزینه دوم پیشنهاد شد.

همچنین در میان میناهای جهان، تنها گونه ای که دارای رنگ بدن قهوه ای است، همین گونه است و در هیچ یک از گونه های میناهای جهان، نام و واژه Brown به کار نرفته است. بنابر این، شاید بتوان آن را "مینای قهوه ای" نیز نامید.

به هر روی، با نظرسنجی انجام شده، امکان جایگزینی نام معمولی با این دو نام فراهم نشد. بنابراین، برای آشنایی بیشتر پرنده نگران ارجمند با نام دوم این گونه، و در صورت نیاز امکان کاربرد آن، واژه "هندی" به عنوان نام دوم این گونه و در داخل پرانتز افزوده می شود.

"مینای معمولی (هندی)"

******

جایگزینی نام چرخ ریسک بلوطی معمولی با سرخاکستری

Persian name of Eurasian Penduline Tit

در ایران سه گونه چرخ ریسک بلوطی وجود دارد. سرسیاه، سرسفید و گونه سوم که با نام انگلیسی Eurasian است و در زبان فارسی "معمولی" خوانده می شود.

همان طور که می دانید، واژه "معمولی" هم یک واژه عربی است و هم اینکه از دیدگاه حفاظتی، کاربرد آن برای گونه ها توصیه نمی شود. به هر روی، چون در دو گونه نام و رنگ سر آمده است، نام گونه سوم نیز می توانست به طور هماهنگ با رنگ سر گزینش شود. بر همین اساس، برای ایجاد مقایسه رنگی و هماهنگی نامها میان این سه گونه، نام "چرخ ریسک بلوطی سرخاکستری" پیشنهاد شد. یادآور می شود که در جهان، گونه دیگری به نام Grey Penduline Tit وجود دارد اما در نام آن از واژه "سر" استفاده نشده است.

در رای گیری، این پیشنهاد مورد پذیرش قرار گرفته است. بنابر این، پیشنهاد می شود که ازین پس به جای نام "چرخ ریسک بلوطی معمولی"، نام این گونه به شکل زیر جایگزین شود:

"چرخ ریسک بلوطی سرخاکستری"

*****

جایگزینی نام چنگر معمولی با چنگر نوک سفید

Persian name of Eurasian Coot

نام کنونی انگلیسی این گونه، Eurasian Coot است. البته در گذشته، نام انگلیسی آن Common Coot نیز بوده است. بنابر این، تاکنون برای نام فارسی این گونه، نام "چنگر معمولی" به کار می رفت که با پراکنش گسترده این گونه و فراوانی جمعیت این گونه همخوانی داشت.

همان طور که می دانید، واژه "معمولی" هم یک واژه عربی است و هم اینکه از دیدگاه حفاظتی، کاربرد آن برای گونه ها توصیه نمی شود. به هر روی، برای گزینش نام فارسی بهتر، می توانستیم بر اساس نام علمی (لاتین) این گونه، آن را "چنگر سیاه" بنامیم. همچنین، با توجه به سپر پوستی سفیدرنگ در پیشانی این گونه، نام "چنگر پیشانی سفید" نیز مناسب بود اما گزینه سوم با نام "چنگر نوک سفید" نیز پیشنهاد شده بود که به درستی و به طور مقایسه هماهنگ "رنگ نوک"، در برابر نام فارسی گونه دیگر یعنی "چنگر نوک سرخ" قرار گرفت.

پس از رای گیری، گزینه سوم یعنی "چنگر نوک سفید"، دارای بیشترین رای بود. بنابر این، پیشنهاد می شود که ازین پس به جای نام "چنگر معمولی"، نام این گونه به شکل زیر جایگزین شود:

"چنگر نوک سفید (معمولی)"

*****

جایگزینی نام درنای معمولی با درنای خاکستری

Persian name of Common Crane

یکی از سه گونه درناهای ایران، درنای معمولی Common Crane است. تاکنون برای نام فارسی آن، به طور هماهنگ با نام انگلیسی "درنای معمولی" خوانده می شد. اما در ایران، برخی پرنده نگران ارجمند، گاهی آن را "درنای خاکستری" می خوانند و حتی انجمنی هم به همین نام ثبت شده است.

یادآور می شود که در میان درناهای جهان، گونه ای به نام درنای خاکستری وجود ندارد ولی، گونه دیگری به نام Grey Crowned Crane وجود دارد که در نام آن، واژه "تاج" به کار رفته است.

همان طور که می دانید، واژه "معمولی" هم یک واژه عربی است و هم اینکه از دیدگاه حفاظتی، کاربرد آن برای گونه ها توصیه نمی شود. با توضیح بالا، امکان جایگزینی نام "درنای معمولی" با نام "درنای خاکستری" دیده می شود. بنابر این، پیشنهاد می شود که برای کاهش کاربرد واژه معمولی در میان گونه های پرندگان ایران، نام این گونه به شکل زیر جایگزین شود:

"درنای خاکستری"

*****

ویرایش نام سسک بیدی و سسک کوچک

Persian name of Willow and Plain Leaf Warblers

دو گونه از سسکهای ایران،

Willow Warbler و Plain Leaf Warbler هستند.

تاکنون برای Willow Warbler نام "سسک بیدی" و برای Plain Leaf Warbler نام "سسک بیدی کوچک" به کار می رفت.

نیاز به یادآوری است که چون در نام فارسی گونه Plain Leaf Warbler واژه "بیدی" به کار رفته بود، در سالهای گذشته گاه مجبور می شدیم که برای تعیین نام بهتر در Willow Warbler، با افزودن واژه "معمولی"، از نام "سسک بیدی معمولی" استفاده کنیم.

باید دانست که ادامه کاربرد نام فارسی این دو گونه با چنین رویکردی شایسته نبود چون:

1- در گونه Plain Leaf Warbler بهتر است به جای کاربرد نادرست واژه "بیدی"، به طور هماهنگ با نام انگلیسی این گونه، از واژه "برگی" استفاده شود.

2- در گونه Willow Warbler نام پیشین "سسک بیدی" خود گویا و هماهنگ با نام انگلیسی این گونه بود و نیازی به افزودن واژه "معمولی" برای این گونه نبود. بنابر این، بهتر است نام پیشین "سسک بیدی" حفظ شود.

بنابراین، برای کاربرد نام درست، کوتاه و پایدار برای این دو گونه، نام فارسی این دو گونه به شکل زیر ویرایش می شود.

سسک بیدی

Willow Warbler

و

سسک {برگی} کوچک

Plain Leaf Warbler

*****

گزینش نام هزاردستان برای بلبل معمولی

Persian name of Common Nightingale

یکی از گونه های پرندگان ایران، Common Nightingale با نام فارسی بلبل معمولی است. به نظر می رسد که برای کاهش کاربرد نام معمولی در میان پرندگان ایران، در نام فارسی این گونه می توان واژه "معمولی" را با واژه های بهتری جایگزین کرد.

همان طور که می دانید واژه "هزاردستان" در ادبیات و سروده های شاعران فارسی زبان بسیار به کار رفته است. همچنین، با واژه هایی همچون "هزارآوا" و "هزارآواز" نیز خوانده است. حتی بسیاری از پرنده نگران و مردم عادی این گونه را با نام "هزاردستان" می خوانند. جالب آنکه در ویکی پدیا نیز برای نام فارسی این گونه بلبل هزاردستان آمده است. در زیر چند سروده با واژه هزاردستان به معنی بلبل آورده می شود.

هزاردستان امروز در خراسان است
به مجلس ملک اینک همی زند دستان

(فرخی)

بانگ هزاردستان چون زیر و بم شود
مردم چو حال بیند از این سان خُرَم شود

(منوچهری)

ناهید سزد هزاردستان
کایوان تو گُلْسِتان ببینم

(خاقانی)

بوی گل و بامداد نوروز
وآواز خوش هزاردستان

(سعدی)

همچنین نام و واژه "مرغ شباهنگ" نیز به معنی بلبل در ادبیات و سروده های شاعران فارسی زبان زیاد به کار رفته است. نیاز به یادآوری است که واژه شباهنگ با نام انگلیسی این پرنده یعنی Nightingale نیز هماهنگ است. در عین حال، در شعرها، واژه "شباهنگ" بیشتر به معنی ستاره صبحگاهی به کار رفته است.

تو گفتی سیه غژب باشنگ بود
و یا در دل شب شباهنگ بود

(اسدی)

سحر تا کاروان نارد شباهنگ
نبندد هیچ مرغی در گلو رنگ

(نظامی)

در ادبیات ایران، نام "مرغ سحرخوان" نیز برای بلبل به کار رفته است.

با این پیشنیۀ تاریخی و ادبی، به نظر می رسد که در مورد بلبل معمولی، به درستی و آسانی می توان نام "بلبل هزاردستان" را به کار برد. بنابر این، ازین پس در فهرستهای پرندگان ایران و استانها به جای نام بلبل معمولی، نام "بلبل هزاردستان" خواهد آمد.

"بلبل هزاردستان"

*****

گزینش نام فارسی برای پیپت خاکی

Persian name of Tawny Pipit

همان طور که می دانید برای گونه Tawny Pipit با نام علمی Anthus campestris دو نام فارسی وجود دارد.

1- "پیپت خاکی" که برگردان واژه انگلیسی Tawny است و در کتاب پرندگان ایران (اسکات و همکاران 1354) به کار رفته بود.

2- نام "پیپت دشتی" که در دهه 1370 شمسی توسط برخی پرنده شناسان ایران پیشنهاد شد.

نیاز به یادآوری است که در میان پیپتهای جهان، برای نامگذاری گونه های از ویژگیهای رنگ بدن، اندازه نوک و ناخن، منطقه جغرافیایی، زیستگاه مطلوب و حتی نام دانشمندان به کار رفته است. در اینجا تلاش می کنیم تا ضمن مقایسه گونه Tawny Pipit با یکی دیگر از گونه های پیپتهای جهان، نام فارسی مناسب را برای این دو گونه برگزینیم.

در میان پیپتهای جهان، گونه ای با نام انگلیسی Desert یا Steppe دیده نمی شود اما یک گونه پیپت با نام انگلیسی Plain-backed Pipit وجود دارد که نام دوم آن Plain Pipit است (نام علمی Anthus leucophrys). پراکنش این گونه در قاره آفریقا (به جز صحرای آفریقا) است. این گونه در مناطق باز با علفهای کوتاه و گاهی در زمینهای کشاورزی زیست می کند.

گونه Tawny Pipit از شمال مغولستان تا شمال و غرب اروپا و نیز شاخ آفریقا و غرب آفریقا پراکنش دارد و زیستگاه جوجه آوری آن مناطق باز و خشک و گاهی در مناطق نیمه بیابانی است.

بنابر این، بر پایه اطلاعات موجود می توان گفت که برای گونه Tawny Pipit، نام "پیپت خاکی" با نام انگلیسی آن که بیانگر رنگ خاکی است، هماهنگ بوده، همچنین برای بیان نوع زیستگاه این گونه یعنی مناطق نیمه بیابانی نیز گزینه مناسبی است.

پیپت خاکی

Tawny Pipit

Anthus campestris

همچنین در مورد گونه Plain-backed Pipit می توان در هماهنگی با نام انگلیسی آن، نام "پیپت دشتی" را گزینه مناسبی برای این گونه دانست که افزون بر هماهنگی با نام انگلیسی این گونه، برای بیان نوع زیستگاه این گونه نیز مناسب است.

پیپت دشتی

Plain-backed (Plain) Pipit

Anthus leucoryphrys

*****

جایگزینی نام دال معمولی با قهوه ای

Persian name of Griffon Vulture

همان طور که می دانید کاربرد نام "معمولی" در میان پرندگان ایران زیاد است. این نام، علاوه بر اینکه یک واژۀ فارسی نیست، از دیدگاه حفاظتی نیز برای نامگذاری گونه ها مناسب نمی باشد، چرا که برای شنونده پندار فراوان بودن و بی اهمیت یا کم اهمیت بودن آن گونه را ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل، انگیزه های حفاظتی کم رنگ خواهند شد.

یکی از گونه های دالهای ایران، Griffon Vulture است. با توجه به نیاز به نام تعیین کننده در نام رسمی برای همۀ گونه هایی که دارای دو یا چند گونه هستند، در سالهای گذشته برای این گونه از نام "دال معمولی" استفاده می شد. با توجه به اینکه در نام انگلیسی این گونه، از واژۀ Common یا Eurasian استفاده نشده است، این گونه برای گزینش نام تعیین کنندۀ مناسب در اولویت قرار گرفت.

برای گزینش نام مناسب، می توان از ویژگیهای گوناگونی استفاده کرد. چون واژه "دال" یک واژه فرهنگی-باستانی بوده و برای گروه دالها به کار رفته است، این موضوع رعایت شده بود.

حال برای گزینش واژۀ مناسب می توان از واژۀ انگلیسی Griffon و نیز نام لاتین گونه یعنی fulvus استفاده کرد. در جستجوی اینترنتی، برای واژۀ Griffon، دو معنی آمده است: یکی نوعی از نژاد سگها با رنگ کرم و قهوه ای روشن و دیگری همین دال با رنگ قهوه ای روشن است. همچنین Griffon با Griffin و Gryphon هم ریشه است. در یونان Griffon موجود مشهوری است که جانوری شبیه شیردال در ایران باستان و دارای بدن شیر با بالهای پرنده است.

واژۀ fulvus به معنی رنگ خاکی، گندمی و قهوه ای خاکی است که به رنگ بدن این پرنده اشاره دارد. واژۀ fulvus گاهی به رنگ زرد هم ترجمه شده است اما واژه زرد در نام انگلیسی دو گونۀ دیگر از کرکسها به نامهای Greater Yellow-headed Vulture و  Lesser Yellow-headed Vulture  نیز به کار رفته است.

نیاز به یادآوری است که جنس (سرده) Gyps دربرگیرندۀ گروهی از دالها است که رنگ عمومی بدن آنها قهوه ای است و به آنها دالهای قهوه ای گفته می شود. همچنین، گزینش واژۀ قهوه ای، به طور ناخودآگاه با سرده دالهای سیاه نیز مقایسه رنگ ایجاد خواهد کرد.

بنابر این، برای گزینش نام فارسی تعیین کننده برای Griffon Vulture، دو رنگ "قهوه ای" و "خاکی" از گزینه های پیش رو بودند. پس از رای گیری، واژه "قهوه ای" در اولویت قرار گرفت و واژه "معمولی" برای یک دوره گذرا در داخل پرانتز آورده می شود. بنابر این، نام فارسی این گونه به شکل زیر مورد پذیرش قرار گرفت.

"دال قهوه ای (معمولی)"

-----

حذف نام هندی از چاخ لق بزرگ

Persian name of Great Stone-curlew

یکی از گونه های چاخ لقهای ایران، Great Stone-curlew با نام علمی Esacus recurvirostris است. نام فارسی این گونه در چند دهه گذشته "چاخ لق هندی" بود. شگفت آنکه گونه دیگری از چاخ لقهای جهان، به طور دقیق با همین نام وجود دارد.

Indian Stone-curlew

Burhinus indicus

در بهار 1399 پیشنهاد شد تا نام فارسی آن به درستی "چاخ لق بزرگ" نامیده شود و برای همسان سازی نامها، نام چاخ لق هندی در درون پرانتز آورده شد.

اکنون، برای پایدارسازی نام "چاخ لق بزرگ" و پرهیز از هرگونه خطای علمی، نام دوم "چاخ لق هندی" از نام فارسی این گونه حذف شد و نام فارسی آن تنها به شکل زیر آورده خواهد شد:

"چاخ لق بزرگ"

-----

حذف نام کوچک از زنبورخوار سبز

Persian name of Green Bee-eater

یکی از گونه های زنبورخوارهای ایران، Green Bee-eater با نام علمی Merops orientalis است. تاکنون دو نام فارسی برای این گونه وجود داشته است:

1. "زنبورخوار سبز" به عنوان نام پرکاربردتر

2- "زنبورخوار کوچک" به عنوان نام دوم و در داخل پرانتز

نیاز به یادآوری است که گونه دیگری از زنبورخوارهای جهان به طور دقیق با همین نام وجود دارد.

Little Bee-eater

Merops pusillus

بنابر این برای پرهیز از هرگونه خطای علمی، نام دوم "زنبورخوار کوچک" از نام فارسی گونه "زنبورخوار سبز" حذف شد.

-----

حذف نام گلوزرد از زردپره سرزیتونی

Persian name of Ortolan Bunting

یکی از گونه های زردپره های ایران Ortolan Bunting با نام علمی Emberiza hortulana است. تاکنون دو نام فارسی برای این گونه وجود داشته است:

1. "زردپره سرزیتونی" به عنوان نام پرکاربردتر

2- "زردپره گلوزرد" به عنوان نام دوم و در داخل پرانتز

با توجه به اینکه گونه دیگری از زردپره های جهان به طور دقیق با همین نام وجود دارد، بنابر این برای پرهیز از هرگونه خطای علمی، نام دوم "زردپره گلوزرد" از نام فارسی گونه "زردپره سرزیتونی" حذف شد.

Yellow-throated Bunting

Emberiza elegans

---

نیاز به یادآوری است که چندین گونه از سسکهای خانواده Parulidae نیز در گروهی با نام "گلوزرد" (Yellowthroat) نامیده می شوند.

-----

حذف نام "راه راه" از مگس گیر خالدار

Persian name of Spotted Flycatcher

یکی از گونه های مگس گیرهای ایران Spotted Flycatcher با نام علمی Muscicapa striata است. تاکنون دو نام فارسی برای این گونه وجود داشته است:

1. مگس گیر خالدار که بر پایه نام انگلیسی آن بود.

2- مگس گیر راه راه که بر پایه نام علمی آن بود.

با توجه به اینکه نام راه راه (با واژه انگلیسی Streak) به طور مستقیم در یکی دیگر از مگس گیرهای جهان و به طور غیرمستقیم در سه گونه دیگر از مگس گیرهای جهان به کار رفته است، گزینه نام مگس گیر راه راه از نام فارسی مگس گیر خالدار حذف شده است.

Streaked Flycatcher

Myiodynastes maculatus

---

Grey-streaked Flycatcher

Muscicapa griseisticta

Sulawesi Streaked Flycatcher

Muscicapa sodhii

Brown-streaked Flycatcher

Muscicapa williamsoni

-----

گزینش نام فارسی برای راسته میش مرغ سانان

Persian name of Otidiformes

در گذشته، برای نام فارسی راستۀ Otidiformes از دو نام "میش مرغ سانان" و "هوبره سانان" و برای خانواده Otididae از دو نام "خانواده میش مرغ" و "خانواده هوبره" استفاده می شد. با توجه به اینکه Otis یکی از سرده های این راسته است که نام فارسی آن "میش مرغ" است، برای هماهنگی بیشتر میان این نامها، نام فارسی این راسته به شکل "میش مرغ سانان" برگزیده شد. در زیر شیوۀ کاربرد نام "میش مرغ" در رده بندی این راسته با توجه پسوندهای فارسی در رده بندی جانوران دیده می شود.

Order Otidiformes

راستۀ میش مرغ سانان

Family Otididae

خانوادۀ میش مرغان

Genus Otis

سردۀ میش مرغ ها

-----

گزینش نام فارسی برای راسته سلیم سانان

Persian name of Charadriiformes

در گذشته، در مورد نام فارسی برای راستۀ Charadriiformes در بیشتر کتابها و منابع از نام "آبچلیک سانان" استفاده می شد. با توجه به اینکه Charadrius یکی از سرده های این راسته است که نام فارسی آن "سَلیم" است، برای هماهنگی بیشتر میان این نامها، نام فارسی این راسته به شکل "سلیم سانان" برگزیده شد. در زیر شیوۀ کاربرد نام "سلیم" در رده بندی این راسته با توجه پسوندهای فارسی در رده بندی جانوران دیده می شود.

Order Charadriiformes

راسته سَلیم سانان

Suborder Charadrii

زیرراسته سَلیم سانیان

Family Charadriidae

خانواده سَلیمان

Subfamily Charadriinae

زیرخانواده سَلیمیان

Genus Charadrius

سردۀ سَلیم ها

-----

گزینش نام فارسی "باز" در رده بندی پرندگان ایران

Persian name for Accipitriformes and Accipitrinae

یکی از راسته های پرندگان ایران Accipitriformes است و همه پرندگان ایران در زیرراسته Accipitres قرار دارند.

تاکنون، برای نام فارسی این راسته نام یکسانی به کار نرفته بود. برخی آن را راسته عقاب سانان، برخی، آن را بازسانان، برخی دیگر قوش سانان و برخی نیز آن را راسته ای با ترکیبی از نامهای عقاب، کرکس، باز و سارگپه می نامیدند.

همچنین این راسته دارای زیرخانواده Accipitrinae و سردۀ Accipiter است که دربرگیرنده گروهی از پرندگان به نامهای قرقی، طرلان و پیغوها است. نام این گروه به زبان ترکی قوش گفته می شود اما اگر بخواهیم به زبان فارسی آنها را بنامیم، براساس بررسی انجام شده، نام "باز" بهترین و نزدیکترین نام برای این گروه از پرندگان است.

البته نام "باز" نه تنها برای قوشهای کنونی به کار می رفت، بلکه برای دیگر پرندگان این راسته مانند سنقر، سارگپه و عقاب هم به کار می رفت.

بنابر این با توضیح اشاره شده در بالا، برای هماهنگی نام فارسی سرده و زیرخانوادۀ آن با نام فارسی راسته و زیرراسته، می توان در رده بندی پرندگان ایران، این نام را با توجه به پسوندها رده بندی جانوران، به شکل زیر به کار برد.

راسته بازسانان Order Accipitriformes

زیرراستۀ بازسانیان Suborder Accipitres

زیرخانوادۀ بازیان Subfamily Accipitrinae

سردۀ بازها (قوشها) Genus Accipiter

-----

ویرایش پسوند خوار برای عقاب مارخور

Persian name of Short-toed Snake Eagle

همان طور که می دانید در چندین گونه از پرندگان ایران، پسوند "خوار" به کار می رود. این پسوند از ریشه فعل پارسی باستان یعنی "خُواردَن" است که در فارسی امروزی به شکل خوردن به کار می رود. در پرندگان ایران، پسوند "خوار" تاکنون برای ماهی خوار، صدف خوار، خرچنگ خوار، زنبورخوار، شهدخوار، میوه خوار و لاشه خوار (مُردارخوار) به کار رفته بود.

یکی دیگر از گونه های ایران که پسوند همسان است، "عقاب مارخور" که پسوند آن تاکنون بیشتر به شکل "خور" به کار رفته است. نیاز به یادآوری است که در نخستین چک لیست پرندگان ایران (نوشته جرویس رید، 1338) نان این گونه به شکل "مارخوار" آمده بود.

بنابر این، برای هماهنگی و یکسان سازی شیوه نامگذاری پرندگان دارای پسوند "خوار"، نام فارسی این گونه به شکل زیر ویرایش می شود:

"عقاب مارخوار"

-----

گزینش نام فارسی برای سسک گلوسفید بزرگ یا معمولی

Persian name of Common Whitethroat

یکی از گونه های پرندگان ایران سسک گلوسفید بزرگ یا معمولی است که نام انگلیسی آن Common Whitethroat است.

در سالهای گذشته، برای نام فارسی تکمیلی این گونه از دو واژه "بزرگ" و "معمولی" استفاده می شد. اکنون پس از بیان چهار نکته در زیر، نام فارسی بهتر آن را برمی گزینیم.

• از میان این دو واژه، "بزرگ" یک واژه فارسی ولی "معمولی"، یک واژه عربی است. بنابر این، کاربرد واژه "بزرگ برتری دارد.
• واژه "بزرگ" در گونه های دیگر سلیم طوقی دیده نمی شود. بنابر این، برای  کاربرد واژه "بزرگ" منعی دیده نمی شود.
• گونه دیگری به نام سسک گلوسفید کوچک وجود دارد که از لحاظ جثه کوچکتر از این گونه است و کاربرد واژه "بزرگ"، تجسم (انگارش) بهتری در ذهن شنونده پدید خواهد آورد.
• نیاز به یادآوری است که کاربرد واژه معمولی، ممکن است موجب پندار فراوان بودن و کم شدن توجه به چنین گونه هایی با نام معمولی بیانجامد. بنابر این، از دیدگاه حفاظتی، شایسته است که از کاربرد نام "معمولی" پرهیزشود.

بنابر این، با توجه به چند نکته اشاره شده، نام فارسی این گونه به شکل زیر گزینش می شود:

"سسک گلوسفید بزرگ"

-----

گزینش نام فارسی برای سلیم طوقی بزرگ یا معمولی

Persian name of Common Ringed Plover

یکی از گونه های پرندگان ایران سلیم طوقی بزرگ یا معمولی است که نام انگلیسی آن Common Ringed Plover است.

در سالهای گذشته، برای نام فارسی تکمیلی این گونه از دو واژه "بزرگ" و "معمولی" استفاده می شد. اکنون پس از بیان چهار نکته در زیر، نام فارسی بهتر آن را برمی گزینیم.

• از میان این دو واژه، "بزرگ" یک واژه فارسی ولی "معمولی"، یک واژه عربی است. بنابر این، کاربرد واژه "بزرگ برتری دارد.
• واژه "بزرگ" در گونه های دیگر سلیم طوقی دیده نمی شود. بنابر این، برای  کاربرد واژه "بزرگ" منعی دیده نمی شود.
• گونه دیگری به نام سلیم طوقی کوچک وجود دارد که از لحاظ جثه کوچکتر از این گونه است و کاربرد واژه "بزرگ"، تجسم (انگارش) بهتری در ذهن شنونده پدید خواهد آورد.
• نیاز به یادآوری است که کاربرد واژه معمولی، ممکن است موجب پندار فراوان بودن و کم شدن توجه به چنین گونه هایی با نام معمولی بیانجامد. بنابر این، از دیدگاه حفاظتی، شایسته است که از کاربرد نام "معمولی" پرهیزشود.

بنابر این، با توجه به چند نکته اشاره شده، نام فارسی این گونه به شکل زیر گزینش می شود:

"سلیم طوقی بزرگ"

-----

افزودن نام دوم به آبچلیک تک زی

Persian name of Green Sandpiper

یکی از گونه های پرندگان ایران، "آبچلیک تک زی" و نام انگلیسی آن Green Sandpiper است. همین موضوع، باعث بروز ناهماهنگی بین نام فارسی و انگلیسی این گونه شده است که گاهی کاربرد نام آن برای پرنده نگران عزیز ایجاد دشواری می نماید.

*باید یادآور شد که در گذشته دور، نام فارسی و نام انگلیسی این گونه با هم هماهنگ بودند اما پس از جداشدن دو گونه:

Solitary Sandpiper Tringa solitaria و

Green Sandpiper Tringa ochropus

از یکدیگر، نامهای فارسی و انگلیسی دچار تعارض نام شدند که در عمل کاربرد آن را دشوار نموده است.

به هر روی، اکنون پرنده نگرها به نام پیشین تک زی عادت دارند (وجود آن در کتابهای قبلی و عادت چشمها، گوشها و زبانها به این نام) اما در کنار آن نیاز است تا کم کم با نام جدید آشنا شویم. بنابر این، به نظر می رسد که به منظور حفظ عادت گذشته (نام آبچلیک تک زی) در میان پرنده نگران ارجمند و نیز آشنایی بیشتر همگان با نام درست تر این گونه، از این پس، نام فارسی این گونه به شکل زیر به کار خواهد رفت:

"آبچلیک تک زی (سبز)"

{نیاز به یادآوری است که این شکل از نام فارسی برای یک دوره گذار برگزیده شده است و پس از دوره گذار و جا افتادن همزمان نامهای قدیم و جدید، نام پیشنهادی آن به شکل "آبچلیک سبز (تک زی)" به کار خواهد رفت.}

-----

رده بندی نوین چکاوکهای پنجه کوتاه ایران

و ویرایش نام چکاوک پنجه کوتاه کوچک به تورانی

Change of Persian name of Lesser Short-toed Lark

بر اساس تازه ترین رده بندی پرندگان، جایگاه چکاوکهای پنجه کوتاه دچار تغییر شده است. بر اساس یافته ها، گونه چکاوک پنجه کوتاه کوچک (Lesser Short-toed Lark Alaudala rufescens) خود به دو گونه تقسیم شده است: چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای (Mediterranean Short-toed Lark Alaudala rufescens) و چکاوک پنجه کوتاه تورانی (Turkestan Short-toed Lark Alaudala heinei).

دو گونه چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای و تورانی، از لحاظ پوشش رنگ، بسیار شبیه به هم هستند و در تورانی تنها رنگ مایل به حنایی کمتر و راه راه سینه لاغرتر است. چکاوکهای پنجه کوتاه آسیایی نسبت به بقیه چکاوکهای پنجه کوتاه دارای شاهپرهای کمرنگ تر با رنگ قهوه ای تیره کمتر و نیز به طور میانگین پرهای کناری دم دارای سفیدی بیشتر است. افزون بر این، چکاوک شنی دارای راه راه لاغر و رنگ پریده است که گویا با سازگاری زیستگاهی این گونه در کنار رودخانه و ساحل ماسه ای در پیوند باشد.

یافته دو پژوهش انجام شده نشان می دهد که:

گونه چکاوک پنجه کوتاه مدیترانه ای دربرگیرنده زیرگونه های rufescens, apetzii, minor

گونه چکاوک پنجه کوتاه تورانی دربرگیرنده زیرگونه های heinei, aharonii, persica

گونه چکاوک پنجه کوتاه آسیایی دربرگیرنده زیرگونه های cheleensis, tuvinica, leucophaea, kukunoorensis

گونه چکاوک شنی دربرگیرنده زیرگونه های raytal, krishnakumarsinhji, adamsi

در فهرست پیشین زیرگونه های ایران، دو زیرگونه heini و persica از گونه چکاوک پنجه کوتاه کوچک ثبت شده بودند.

نیاز به یادآوری است که زیرگونه جنوب خزر یعنی pseudobaetica که در ایران ثبت شده بود اکنون با زیرگونه شمال خزر یعنی heini ادغام شده است.

بنابر این، سه زیرگونه پیشین چکاوک پنجه کوتاه کوچک، اکنون با دوزیرگونه از چکاوک پنجه کوتاه تورانی Alaudala heinei heinei و Alaudala heinei persica شناخته خواهند شد.

در فهرستهای پرندگان ایران و استانهای کشور، نام "چکاوک پنجه کوتاه کوچک" (Alaudala rufescens) حذف، و به جای آن نام فارسی "چکاوک پنجه کوتاه تورانی" با نام علمی Alaudala heinei به کار خواهد رفت.

منابع

Alström, P, van Linschooten, J, Donald, P, Sundev, G, Mohammadi, Z, Ghorbani, F, Shafaeipour, A, van den Berg, A, Robb, M, Aliabadian, M, Wei, C, Lei, F, Oxelman, B and Olsson, U. (2020). Multiple species delimitation approaches applied to the avian lark genus Alaudala. Molecular Phylogenetics and Evolution 154: 2021, 106994.

Ghorbani, F, Aliabadian, M, Zhang, R, Irestedt, M, Hao, Y, Sundev, G, Lei, F, Ma, M, Olsson, U and Alström, P. (2020). Densely sampled phylogenetic analyses of the Lesser Short‐toed Lark (Alaudala rufescens) – Sand Lark (A. raytal) species complex (Aves, Passeriformes) reveal cryptic diversity. Zoologica Scripta 49: 4, 427-439.
 

Viles, Sam. (9 February 2021). Lesser Short-toed Lark consists of two species. BirdGuides.  https://www.birdguides.com/articles/lesser-short-toed-lark-consists-of-two-species/

*****

افزودن نام کاسپی به گونه های خزری

Persian name of Caspian species

در سالهای گذشته، اشتیاق کاربران و طبیعت دوستان ایرانی به پرهیز از کاربرد نام خزری و به جای آن استفاده از نام کاسپی افزایش یافته است. هم اکنون در ایران و چند کشور به طور رسمی از نام "دریای خزر" استفاده می شود اما نام این دریا در دوره مادها و هخامنشیان "ورکانه"، در دوره ایلامیان "وهرکانه (هیرکانیوم)"، در دوره اشکانیان "ورکانه (هیرکانیوم)" و در زمان ساسانیان "کاسپی" بوده است (در کتاب درسی تاریخ علوم انسانی سال 1399 برای دوره ساسانیان برای نام دریای خزر، از نام دریای کاسپی (قزوین) استفاده کرده است). بنابر این، پیش از ساسانیان نام این دریا ورکانه بود و نیازی به استفاده از نام کاسپی نبوده است. علت اینکه تنها در زمان ساسانیان نام این دریای کاسپی بود این است که در زمان ساسانیان قوم خزر به ایران حمله می کردند که بعد از شکست ایرانیان و ساسانیان از اعراب، کاربرد نام خزر توسط اعراب آغاز شد و به علت غلبه قوم عرب، واژه خزر بیشتر و بیشتر فراگیر شد. گرچه، برخی از هم میهنان گرامی از برگردان حروف انگلیسی یعنی "کاسپین" استفاده می کنند، به نظر می رسد که بر پایه دستور زبان فارسی، این شکل از کاربرد واژه درست نمی باشد (کاربرد پسوند "ین" برای ساخت صفت برای مکانها مناسب نیست). به نظر می رسد که بهتر است برای نام فارسی گونه ها، همانند واژه سیبری از واژه کاسپی استفاده شود. بنابر این، پیشنهاد شد که واژه کاسپی به عنوان نام دوم برای گونه هایی که در نام فارسی آنها واژه خزری به کار رفته بود، در داخل پرانتز افزوده شود.

-----

ویرایش نام فارسی کلاغ شرقی

Persian name of Carrion Crow

نام این گونه در انگلیسی Carrion Crow است اما نام فارسی پیشین این گونه به نام زیرگونه ای که در ایران دیده شده است ارجاع می شود. باید توجه داشت که بحثهای در مورد تفکیک (جدایش) این گونه نیز وجود دارد. بنابر این، نیاز است که نام فارسی این گونه چه به به صورت ادغام شده و چه به صورت جداشده، به درستی برگزیده شود. برای یافتن واژه فارسی برابر با Carrion، در آغاز دو واژه مردار و لاشه برگزیده و نام این گونه به شکل کلاغ مرادار و کلاغ لاشه پیشنهاد شدند. برای گزینش نامی فارسی با لحن آوایی مناسب، سپس واژه "خوار" نیز به این دو واژه افزوده شد. سپس در مورد دو واژه "مُردارخوار" و "لاشه خوار"، رای گیری شد که واژه "لاشه خوار" بیشتر مورد پسند بود. بنابر این، اکنون برای هماهنگی بیشتر با نام انگلیسی این گونه (Carrion  Crow)، نام پیشنهادی فارسی این گونه کلاغ "لاشه خوار" برگزیده شد. چنانچه، زیرگونه شرقی آن خود به عنوان یک گونه مستقلی مطرح شود (Oriental Crow)، برای هماهنگی نام فارسی آن با نام فارسی دیگر گونه هایی که دارای نام خاوری هستند، نام فارسی آن نیز "کلاغ خاوری" خواهد بود. بنابر این، فارسی کنونی و ویرایش شده نوین این گونه به شکل "کلاغ لاشه خوار (خاوری)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی چرخ ریسک پشت بلوطی

Persian name of Penduline Tit

با توجه به اینکه در دهه­ های گذشته چرخ ­ریسکهای پشت ­بلوطی به سه گونه تقسیم شده ­اند، اکنون نام فارسی این گروه از پرندگان دارای چهار واژه شده است و برای تعیین گونه، در معمولی از پنج واژه و برای سرسیاه و سرسفید از شش واژه ترکیبی استفاده می شود. بنابر این، نیاز بود تا نام این گروه از پرندگان کوتاهتر شود. باید توجه داشت که رنگ بلوطی در این پرندگان، نه تنها در پشت، بلکه روی بالها، سینه و حتی ساق پا هم دارای رنگ بلوطی است. بنابر این، واژه پشت از نام فارسی این گروه از پرندگان حذف و نام پیشنهادی نوین برای این گروه و سه گونه آن به شکل "چرخ ریسک بلوطی" خواهد بود.

"چرخ ریسک بلوطی معمولی"

"چرخ ریسک بلوطی سرسیاه"

"چرخ ریسک بلوطی سرسفید"

-----

ویرایش نام فارسی پاشلک دم مویی

Persian name of Pin-tailed Snipe

نام فارسی پیشین این گونه، پاشلک دم مویی بوده است. این نام به باریک بودن پرهای کناری دم در این گونه ارجاع می دهد. پیشنهاد ویرایش نام فارسی برای هماهنگی با نام انگلیسی آن (Pin-tailed Snipe) یعنی پاشلک دم سوزنی پیشنهاد شد. بنابر این، نام ویرایش شده نوین این گونه به شکل "پاشلک دم سوزنی (دم مویی)" خواهد بود.

-----

افزودن نام فارسی برای کاکایی وگا

Persian name of Vega Gull

نام نخست این گونه، کاکایی وگا است. نام دوم انگلیسی برای این گونه East Siberian Gull است. پیشنهاد شده است که برای نام فارسی نیز از نام دوم "کاکایی شرق سیبری" استفاده شود. نام "شرق سیبری" با توجه به محدوده پراکنش این گونه در شرق منطقه سیبری تا شمال چین و گسترش آن تا آلاسکا و غرب قاره آمریکای شمالی پیشنهاد شده است.

بنابر این، همانند نام انگلیسی این گونه، نام دوم این گونه یعنی "شرق سیبری" در نام فارسی این گونه افزوده شده، نام فارسی این گونه به شکل "کاکایی وگا (شرق سیبری)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی پیپت شرقی

Persian name of Paddyfield Pipit

نام فارسی کنونی این گونه، بر پایه نام پیشین این گونه برگزیده شده بود. به نظر می رسد که اکنون نام فارسی این گونه، نام مناسبی برای این گونه باشد. بنابر این بهتر است که اکنون برای هماهنگی با نام انگلیسی آن یعنی Paddyfield Pipit از نام فارسی پیپت شالیزار استفاده شود. بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه، نام ویرایش شده نوین به شکل "پیپت شالیزار (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی گلاریول شرقی

Persian name of Oriental Pratincole

در نامگذاری های پیشین پرندگان ایران، در گونه هایی که نام انگلیسی آنها Oriental به کار رفته بود، در نام فارسی از واژه خاوری استفاده شد مانند کبوتر خاوری و قمری خاوری. بنابر این، نیاز است که نام گلاریول شرقی نیز به طور هماهنگ با نام دیگر گونه ها، به شکل گلاریول خاوری به کار رود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی این گونه، نام ویرایش شده به شکل "گلاریول خاوری (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی کوکوی شرقی

Persian name of Oriental Cuckoo

در نامگذاری های پیشین پرندگان ایران، در گونه هایی که نام انگلیسی آنها Oriental به کار رفته بود، در نام فارسی از واژه خاوری استفاده شد مانند کبوتر خاوری و قمری خاوری. بنابر این، نیاز است که نام کوکوی شرقی نیز به طور هماهنگ با نام دیگر گونه ها، به شکل کوکوی خاوری به کار رود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی این گونه، نام ویرایش شده به شکل "کوکوی خاوری (شرقی)" خواهد بود.

-----

ویرایش نام فارسی دال پشت سفید

Persian name of White-rumped Vulture

در چندین دهه گذشته دال پشت سفید، با دو زیرگونه دال پشت سفید آفریقایی و دال پشت سفید خاوری شناخته می شد که در دهه های گذشته به دو گونه جداگانه تبدیل شدند. بنابر این، بهتر است که نام فارسی کنونی با نام کنونی انگلیسی آن هماهنگ باشد.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه، نام ویرایش شده نوین به شکل "دال دمگاه سفید" خواهد بود.

-----

افزودن نام فارسی برای غواصها

Persian name of Divers (Loons)

غواصها گروهی از پرندگان هستند که پاهای آنها در انتهای بدن قرار دارد و با داشتن پرده بین انگشتان، آنها را شناگران ماهری ساخته است. تاکنون از نام غواص (واژه عربی) برای این گروه از پرندگان استفاده می شد. به هر حال به دلیل نیاز به داشتن نامی فارسی برای این گروه از پرندگان، جستارهایی در این زمینه انجام شد.

• یکی از نامهای مناسب برای این گروه، می توانست نام "شناگر" باشد اما نام شناگر در گذشته برای فالاروپها برگزیده شده بود و امکان استفاده از این نام مناسب را ناممکن می ساخت.
• نام دیگر "زیرآبرو" بود. با توجه به اینکه نام زیرآبروک برای Dipper استفاده شده بود و نام فارسی و انگلیسی آنها نیز با هم هماهنگی داشتند، ترجیح داده شد که از این نام نیز استفاده نشود.
• نام دیگر مورد بررسی "آب باز" بود اما این نام نیز برای راسته "آب بازسانان" در پستانداران به کار رفته بود.
• نام دیگر مورد بررسی "ژرفاب رو" بود. با توجه به اینکه ژرفاب در اقیانوس شناسی برای Deep water به کار می رود که دمای آن ثابت و کمتر از چهار درجه سلسیوس است، ترجیح داده شد که این نام نیز استفاده نشود.
• در نهایت، با در نظر گرفتن رفتار شیرجه ناگهانی این پرندگان به زیر آب، و نیز نام انگلیسی این گروه از پرندگان (Diver) و رایج بودن فارسی شیرجه برای Dive در فرهنگهای فارسی، واژه "شیرجه رو" برای گروه Divers برگزیده شد.

بنابر این، نام فارسی دو گونه از غواصهای ایران به شکل زیر بیان می شود.

غواص (شیرجه رو) گلوسرخ Red-throated Loon (Diver)

غواص (شیرجه رو) گلوسیاه Black-throated Loon (Diver)

*****

نام فارسی سسک درخت زیتون

Persian name of Olive-tree Warbler

یکی از گونه های ثبت شده و فراوان ایران، سسک درختی زیتونی (Eastern Olivaceous Warbler) است که نام فارسی آن نیز تاکنون به همین شیوه بود. به هرحال، باید توجه داشت که یک گونه دیگر از سسکها با نامی بسیار مشابه به نام Olive-tree Warbler (Hippolais olivetorum) نیز به صورت گونه مشکوک از ایران گزارش شده بود اما تایید نشد. بنابر این، نیاز بود تا برای کاهش لغزشهای احتمالی در آینده، نام فارسی این دو گونه شفاف و کامل شود.

برای گزینش نام فارسی مناسب برای نام Olive-tree Warbler (Hippolais olivetorum)، هماهنگی نام فارسی و انگلیسی، در نظر گرفتن زیستگاه این گونه، کاهش شباهت این نام با نام فارسی در گونه مشابه (سسک درختی زیتونی) و کاهش لغزش علمی در آینده، نام فارسی "سسک درخت زیتون" برگزیده شد.

-----

اصلاح نام زردپره تالابی

Persian name of Eurasian Reed Bunting

یادآوری می شود که در اولین چک لیست پرندگان ایران، برای نام فارسی گونه Reed Bunting از نام نیزار استفاده شده بود. آن طور که مشخص است، این گونه بیشتر در نیزارها زیست می کند و حضور دارد. به نظر می رسد که اشاره به نام نیزار، به نوعی به گستره محدودتر و زیستگاه خاص این گونه (نسبت به نام عمومی تالابی و گستره وسیع­تر زیستگاه تالابی) اشاره می کند و اهمیت بیشتر آن را برای حفاظت این گونه یادآور می شود.

بنابر این، برای هماهنگی نام فارسی با نام انگلیسی این گونه و نیز یادآوری اهمیت حفاظت زیستگاه این گونه، پیشنهاد می شود که به جای نام "زردپره تالابی" از "زردپره نیزار" استفاده شود.

-----

اصلاح نام سسک چیف چاف قفقازی

Persian name of Mountain Chiffchaff

سسک چیف­چاف هیمالیایی در فارسی منتسب به نام علمی این گونه یعنی sindianus است و این گونه، دو زیرگونه دارد (sindianus و lorenzii) که در ایران زیرگونه قفقازی آن یعنی lorenzii ثبت شده است.

با توجه به اینکه اکنون نام انگلیسی این گونه Mountain است و نیز زیرگونه قفقازی آن در ایران حضور دارد، کاربرد نامی سه گانه (هیمالیایی، کوهی و قفقازی) در عمل ناممکن است.

به علاوه، لازم به یادآوری است که یک زیرگونه از سسک چیف­چاف معمولی نیز با نام قفقازی نامیده می شود Caucasian Chiffchaff (Phylloscopus collybita caucasicus) که نام فارسی آن سسک چیف­چاف قفقازی است.

بنابراین، نیاز است که در نام فارسی، واژه هیمالیایی حذف و برای همخوانی با نام انگلیسی و نیز مطابقت با زیستگاه این گونه، در فارسی نیز از نام کوهی استفاده شود و نام زیرگونه ثبت شده ایران نیز در داخل پرانتز آورده شود: سسک چیف­چاف کوهی (قفقازی)

-----

اصلاح نام جغد ماهیخوار

Persian name of Brown Fish Owl

جغدهای ایران را می­توان به چهار دسته تقسیم کرد: بوف­ها (شاه بوف، بوف برفی و بوف ماهیخوار)، جغدها با جثه متوسط (شامل جغد انبار و جغد جنگلی، گوش دراز، تالابی و طلایی)، مرغ حق­ها (معمولی و جنوبی) و گروه جغدهای کوچک و خالدار.

نام بوف در ایران از گذشته برای جغدهای بزرگ به کار می رفت که نمونه بارز آن شاه بوف است. گونه دیگر از بوفها، "بوف (جغد) برفی" است و گونه سوم از بوفها، برف (جغد) ماهیخوار است. این موضوع، به درستی در اولین چک لیست پرندگان ایران (جرویس رید 1337) رعایت شده و با نام بوف ماهیخوار آمده بود اما بعد دستخوش تغییر شد و با نام جغد یاد شد.

بنابر این، با توضیح­های یادشده، بهتر است که برای نام فارسی این گونه، از نام درست آن یعنی بوف ماهیخوار استفاده شود.

-----

اصلاح نام کبوتر خاوری به چشم زرد

Persian name of Yellow-eyed Dove

اکنون در خانواده کبوتر، دو گونه با نام خاوری وجود دارد: کبوتر خاوری و قمری خاوری. در مورد قمری خاوری، چون با نام انگلیسی آن یعنی Oriental Turtle Dove  هماهنگ است، نام آن جاافتاده است ولی در مورد نام کبوتر خاوری، این نام فارسی با نام انگلیسی آن هماهنگ نیست. در عین حال، به نظر می رسد که وجود دو گونه از یک خانواده با نام فارسی تعیین کننده مشابه، نه تنها کمک کننده نیست بلکه در زمان کاربرد نام فارسی، ایجاد سردرگمی خواهد کرد. بنابر این پیشنهاد می شود که برای نام فارسی گونه Yellow-eyed Dove هماهنگ با نام انگلیسی، از نام "کبوتر چشم زرد (خاوری)" استفاده شود.

-----

اصلاح نام سسک درختی زرد به لیمویی

Persian name of Icterine Warbler

این گونه دارای دو نام فارسی بوده است. در فهرست پرندگان ادهمی 1384 و اسکات و ادهمی 2006 نام سسک درختی لیمویی به کار رفته بود اما نام سسک درختی زرد رواج بیشتری داشته است. با توجه به استفاده از واژه زرد در برخی دیگر از گونه های سسکها، با لحاظ کردن رنگ بدن این گونه و نیز در نظر گرفتن نام Icterine که متفاوت از رنگ زرد است، بهتر است که نام لیمویی بر نام زرد اولویت داده شود. بنابر این، پس از نظرسنجی نام فارسی پیشنهادی "سسک درختی لیمویی (زرد)" در نظر گرفته شد.

-----